Wstęp

W cieniu integracji krajów Europy Zachodniej po II wojnie światowej, pozostawały państwa Europy Centralnej i Wschodniej, będące pod wpływami ZSRR. Gospodarki centralnie zarządzane oraz prowadzenie przez te państwa polityki proradzieckiej stanowiło główną barierę w ich integracji ze strukturami państw zachodnich.

Koniec 1989 roku przyniósł zasadniczy przełom w stosunkach europejskich. Polityka przebudowy i jawności w ZSRR rozpoczęta przez Michaiła Gorbaczowa, wywołały rezonans w pozostałych państwach Europy Centralnej i Wschodniej. Wkrótce po pierwszych demokratycznych wyborach w Polsce jak również nieco później w Czechosłowacji władzę objęły ugrupowania niekomunistyczne. Fala "Jesieni Ludów" doprowadziła do załamania się systemu realnego socjalizmu na tym obszarze, a polityki przyjęły charakter pro zachodni. We wszystkich krajach, które dotychczas znajdowały się pod wpływem ZSRR, dominującym nurtem stał się nurt mający na celu przebudowę ustroju politycznego, jak najszybsze urynkowienie gospodarki oraz zmianę priorytetów polityki zagranicznej. W praktyce wyraziło się to szybkim rozwiązaniem struktur Układu Warszawskiego i RWPG jak i również zabiegami tych państw o włączenie do struktur zachodnio-europejskich takich jak EWG oraz NATO.

Zainteresowanie Polski i Czechosłowacji kontaktami z EWG, zwłaszcza gospodarczymi miało swój początek w końcu lat 80-tych. W 1988 roku państwa te nawiązały stosunki dyplomatyczne z EWG, w 1989 roku podpisały porozumienie o współpracy handlowej i gospodarczej.

Zmiany polityczne i chęć wprowadzenia dalszych zmian gospodarczych spowodowały, że Polska i Czechosłowacja były zainteresowane bliższymi kontaktami z Europą Zachodnią. W grudniu 1990 roku zostały rozpoczęte negocjacje mające doprowadzić do stowarzyszenia Polski i jej południowych sąsiadów ze strukturami EWG. W 1991 roku zostały podpisane w Brukseli układy ustanawiające stowarzyszenie między Polską i Czechosłowacją a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi. Kolejne lata stały się dla tych państw wyzwaniem, którego głównym celem jest jak najszybsze uzyskanie pełnego członkostwa.

Państwa opowiadając się za transformacją gospodarczą zdecydowały się na dwie drogi. Jedną z nich ewolucyjną wybrał rząd czeski, drugą rewolucyjną rząd polski. Droga ewolucyjna zapewniła z jednej strony powolniejsze transformowanie gospodarki, z drugiej mniej bolesne zmiany dla społeczeństwa. Droga rewolucyjna w Polsce okazała się skuteczna, jednak w pierwszych latach transformacji nie uniknięto drastycznego spadku dochodów realnych, wzrostu bezrobocia i znacznego spadku produkcji, a co za tym idzie wzrostu rozczarowania społecznego. To między innymi doprowadziło do częstych zmian ekip rządzących, a w końcu do zmiany koalicji rządzącej. W Czechach dzięki ewolucyjnemu charakterowi reform udało się rozłożyć koszty reform w czasie, mimo to nie uniknięto niezadowolenia społecznego i kryzysu gospodarczego. Oba kraje pomimo trudności zdecydowały się na kontynuację reform i przekształcanie swoich gospodarek w gospodarki rynkowe osiągając różne rezultaty. Celem obu krajów pozostała pełna integracja ze strukturami UE. Czy cel ten uda się osiągnąć pokaże dopiero najbliższa przyszłość. Na razie kraje te zostały zakwalifikowane do rozmów negocjacyjnych. Nie będą to jednak rozmowy łatwe, gdyż Czechy i Polska będą musiały być lepiej przygotowane niż było to w przypadku Grecji, Portugalii i Hiszpanii. Po obu stronach jednak znajdują się sceptycy, którzy twierdzą, że nie ma pewności czy słusznie zostały rozpoczęte negocjacje z krajami środkowo-europejskimi przed podjęciem gruntownych reform dotyczących funkcjonowania Unii po 2000 roku. Z kolei Polska i Czechy obawiają się negocjacji z Unią, która może się zmienić do czasu kiedy one będą mogły się stać jej pełnymi członkami. Jedno nie ulega natomiast wątpliwości, że Unia stawia znacznie wyższe poprzeczki obecnym kandydatom niż robiła to przed laty.

W dalszych rozdziałach zostaną przedstawione reformy zainicjowane i przeprowadzone w Czechach i Polsce od 1989 r., a więc od upadku żelaznej kurtyny do 1998 roku. Ważnym zadaniem tej pracy będzie również próba oceny skuteczności reform w procesie zbliżania obu gospodarek do standardów zachodnio-europejskich, a przede wszystkim możliwości sprostania wymogom ekonomicznym stawianym przez Unię państwom kandydującym.

Treść niniejszej pracy obejmuje trzy rozdziały. W pierwszym rozdziale zostały przedstawione gospodarki Polski i Czechosłowacji przed przemianami gospodarczymi, a więc przed rokiem 1989. Obraz ówczesnej sytuacji ekonomicznej pokazuje cechy charakterystyczne gospodarek i różnice między nimi, w takich dziedzinach jak m.in. poziom zadłużenia zagranicznego, inflacji, czy wielkości sektora prywatnego i państwowego.

W drugim rozdziale zostały przedstawione plany reform i ich przebieg w obu krajach, a więc reformy m.in., L.Balcerowicza, G.Kołodko i ich czeskich odpowiedników, premiera V.Klausa oraz ministra finansów Koczarnika. W rozdziale tym przedstawiono wpływ tych reform na wybrane wskaźniki ekonomiczne takie jak inflacja, bezrobocie, wzrost PKB, deficyt budżetowy itd. W ostatnim podrozdziale opisano także prognozy dalszego rozwoju Polski i Czech na1999 rok.

W trzecim rozdziale została przedstawiona historia stosunków Polski i Republiki Czeskiej z Unią Europejską, a w szczególności opinia na temat ewentualnego członkostwa w Unii i możliwość spełnienia przez te kraje ekonomicznych kryteriów sformułowanych w Kopenhadze.

Bibliografia jest ważnym uzupełnieniem treści zawartej w tej pracy, jednak nie ma wśród niej pozycji, która traktowałaby jej temat w sposób pełny i wyczerpujący. Wiele trudności przysporzyło przede wszystkim zdobycie literatury na temat Republiki Czeskiej, która jest trudno dostępna w bibliotekach i w większości w języku angielskim.

Autorka: mgr Monika Gola