| ||
| | |
Powrót
|
1 strona
Forum
|
Zarządzanie
|
Eksport
|
Linki
|
Autorzy
Kontakt
Szukaj
|
| |
| |
|
| |
|
|
| Sytuacja przed 1989 r. | |
Działalność gospodarczą Polski w czasach komunizmu można podzielić na trzy okresy : erę standardowej komunistycznej strategii wzrostu gospodarczego i doganiania do 1970 roku, następnie w latach 1970-1979 eksperyment stymulowania wzrostu gospodarczego poprzez import i wreszcie w latach 1979-1989 na przemian mamy do czynienia z kryzysami, po których następowały próby reform i kolejne kryzysy.
W pierwszym okresie zajęto się głównie odbudową zniszczeń wojennych. Rozwój gospodarczy oparto głównie na imporcie inwestycji i technologii z ZSRR. Sektorem faworyzowanym stał się przemysł. Zatrudnienie w nim z roku na rok wzrastało o około 2% i obserwowało się migrację ludności wiejskiej do miast. Industrializację oparto na wzorcu radzieckim co spowodowało, że przodował on w dostawach dokumentacji projektowo-konstrukcyjnej i technologicznej oraz w kształtowaniu specjalistów. ZSRR uważano za twórcę niektórych sektorów jak na przykład przemysłu stoczniowego. Struktura importu i eksportu wskazuje, że Polska współpracowała najwięcej z krajami bloku komunistycznego, kierując do nich w 1970 roku około 63,9% eksportu oraz importując z nich aż 68,6% towarów. Tymczasem wymiana handlowa z Zachodem była średnio zawsze o połowę niższa (tabela1).
W latach siedemdziesiątych motorem rozwoju gospodarczego miał się stać rosnący import z Zachodu. W tym też okresie importowano maszyny i urządzenia za pieniądze pożyczone od partnerów zachodnich. Długi planowano spłacić dzięki wzrostowi eksportu produktów wyprodukowanych za pomocą nowych technologii. Eksperyment jednak się nie powiódł i stał się jedną z przyczyn kryzysu gospodarczego Polski i wzrostu jej zadłużenia. Powodem takiej sytuacji było między innymi niewłaściwe wykorzystanie części zaciągniętych kredytów, które wykorzystano zamiast na import dóbr inwestycyjnych to na bieżącą konsumpcję. Zdaniem Stefana Marciniaka ...inwestycje lat siedemdziesiątych były strukturalnie niedostosowane do możliwości surowcowych i demograficznych Polski oraz nieadekwatne do potrzeb postępu technicznego, a także struktury potrzeb konsumpcyjnych społeczeństwa i gospodarki.
Przed przejściem do omawiania najbardziej burzliwego okresu w gospodarce polskiej, należy nakreślić kilka ważnych cech gospodarki polskiej. Otóż zgodnie z wcześniej przyjętymi założeniami rozwój gospodarczy oparto na rozbudowie państwowego sektora własnościowego. W ten sposób działalność przedsiębiorstw oparto na trzech kategoriach własności: prywatnej, spółdzielczej i państwowej. Sektor państwowy składał się z przedsiębiorstw zarządzanych przez państwo. Sektor spółdzielczy składał się z przedsiębiorstw zarządzanych przez członków spółdzielni, jednak większość majątku trwałego(jak np. budynki) należało do państwa. W latach osiemdziesiątych spółdzielnie zatrudniały około 15-20% siły roboczej, najwięcej w przemyśle i handlu.
Tabela 1.
Sytuacja ekonomiczna Polski w latach 1950-1989.
| Wyszczególnienie | 1950 | 1970 | 1989 |
| przemysł z budownictwem | 25,6 | 36,5 | 36,8 |
| rolnictwo z leśnictwem | 53 | 36,5 | 26,8 |
| pozostałe działy | 21,4 | 27 | 36,4 |
| sektor prywatny bez rolnictwa | 3,1 | 2,9 | 9 |
| sektor prywatny z rolnictwem | 52,6 | 32 | 30,1 |
| sektor państwowy | 47,4 | 68 | 69,9 |
| eksport do krajów komunistycznych | 56,5 | 63,9 | 40,6 |
| eksport do krajów zachodnich | 43,1 | 36,1 | 59,4 |
| import z krajów komunistycznych | 61,1 | 68,6 | 40,1 |
| import z krajów zachodnich | 38,9 | 31,4 | 59,1 |
źródło: M. Schaffer "The National Economies of Europe", op.cit.,tab. s.242.
W Polsce udało się zachować dosyć duży udział sektora prywatnego w gospodarce w stosunku do innych krajów komunistycznych. Taki stan tłumaczy rolnictwo, które pozostawało w znacznej części prywatne. Zatrudnienie w sektorze prywatnym wraz z rolnictwem wynosiło w 1970 roku 32% ogólnej liczby zatrudnionych. W przypadku gdy weźmiemy pod uwagę sektor prywatny bez rolnictwa, odsetek zatrudnienia obniży się zaledwie do 2,9%. Przedsiębiorstwa uspołecznione były duże i niewiele było wśród nich małych firm. Ponad 95% z nich zatrudniało więcej niż 50 pracowników. Sektor handlowy rozwijał się dzięki małym przedsiębiorstwom (sklepom, restauracjom) zorganizowanym w duże spółdzielnie. W 1986 roku 57% sklepów i 79% restauracji w sektorze uspołecznionym zarządzanych było przez spółdzielnie. Większość z nierolniczego sektora prywatnego zorganizowana była w bardzo małe przedsiębiorstwa, w których średnio zatrudnione były dwie osoby.
Lata 80-te były jednym z najburzliwszych okresów w historii Polski. W 1980 roku wzrost cen żywności doprowadził do wybuchu serii strajków zainspirowanych przez robotników. Zadłużenie zagraniczne było czwarte pod względem wysokości na świecie i wynosiło 25,1 miliarda USD w 1982 roku. Z powodu wprowadzenia stanu wojennego, Europa Zachodnia nałożyła w tym okresie sankcje gospodarcze, spośród których najcięższą był brak dostępu do międzynarodowych rynków kapitału. Inflacja zaczęła stosunkowo szybko rosnąć ; tak że w 1982 roku wynosiła już 100% (patrz tabela 2).
Tabela 2.
Inflacja i zadłużenie w Polsce w latach 1976-1989.
| rok | Dług zagraniczny netto w mld. USD | Inflacja w % |
| 1976 | 10,7 | 4,4 |
| 1982 | 25,1 | 100,8 |
| 1986 | 32,8 | 17,7 |
| 1987 | 37,7 | 25,2 |
| 1988 | 37,1 | 60,2 |
| 1989 | 38,5 | 251,1 |
źródło: Mark Schaffer "National Economies of Europe", op.cit., tab. 10.7 s.248,
Economic Survey of Europe in 1991-1992, s.322.
Dokonując krótkiego podsumowania należałoby wymienić kilka podstawowych cech polskiej gospodarki na początku lat 80-tych. Oto one:
Taką właśnie podstawę miał I etap reformy gospodarczej, który zaczęto wprowadzać w 1982 roku. Niewiele jednak zdołał on zmienić w strukturze gospodarki Polski. Dlatego też niezbędne stało się opracowanie kolejnych reform. Ich owocem stał się II etap reformy zakładający wyprowadzenie kraju w ciągu 3-4 lat z kryzysu.
"We wrześniu 1988 roku został powołany nowy rząd z premierem Rakowskim na czele. Zaczęto wprowadzać szybkie zmiany w polityce gospodarczej. Rozwiązano Komisję Planowania i zerwano z systemem nakazowo-rozdzielczym. Uchwalony Plan Konsolidacji Gospodarki Narodowej przewidywał :
Przyjęte założenia programu stały się podstawą do opracowania i uzgodnienia z MFW programu dostosowawczego Polski. Przewidywał on między innymi:
Był to ostatni program tego rządu. Jedną z jego najważniejszych decyzji było zniesienie od 1 sierpnia 1989 roku urzędowych cen żywności. Reformy rządów komunistycznych bardzo trudno jest ocenić, ponieważ część założeń programowych pozostała jedynie na papierze. Jedną z zalet tych reform było poparcie dla prywatnej przedsiębiorczości, dzięki którym nierolniczy sektor prywatny rósł dość szybko. W latach 1982-1989 liczba ludności pracującej w tym sektorze wzrosła o 1mln z 667.000 do 1.780.000 co stanowi wzrost o 60%. Na początku lat 80-tych wytwarzał on zaledwie 2% PKB i zatrudniał 7% ludności, podczas gdy w 1989 roku liczby te wynosiły odpowiednio 7,4% i 15%. Postępem okazała się również reforma w sektorze finansowym, w którym powstało 9 oddzielnych banków komercyjnych. Również osoby prywatne od 1 stycznia 1989 mogły zakładać banki. W 1988 roku powstały pierwsze kantory, w których kurs był 4-5 razy wyższy od centralnego. Wysoka inflacja i niekorzystne warunki dla oszczędzających sprawiły, że zyskały one sobie dużą klientelę, a przeciętny Polak coraz częściej inwestował w dolary, mówiło się nawet o dolaryzacji gospodarki.
Standard życia osiągnięty w Polsce na początku 1989 roku był uderzająco niski w porównaniu do osiągniętych w Zachodniej Europie. Poniższa tabela pokazuje, że PKB w przeliczeniu na mieszkańca w dolarach amerykańskich, był zaledwie niewielką częścią tych osiąganych na Zachodzie. Używając metody przeliczenia kursu walutowego stanowił on 1/10, natomiast używając metody parytetu siły nabywczej około 1/4-1/5. Dodatkowo jeśli wzięlibyśmy pod uwagę zanieczyszczenie środowiska i szkody w otoczeniu obliczenia te byłyby jeszcze bardziej niekorzystne.
Tabela 3.
Poziom PKB na mieszkańca w 1989 r.
| PKB | PKB per capita | |
| (USDmld) | (USD) | |
| Polska | 68.3 | 1.800 |
| RFN | 1,189.1 | 19.180 |
| USA | 5,156.4 | 20.730 |
| POLSKA | 188,7 | 4,980 |
| RFN | 943,6 | 15,220 |
| USA | 5,147.7 | 20,690 |
Uwagi:
I metoda przeliczenia kursu walutowego
II metoda parytetu siły nabywczej
źródło: M. Schaffer "The National...", op.cit., tab.10.5, s.245.
Czechosłowacja przed II wojną światową były krajem demokratycznym, ze średnim PKB na mieszkańca porównywalnym do poziomu w Austrii. W 1990 roku czechosłowacki PKB na mieszkańca to zaledwie 3300 USD, a więc porównywalny do tego w Jugosławii i Wenezueli, ale zaledwie 1/5 osiąganego w Austrii. Stosunkowo wysoki poziom dochodu narodowego sprawił, że do 1938 roku Czechy uważane były za kraj rozwinięty gospodarczo, o strukturze produkcji i powiązaniach zewnętrznych zbliżonych do Europy Zachodniej. Na skutek przejęcia władzy przez komunistów i 40 letnich rządów gospodarka pozostała daleko w tyle za postępem światowym.
Czechosłowację spod okupacji niemieckiej wyzwoliły wojska radzieckie. Mimo to Edouard Benes przedwojenny prezydent cieszący się dużym szacunkiem na scenie międzynarodowej, powrócił do kraju na czele tymczasowego rządu. We względnie wolnych wyborach w maju 1946 roku, jedną trzecią głosów uzyskali komuniści, stając się największą siłą nowego zgromadzenia konstytucyjnego. Ich przywódca Klement Gottwald został premierem, ale prezydentem został Benes. Kraj pozostawał pod rządami koalicyjnymi, a Benes miał nadzieję, że uczyni z Czechosłowacji most między ZSRR a Zachodem. Jednak w lutym 1948 roku po przewrocie, władzę przejęli komuniści. Od tego też roku Czechosłowacja dołączyła do pozostałych krajów tej części Europy znajdujących się pod silnymi wpływami ZSRR. Od tego momentu również kontrola państwa nad gospodarką była dużo bardziej silna niż w innych krajach Europy Centralnej i Wschodniej.
W dwadzieścia lat po przejęciu władzy przez komunistów, w Czechosłowacji podjęto próby reform dotychczasowego systemu, które jednak nie powiodły się i zakończyły się interwencją wojsk "Układu Warszawskiego". W historii zostały one zapamiętane jako "Praska Wiosna."
Według opinii politologów model socjalizmu czechosłowackiego ukształtowany po "Praskiej Wiośnie" w 1968 roku, odznaczał się stosunkowo wysokim poziomem życia przy równoczesnych poważnych ograniczeniach praw politycznych i wolności obywatelskich. Reżym Gustawa Husaka i Milosza Jakesza trzymał społeczeństwo twardą ręką. Działalność opozycji była ściśle kontrolowana, a jej czołowi działacze represjonowani. Dlatego też Czecho-słowacja była jednym z ostatnich państw bloku radzieckiego, przez które przeszła fala "Jesieni Ludów" w 1989 roku. Proces oddawania władzy przez partię komunistyczną i przejmowania jej przez siły opozycyjne przebiegał szybko i nadzwyczaj łagodnie. Charakter tego procesu należycie odzwierciedla określenie "aksamitna rewolucja" autorstwa Vaclava Havla.
Okres rozwoju gospodarczego Czechosłowacji po lutym 1948 roku można by podzielić na trzy podokresy.
Pierwszy okres to znaczy do 1968 roku charakteryzował się tak jak we wszystkich innych krajach Europy Centralnej i Wschodniej szybkim rozwojem opartym przede wszystkim na odbudowie zniszczeń wojennych. Nastąpiła w nim szybka industrializacja i centralizacja gospodarki.
Kolejny podokres to rok 1968. W styczniu tego roku ekipa partyjnych reformatorów z Aleksandrem Dubczekiem na czele rozpoczęła proces odchodzenia od doktrynalnego komunizmu. W styczniu 1968 roku pod kierownictwem Aleksandra Dubczeka zdymisjonowano stalinowskich przywódców i wprowadzono program dalekosiężnych reform, obejmujący między innymi zwiększenie roli wolnego rynku zamiast systemu dyktowania cen przez rząd, złagodzenie cenzury i poważne zwiększenie swobody jednostki. Jednak próba przebudowy ustroju i przeprowadzenia reform nie powiodła się i spowodowała interwencję Układu Warszawskiego 21 sierpnia 1968 roku. Interwencja zapoczątkowała "normalizację" tzn. odwrót od podjętych reform i masowe czystki w aparacie państwowym i partyjnym wszystkich szczebli. Nie pomogły protesty studentów i robotników, którzy domagali się gwarancji praw obywatelskich, zniesienia cenzury, ustanowienia samorządu pracowniczego w zakładach pracy i wycofania obcych wojsk. W 1969 roku parlament czechosłowacki uchwalił ustawę rozszerzającą zakres przestępstw politycznych i zaostrzającą kary na te przestępstwa. Ustawa wprowadziła przyspieszony tryb rozpoznawania spraw przez sądy. Od tego czasu wiele osób skazywano za przestępstwa przeciwko interesom państwa, czy też poniżanie autorytetu władz i funkcjonariuszy państwowych. Interwencja obcych wojsk oraz piętno restrykcji zahamowało w Czechosłowacji próby podejmowania reform politycznych i gospodarczych. W następstwie radzieckiej inwazji państwo utwierdziło swą kontrolę nad przedsiębiorstwami, skutecznie hamując wyłonienie się wpływowych grup menedżerskich.
Trzeci podokres to znaczy po 1969 roku charakteryzował się więc powrotem do komunizmu oraz zaniechaniem jakichkolwiek prób reform.
Od 1948 roku w Czechosłowacji podobnie jak w Polsce zaczęto proces szybkiej industrializacji gospodarki. Przemiany w strukturze przemysłu były jednak bardziej jednokierunkowe. Główną uwagę skierowano nie na produkcję towarów zaliczanych do środków konsumpcji, ale przede wszystkim na rozwój hutnictwa, przemysłu ciężkiego i innych przemysłów nie mających w tym kraju tradycji.
Na początku lat 50-tych prawie połowę nakładów inwestycyjnych przeznaczono na rozwój przemysłu ciężkiego i maszynowego. Udział ten obniżył się do 30% dopiero na koniec lat 60-tych. Rozwojowi przemysłu hutniczego towarzyszył szybki rozwój przemysłu maszynowego, który stanowił 1/3 produkcji przemysłowej. Na szczególną uwagę zasługuje wszechstronny rozwój przemysłu maszynowego. Czechosłowacja należała do nielicznych krajów o tak szerokiej strukturze produkcji maszynowej. Zgodnie z szacunkami czechosłowacki przemysł maszynowy wytwarzał do 80% światowego asortymentu produkcji
maszyn. Oprócz przemysłu maszynowego szczególnie silnie rozwijał się przemysł chemiczny oparty głównie na importowanych surowcach. Zapewniało to Czechosłowacji wysoką lokatę w światowym przemyśle chemicznym. Wolniej rozwijał się przemysł spożywczy, którego udział obniżył się z 39% w 1950 roku do 18%
w latach 70-tych. Jedną z negatywnych cech przemysłu czechosłowackiego było jego silne skoncentrowanie. Ponad 26% zatrudnienia w przemyśle i ponad 50% łącznych aktywów sektora państwowego przypadało na 100 największych przedsiębiorstw.
Dynamika rozwoju rolnictwa była w Czechosłowacji znacznie niższa od dynamiki rozwoju przemysłu. Jego rozwój opierał się głównie na spółdzielniach rolniczych. Czechosłowackie spółdzielnie rolnicze zatrudniały w 1989 roku 650.000 pracowników, a ich udział w produkcji rolnej wynosił 2/3. Poziom rozwoju rolnictwa był znacznie niższy niż w tym samym czasie w Polsce. Było to wynikiem prawie dwukrotnie mniejszego tempa dynamiki inwestycji w rolnictwie czechosłowackim niż polskim. Następował też spadek wielkości zatrudnienia w rolnictwie. W 1950 roku pracowało w nim aż 38,6% ludności, w 1970 już tylko 18,3%, a w 1989 roku 10,3%.
W Czechosłowacji po wojnie, zaczęto odchodzić od kierunków tradycyjnej specjalizacji eksportowej na rzecz przemysłu maszynowego i ciężkiego. Dzięki temu kraj ten stał się eksporterem szeregu nowych wyrobów, w tym zwłaszcza urządzeń inwestycyjnych. Strukturę przemysłu charakteryzowało jednak niekorzystne rozproszenie jak i również zmniejszenie udziału w eksporcie tradycyjnych specjalności (wyrobów konsumpcyjnych) i niewystarczającą ich produkcję dla potrzeb rynkowych. Czechosłowacja stawała się coraz większym importerem produktów rolnych i spożywczych Udział przemysłu w zatrudnieniu wzrósł z 36,3% w 1950 roku do 46,2% w 1970 roku i utrzymał się na zbliżonym poziomie do 1989 roku.
W Czechosłowacji prawie wszystkie środki produkcji w tym rolnictwo znajdowały się pod kontrolą państwa. Przed 1989 rokiem istniały cztery główne rodzaje przedsiębiorstw: przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, przedsiębiorstwa handlu zagranicznego i przedsiębiorstwa komunalne. Jedną z charakterystycznych cech była stosunkowo duża obecność sektora spółdzielczego, który oprócz rolnictwa działał również w sferze produkcji drobnych wyrobów trwałych, w handlu detalicznym, w usługach i gospodarce mieszkaniowej. Udział sektora spółdzielczego w zatrudnieniu wyniósł w 1989 roku 12,8%. Decyzje dotyczące handlu, produkcji i inwestycji należały do państwa. W odróżnieniu od innych krajów środkowoeuropejskich, takich jak Polska i Węgry, gdzie proces decentralizacji nadał przedsiębiorstwom państwowym duży stopień autonomii, w Czechosłowacji do chwili upadku reżimu komunistycznego zdołano utrzymać kierowniczą rolę państwa. Ceny były centralnie ustalane i kontrolowane. W Czechosłowacji w wyniku wprowadzenia gospodarki realnego socjalizmu, a więc gospodarki ekstremalnie zależnej od inicjatywy państwa margines działalności gospodarczej nie podlegający bezpośredniej kontroli państwa był jednym z najniższych i wahał się w przedziale 3-4% w 1989 roku.
Tabela 4.
Sytuacja ekonomiczna w Czechosłowacji w latach 1950-1989.
| Wyszczególnienie | 1950 | 1970 | 1989 |
| przemysł z budownictwem | 36,3 | 46,2 | 46,3 |
| rolnictwo z leśnictwem | 38,6 | 18,3 | 10,3 |
| pozostałe działy | 25,1 | 35,5 | 43,4 |
| eksport do krajów komunistycznych | 68,8 | 69,1 | 60,7 |
| eksport do krajów zachodnich | 31,2 | 30,9 | 39,3 |
| import z krajów komunistycznych | 69,7 | 67,7 | 62,3 |
| import z krajów zachodnich | 30,3 | 32,3 | 37,7 |
źródło: opracowanie własne na podstawie: P. Bożyk "Współpraca gospodarcza krajów RWPG",op.cit., tab. s.169, P. Bożyk, J. Misala "Stosunki gospodarcze Wschód-Zachód". PWE 1975, tab. s.124, IMF Washington DC. March 1992, "Gospodarka Polska na tle wybranych krajów europejskich", GUS Warszawa 1971, tab.s.214.
Czechosłowacja podobnie jak inne kraje Bloku Wschodniego należała do RWPG, a jej gospodarka rozwijała się dzięki handlowi z krajami należącymi do tego ugrupowania i importowi surowców, maszyn i technologii z ZSRR. W latach 1949-1990 Czechy były silnie powiązane z gospodarką Związku Radzieckiego, ustępując w tej dziedzinie jedynie Bułgarii. W latach 80-tych eksport do krajów socjalistycznych stanowił przeszło 60% np. w roku 1986 65,9 % a w 1989 60,7% (do samego ZSRR odpowiednio 35,7% i 30,5%). Import kształtował się na podobnym poziomie i wynosił 68.4% w 1986 roku i 62,3% trzy lata później.
Pod panowaniem komunistów polityka gospodarcza preferowała równowagę makroekonomiczną, w tym także równowagę bilansu płatniczego. W rezultacie zadłużenie Czech w porównaniu do innych krajów komunistycznych było bardzo niskie. Inflacja była umiarkowana i wynosiła w 1989 roku około 2,2%. Szczegółową sytuację przedstawia tabela 5.
Tabela 5.
Zadłużenie i inflacja w Czechosłowacji w latach 1976-1989.
| rok | Dług zagraniczny netto w USD mld | Inflacja w % |
| 1976 | 1,4 | 1,0 |
| 1982 | 2,8 | 4,7 |
| 1986 | 4,5 | 0,4 |
| 1987 | 5,3 | 0,1 |
| 1988 | 5,7 | -0,4 |
| 1989 | 5,8 | 2,2 |
źródło: P. Bożyk "Którędy do...", op.cit. tab.s.64,297.
Z makroekonomicznego punktu widzenia Czechosłowacja miała stosunkowo najlepsze warunki do reform, mimo prawie całkowitego braku sektora prywatnego i dominującej kontroli państwa nad gospodarką. W Czechosłowacji prywatny sektor stanowił niewielki odsetek bo zatrudniał zaledwie 0,3% w 1985 roku i 1,2% w 1989 roku, a więc znacznie mniej niż w pozostałych krajach.
Rządy komunistyczne zainicjowały jedynie kilka kroków w kierunku reform. Na końcu 1987 roku wprowadzono niewielką liberalizację wymiany handlowej, mającą na celu zachęcenie do eksportu w walutach wymienialnych, oraz niewielkie zmiany w przyznawaniu większej autonomii przedsiębiorstwom. Doszło również do racjonalizacji cen, jednak nadal ustalało je państwo.
Niektóre wskaźniki Czechosłowacji w porównaniu z wybranymi krajami Bloku Wschodniego najlepiej pokazuje poniższa tabela 6.
Tabela 6.
Porównanie Czechosłowacji z Polską i Węgrami.
| Wyszczególnienie | Czechosłowacja | Polska | Węgry |
| wynagrodzenie na godzinę w 1988 w USD | 2,21 | 1,33 | 1,6 |
| edukacja (% ludności ze średnim lub wyższym wykształceniem) w 1988 | 30% | 29% | 33% |
| ludność w 1989 w mln | 15 | 37 | 10 |
| udział przemysłu w PKB w1987 w % | 61 | 46 | 50 |
| PKB per capita w 1988 wUSD | 7500 | 5100 | 5500 |
| dług zagraniczny netto w 1988 w mldUSD | 5,7 | 37,1 | 11 |
źródło: S. Simonic "Possible ways of economic transformation in Czecho-Slovakia" z "Die Transformation der osteuropaischen Lander in die Marktwirtschaft." LTI 1992, s.133.
Jak widzimy w porównaniu do sytuacji Polski w 1989 roku Czechosłowacja miała znacznie lepsze wskaźniki gospodarcze. Nie istniało zagrożenie nadmierną inflacją oraz nie była zachwiana równowaga zewnętrzna i wewnętrzna. Tak więc Czechosłowacja w 1989 roku była w przeciwieństwie do Polski krajem dosyć stabilnym. W stosunku do wielkości polskiego zadłużenia, zadłużenie Czechosłowacji było bardzo niewielkie i wynosiło 5,7 mld USD (w Polsce 37,1 mld USD). Również stopień uprzemysłowienia gospodarki był stosunkowo wysoki, a jego udział w PKB wynosił 61%. Tak wysoki odsetek stanowił wyzwanie dla rządów demokratycznych, gdyż odbiega on znacznie od tendencji w gospodarkach zachodnich, w których rośnie udział usług, a odsetek zatrudnionych w przemyśle zmniejsza się. Bardzo ważnym problemem gospodarki był także niewielki stopień zaawansowania reform gospodarczych, których przeprowadzenie spadło na barki rządów demokratycznych. Najważniejszym zadaniem na kolejne lata stała się prywatyzacja, zmiana kierunku wymiany handlowej i uniezależnienie się od ZSRR, a także restrukturyzacja przemysłu, który podobnie jak w Polsce charakteryzował się niską wydajnością i przestarzałą technologią.
Podsumowując sytuację Polski i Czechosłowacji w 1989 roku, należy stwierdzić, że z pewnością oba kraje znacznie się od siebie różniły, a ich start w kierunku reform był nierówny.
Według Danuty Hübner "...rozproszenie krajów Europy Środkowo-Wschodniej w marszu do nowego systemu wynika zarówno z niejednakowych reakcji na narzuconą wspólną przeszłość jak i z licznych różnic pomiędzy krajami tego regionu. W momencie wchodzenia w krytyczny okres przemian poszczególne kraje charakteryzowały zróżnicowane warunki wyjściowe, zakres nierównowagi makroekonomicznej, stopa inflacji, zadłużenie, zniekształcenie cen. Wszystkie jednak borykały się z problemami strukturalnymi i systemowymi, przesądzającymi o unikatowym charakterze transformacji. Do tej grupy problemów zaliczyć można dominującą rolę czynników politycznych, scentralizowane planowanie, brak rynku czynników produkcji, dominującą własność państwową, brak systemów finansowych i politycznie uwarunkowaną współpracę międzynarodową w ramach RWPG".
Obecność przeszłości w gospodarce Polski i Czechosłowacji widoczna jest nie tylko w sferze instytucjonalno-organizacyjnej. Obydwie gospodarki po wojnie rozwijały się dzięki wysokiej stopie inwestycji i pełnym zatrudnieniu bez wystarczającego postępu technicznego. Niewątpliwie jednak stan gospodarki polskiej, obciążonej zadłużeniem i hiperinflacją był w 1989 roku najgorszy. Zadłużenie Czechosłowacji jak już wcześniej wspomniano było znacznie mniejsze, a brak równowagi wewnętrznej nie miał odzwierciedlenia w inflacji. Zakres sektora prywatnego, choć generalnie niewielki, był również silnie zróżnicowany. Tylko w Polsce w rolnictwie dominowała własność prywatna, a w sektorach pozarolniczych własność prywatna obecna była w sferze handlu i rzemiosła. W Czechosłowacji natomiast, własność prywatna stanowiła niewielki odsetek wręcz znikomy. Wspólną cechą Czechosłowacji i Polski był znaczny udział wymiany handlowej w ramach systemu RWPG. W rezultacie w strukturze produkcji wytworzyły się branże i przedsiębiorstwa specjalizujące się w produkcji na te rynki, natomiast
nie odpowiadające standardom towarów sprzedawanych na rynkach światowych. Również stopień scentralizowania władzy w obu krajach różnił się. W Czechosłowacji próby reform zakończyły się niepowodzeniem i zbrojną interwencją. W Polsce niektóre z prób reform pozostawiły istotne ślady w autonomii przedsiębiorstw. "U progu transformacji powstał jeden z najbardziej popularnych stereotypów, który stwierdzał, że Czechosłowacja przejdzie okres transformacji systemowych ze znacznie mniejszą liczbą kłopotów niż Polska. Opinię tę uzasadniano tradycją demokracji i stosunkowo dobrą kondycją ekonomiczną. Jednak już najbliższa przyszłość pokazała, że było ono prawdziwe jedynie dla zewnętrznych objawów transformacji."
|  | |
| ||
| |
1 strona
Powrót
Góra strony
Napisz do nas
|
