Nieśmiałe wejście.

Wstęp

Przed przystąpieniem Polski do UE obywateli polskich i nasze przedsiębiorstwa, chcące założyć firmę na terytorium jednego z państw członkowskich UE, obowiązują przepisy prawa poszczególnych państw Unii oraz postanowienia wynikające z zobowiązań z Układu Europejskiego. W przypadku obywateli RP dopuszczalność prowadzenia działalności gospodarczej na obszarze UE oznacza prawo do podejmowania i prowadzenia tej działalności na zasadzie samozatrudnienia oraz do tworzenia i kierowania przedsięwzięciami, w tym również tymi, które obywatele efektywnie kontrolują (np. dysponują większością głosów w zgromadzeniu wspólników). Natomiast dla podmiotów gospodarczych "zakładanie przedsiębiorstw" oznacza prawo do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej w drodze zakładania i kierowania przedsiębiorstwami podległymi, oddziałami i agendami. Termin "przedsiębiorstwo podległe" oznacza takie, które jest efektywni kontrolowane przez firmę macierzystą.

Personel kluczowy firmy zatrudnia się zgodnie z przepisami prawa państwa, na terenie którego działa przedsiębiorstwo. Trzeba także uwzględnić obowiązujące tam wymagania zawodowe (np. kwalifikacje czy wykształcenie).

Dlaczego, mimo kłopotliwych procedur związanych przede wszystkim z kartami stałego pobytu, warto zakładać dziś firmy w krajach UE? Bo pozwala to działać w warunkach stabilnych kursów walutowych i prowadzić dzięki temu względnie czytelne kalkulacje finansowe oraz zmniejszać ryzyko inwestycyjne. Liczy się też dostęp do rozwiniętego rynku usług, takich jak: telekomunikacja, system bankowy, ubezpieczenia biznesowe. Poza tym można obniżyć koszty inwestycji z racji niższej stopy redyskontowej (dzięki niższej inflacji). A podstawowym argumentem jest wielki, unijny rynek. Nic jednak nie ma za darmo. Za te korzyści zapłacimy koniecznością dostosowania się do wymagań standaryzacyjnych i certyfikacyjnych UE (co i tak należałoby zrobić w najbliższym czasie, nawet nie eksportując nic do krajów Unii) oraz wyższymi kosztami pracy.

 

Nieśmiałe wejście

Postanowienia Układu Europejskiego (umowy o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi oraz ich państwami członkowskimi, która weszła w życie w lutym 1994 r.), przyznają obywatelom i przedsiębiorstwom polskim prawo do zakładania firm na terenie krajów Unii Europejskiej. Stanowią o tym art. 44-54 Układu. Zgodnie z postanowieniami Układu firmę na terenie UE mogą założyć zarówno osoby fizyczne, jak i przedsiębiorstwa. Dla tych pierwszych oznacza to prawo do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej na zasadzie samozatrudnienia (czyli na własny rachunek, bez prawa do poszukiwania pracy na miejscowym rynku). Mogą to być zarówno niewielkie warsztaty, jak i poważniejsze przedsięwzięcia. Firmom wolno zaś zakładać przedsiębiorstwa podległe oraz oddziały i agendy. "Podległe" w tym przypadku oznacza takie, które jest pod kontrolą spółki-matki. Warto wiedzieć, że w postanowieniach Układu znalazły się wszystkie dziedziny działalności gospodarczej: przemysłowa, handlowa, usługowa, rzemieślnicza, a także działalność w zakresie wolnych zawodów. W wielu krajach Unii, obawiających się tzw. konstrukcji pozornych, czyli otwierania przez Polaków niewielkich firm tylko po to, by uzyskać zezwolenie na pobyt (a na jego podstawie poszukiwać pracy), można się spodziewać dodatkowych uwarunkowań. Sprowadzają się one na ogół do udowodnienia, że prowadzona działalność istotnie podlega zasadzie samozatrudnienia (co nie zawsze bywa łatwe). Dodatkowo np. w Anglii polski przedsiębiorca, chcący otworzyć firmę produkcyjną bądź usługową, musi udowodnić, że rynek potrzebuje wyrobów bądź usług, które zamierza oferować, a np. w Austrii uzasadnić celowość powoływania biura informacyjnego. Trzeba bowiem pamiętać, że Układ Europejski wyznacza tylko ogólne ramy prowadzenia działalności gospodarczej przez Polaków w państwach UE. Firmy zakłada się na zasadach prawa kraju, w którym będą działać. Aby nie było żadnych wątpliwości, w Układzie zdefiniowano pojęcie przedsiębiorstwa polskiego i przedsiębiorstwa Wspólnot. Cóż się pod tym kryje? To pierwsze oznacza firmę założoną zgodnie z naszym prawem, zaś drugie - powstałą na podstawie przepisów jednego z państw członkowskich. Muszą mieć one także rzeczywiste i stałe powiązania z gospodarką polską (w pierwszym przypadku) lub przynajmniej jednego kraju UE (w tym drugim). Do uznania firmy za polską albo wspólnotową wystarczy posiadanie na terytorium Polski lub Unii zarejestrowanego biura, siedziby zarządu lub prowadzenie na terenie tych krajów głównej działalności (jednak jeśli przedsiębiorstwo ma tylko biuro, np. handlowe, musi udowodnić powiązania z rynkiem naszym bądź jednego z państw Wspólnoty). Sformułowanie zawarte w art. 48 Układu dotyczące "rzeczywistych i stałych powiązań" może być różnie interpretowane, w przypadku sporów problemy rozstrzyga Rada Stowarzyszenia. Układ precyzuje także pojęcie obywateli polskich i wspólnotowych. Są to osoby fizyczne, które mają obywatelstwo naszego kraju bądź jednego z państw Piętnastki. Warunek uzyskania prawa pobytu na terytorium Unii Europejskiej nie wystarcza, aby przy prowadzeniu działalności gospodarczej powoływać się na postanowienia Układu. Konieczne jest spełnienie kryterium obywatelstwa.

Traktowanie narodowe.

Jednym z najważniejszych zobowiązań w sferze stosunków gospodarczych, wynikających z Układu Europejskiego, jest zasada traktowania narodowego. Co z niej wynika? Otóż jej istota sprowadza się do zobowiązania, że będą wzajem-nie stosowane te same kryteria, odnoszące się do zakładania i prowadzenia firm na terytorium Polski lub jednego z krajów Unii, w stosunku do obywateli i przedsiębiorstw reprezentujących obie strony układu. Inaczej mówiąc, np. Niemcy czy Austriacy z prawnego punktu widzenia powinni traktować firmę powołaną w ich kraju przez Polaka nie gorzej niż swoją własną (jednak z pewnymi wyłączeniami). Kraje członkowskie Wspólnot uznały, że mogą wprowadzić zasadę traktowania narodowego w stosunku do obywateli i przedsiębiorstw pochodzących z terytorium Polski już od dnia wejścia w życie Układu. Polska zapewniła sobie czasowe ograniczenia w zakresie realizacji tego zobowiązania (w niektórych, określonych dziedzinach gospodarki). Terminy eliminowania różnic w traktowaniu firm z Unii Europejskiej wynikają z art. 44 pkt 1 i 2 Układu Europejskiego. Szczegółowy harmonogram wprowadzania przez Polskę zasady traktowania narodowego opisujemy w dalszej części tej broszury. Artykuł 47 Układu wspomina natomiast o dodatkowych wymogach, dotyczących np. źródeł pochodzenia kapitału bądź powiązań kapitałowych, które można zastosować przy otwieraniu przedstawicielstw przedsiębiorstw jednej na terytorium drugiej strony Układu. Powinny one jednak dotyczyć regulacji wyłącznie niezbędnych ze względu na różnice prawne i techniczne. Postanowienia dotyczące zakładania przedsiębiorstw nie dotyczą lotniczych usług transportowych, żeglugi śródlądowej oraz morskiej żeglugi przybrzeżnej. Przed przystąpieniem Polski do UE obywateli polskich i nasze przedsiębiorstwa, chcące założyć firmę na terytorium jednego z państw członkowskich, obowiązują przepisy prawa poszczególnych państw Unii oraz postanowienia wynikające ze zobowiązań Układu Europejskiego. W przypadku obywateli RP dopuszczalność prowadzenia działalności gospodarczej na obszarze UE oznacza prawo do podejmowania i prowadzenia tej działalności na zasadzie samozatrudnienia oraz do tworzenia i kierowania przedsięwzięciami, w tym również tymi, które obywatele efektywnie kontrolują (np. dysponują większością głosów w zgromadzeniu wspólników). Natomiast dla podmiotów gospodarczych "zakładanie przedsiębiorstw" oznacza prawo do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej w drodze zakładania i kierowania przedsiębiorstwami podległymi, oddziałami i agendami. Termin "przedsiębiorstwo podległe" oznacza takie, które jest efektywnie kontrolowane przez firmę macierzystą.

Zatrudnianie pracowników.

Założenie firmy to kwestia podstawowa, z którą wiąże się problematyka zatrudnienia. Problematykę tę reguluje art. 52 Układu. Stanowi on o zatrudnianiu osób fizycznych, które tworzą personel kierowniczy i specjalistyczny, niezbędny do działania przedsiębiorstwa założonego przez podmiot zagraniczny na terytorium jednej ze stron Układu Europejskiego. Firmy takie mają prawo do bezpośredniego (a także przez jeden ze swoich oddziałów czy agend) zatrudnienia pracowników, którzy są obywatelami państwa pochodzenia przedsiębiorstwa macierzystego (tj. Polski lub jednego z państw członkowskich Wspólnot), jeśli należą oni do kategorii tzw. personelu kluczowego. Wprowadzanie Jednolitego Rynku ograniczyło zakres stosowania postanowień Układu Europejskiego dotyczących zatrudnienia. Ograniczeniem jest definicja personelu kluczowego, określająca szczegółowo rodzaj stanowiska lub funkcji zajmowanej w przedsiębiorstwie. Zatrudnienie wiąże się bowiem ze staraniem się o uzyskanie pozwolenia na pobyt i pracę (co prawda wyłącznie na czas podpisanej umowy i tylko w firmie założonej zgodnie z postanowieniami Układu). Kwestie zatrudnienia regulują przepisy prawa krajowego (obejmują także wymagania zawodowe, dotyczące np. kwalifikacji czy wykształcenia, obowiązujące pracownika na danym stanowisku) oraz postanowienia Układu. Przymierzając się do otwarcia firmy w kraju Unii, musimy wiedzieć, że personel kluczowy obejmuje:

• personel kierowniczy, do którego zalicza się członków dyrekcji i nadzoru (od dyrektora do kierownika działu czy sekcji), oraz wszystkie osoby spełniające funkcje nadzorcze i kontrolne, a także uprawnione do podejmowania decyzji kadrowych, tj. zatrudniania i zwalniania pracowników (lub mające uprawnienia do wydawania zaleceń w kwestiach rekrutacji personelu);
• osoby z wysokimi, specjalistycznymi i rzadko spotykanymi kwalifikacjami (np. wymagającymi szczególnej wiedzy technicznej) albo dysponujące umiejętnościami istotnymi w związku ze stosowaną techniką oraz sposobem zarządzania.

Istotnym elementem definicji personelu kluczowego jest także wymóg zatrudnienia takiej osoby przez firmę macierzystą przynajmniej przez rok przed oddelegowaniem jej do pracy w innym państwie. Personel kluczowy firmy zatrudnia się zgodnie z przepisami prawa państwa, na terenie którego działa przedsiębiorstwo. Trzeba także uwzględnić obowiązujące tam wymagania zawodowe (np. kwalifikacje czy wykształcenie).

Nie wszystko wolno.

Układ Europejski zawiera postanowienia umożliwiające każdej ze stron ograniczenie możliwości zakładania przedsiębiorstw zajmujących się działalnością, która może być istotna z punktu widzenia szeroko rozumianego bezpieczeństwa kraju, przez firmy zagraniczne. Postanowienia te pozwalają na tworzenie i utrzymywanie ograniczeń w stosowaniu Układu ze względu na:

• realizowaną przez władze krajowe politykę społeczną,
• bezpieczeństwo,
• zdrowie publiczne.

Podobnym celom służy wyłączenie z zakresu stosowania postanowień Układu działalności, która na terytorium każdej ze stron jest związana ze sprawowaniem funkcji publicznych (np. w sądownictwie, wojskowości, policji oraz służbie cywilnej).

Jak to wygląda w praktyce.

Układ Europejski wyznacza ogólne zasady otwierania i prowadzenia firm w krajach Wspólnoty. Tak naprawdę jednak istotne, z punktu widzenia polskich przedsiębiorców, są przepisy kraju, w którym chce się działać. Wyobraźmy więc sobie naszego przedsiębiorcę, który chce - na początek - uruchomić filię, np. w Holandii. Jest to wy-godna forma w większości krajów UE, ponieważ nie wymaga wnoszenia określonego, minimalnego wkładu finansowego, a jej założenie jest stosunkowo proste.

Podstawowym obowiązkiem jest rejestracja filii w regionalnej izbie handlowo-przemysłowej, odpowiedniej dla miejsca, w którym powstanie biuro. Trzeba przynieść ze sobą:

• wypełnione formularze (udostępniane przez izbę), prezentujące w szczegółach firmę, jej zarząd oraz inne dane, m.in. wysokość planowanych nakładów na uruchomienie filii,
• zaświadczenie o rejestracji firmy (w Polsce), potwierdzające prawo do prowadzenia określonej działalności,
• bilans z ostatniego roku kalendarzowego,
• pełnomocnictwo oraz dokument tożsamości osoby reprezentującej firmę,
• statut filii, określający zakres jej działania, nazwę handlową oraz jej adres,
• umowę na dzierżawę pomieszczenia, przeznaczonego na siedzibę biura w Holandii,
• zezwolenie na pobyt w Holandii dla osoby upoważnionej do reprezentowania interesów firmy (w praktyce izb handlowych do rejestracji nie jest potrzebne takie zezwolenie, jest ono jednak niezbędne do zatrudnienia osoby w przedstawicielstwie).

Dokumenty te powinny zostać przedstawione w oryginale (z wyjątkiem umowy najmu, dokumentów tożsamości oraz zezwolenia na pobyt) oraz w tłumaczeniu wykonanym przez tłumacza przysięgłego.

Najprościej byłoby, gdyby filię prowadził ktoś mieszkający już w Holandii. Jeśli jednak ma to być przedstawiciel z Polski, o zezwolenie na pobyt musi się on starać w ambasadzie holenderskiej w naszym kraju. Zgodnie z zasadami Układu polski przedsiębiorca może otrzymać taki dokument jedynie wtedy, gdy będzie prowadził działalność na zasadzie samozatrudnienia.

A teraz wyobraźmy sobie, że nasza firma, która okrzepła już na rynku holenderskim, chce założyć biuro informacyjne w Austrii. Aby powstało, musimy znaleźć najpierw miejscowego przedstawiciela. W urzędzie zatrudnienia składamy podanie, uzasadniające celowość jego utworzenia. Lokalny pracownik biura dołącza:

• odpis dyplomu,
• akt urodzenia (ew. akt małżeństwa),
• dwa zdjęcia,
• dowód zameldowania,
• umowę wynajęcia biura, która nie musi być potwierdzona notarialnie (Uwaga! Biuro musi mieć powierzchnię minimum 30 mkw. na osobę).

Ponieważ placówka taka nie może prowadzić działalności handlowej i w całości będzie utrzymywana ze środków wyasygnowanych na ten cel przez polską firmę, należy także przedłożyć zaświadczenie o wysokości zarobków personelu.

Po złożeniu podania przyszły szef biura musi wrócić do kraju i złożyć w Ambasadzie Austrii podanie o wizę pobytową. Placówka może rozpocząć działalność, jeśli otrzyma on wizę i zezwolenie na pracę. Na załatwienie formalności potrzeba ok. sześciu miesięcy.

To tylko przykłady, pokazujące rozbieżności przy uruchamianiu biura firmy w dwóch krajach Unii. Widać z nich wyraźnie, jak różnią się te procedury. Aby szczegółowo opisać wszelkie szczegóły, należałoby każdemu państwu poświęcić osobny informator.

Dokładnych informacji na temat zakładania firm na terenie państw UE udzielają Biura Radców Handlowych działające przy polskich ambasadach. Najważniejsze dane teleadresowe tych placówek zamieszczone są na końcu tej broszury, więcej informacji na ich temat można znaleźć na internetowej stronie Ministerstwa Gospodarki pod adresem www.mg.gov.pl. Informacjami służą także przedstawicielstwa dyplomatyczne państw UE.

Źródło: Centrum Informacji Europejskiej Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej