Czemu służy normalizacja i certyfikacja

W całym cywilizowanym świecie jednym z podstawowych praw konsumenta jest ochrona przed produktami, które mogą stwarzać zagrożenie dla życia, zdrowia i środowiska naturalnego. To dlatego państwa i organizacje konsumenckie wymuszają na producentach i usługodawcach przestrzeganie norm chroniących klientów przed zakupem towarów lub usług nie spełniających tego wymogu.

Jest to pierwsze źródło coraz powszechniejszej certyfikacji i standaryzacji w światowej gospodarce. Drugim jest rozwój międzynarodowej wymiany handlowej, która zmusza producentów do konkurencji, ale i współpracy umożliwiającej sprzedawanie podobnych produktów na wielu lokalnych rynkach (trudno sobie na przykład wyobrazić, by każda fabryka telewizorów w Europie ustanawiała własne standardy technologiczne, skoro nadawcy programów umówili się na tylko jeden z wielu możliwych systemów ich emisji).

To głównie z tych powodów włączenie polskiej gospodarki do jednolitego rynku musi zostać poprzedzone dostosowaniem naszych norm dotyczących cech towarów i usług do unijnego acquis communataire (dorobku prawnego Wspólnot). Ale już dziś, by usuwać bariery w dostępie polskich towarów do rynku UE, potrzebna jest harmonizacja prawa w takich dziedzinach, jak ochrona konsumenta, systemy zapewniania jakości, atesty, certyfikacja wyrobów oraz systemów produkcyjnych.

W Polsce wykaz wyrobów objętych obowiązkową certyfikacją jest obecnie zbyt długi. Dlatego będzie stopniowo ograniczany, aż do listy zgodnej z dyrektywami UE.

Wspólnotowy System Oceny Zgodności Systemów Jakości

Jedną z podstawowych wartości, na których opiera się wolny rynek europejski, jest zasada swobodnego przepływu towarów. W Unii Europejskiej nie ma wewnętrznych granic, ceł i innych utrudnień w handlu. Proces dochodzenia do takiego stanu trwał dziesiątki lat. Wśród przeszkód na tej drodze była też różnorodność norm i standardów, których wymagały od produktów i usług dopuszczanych na swe rynki wewnętrzne poszczególne państwa członkowskie.

Próby całkowitej harmonizacji w tej dziedzinie wywoływały wiele konfliktów interesów. Dlatego EWG zdecydowała się ostatecznie na inną drogę. Rezolucja Rady z 7 maja 1985 r. wprowadziła nowe podejście do harmonizacji technicznej i normalizacji. Wydawane odtąd przepisy standaryzacyjne nie zawierają już szczegółowych wymagań technicznych, a tylko ogólne normy dotyczące ochrony zdrowia, środowiska i bezpieczeństwa. Jednocześnie nie są one, jak poprzednie, zaleceniami, lecz mają moc wiążącą wszystkie państwa członkowskie.

Obecnie wspólnotowy System Oceny Zgodności Wyrobów i Systemów Jakości składa się z dwóch podsystemów: dobrowolnego i obowiązkowego.

Certyfikacja dobrowolna w UE

Europejskim systemem certyfikacji dobrowolnej zajmuje się powołana w 1990 r. Europejska Organizacja ds. Badań i Certyfikacji (EOBC). Jego podstawą są:

• normy serii EN 45000, regulujące zasady działania jednostek certyfikujących i laboratoriów badawczych oraz ich akredytacji,
• normy serii EN ISO 9000, opisujące zasady funkcjonowania systemów jakości.

EOBC składa się z Rady, Komitetów Specjalistycznych, Komitetów Sektorowych, Grup Uzgodnień. Jej główną rolą jest wypracowywanie ogólnych ram i wytycznych oraz standardów dla dobrowolnego podsystemu certyfikacji. Organizacja ta stworzyła m.in. KEYMARK - europejski system oceny zgodności wyrobu z wymaganiami norm europejskich. Daje on producentom i użytkownikom poważne korzyści: ogranicza konieczność stosowania wielu narodowych znaków certyfikacji, ułatwia też dostęp do jednostek certyfikujących.

Drugim ważnym zadaniem EOBC jest wspieranie tych działań legislacyjnych Komisji Europejskiej, które kreują obowiązkowy podsystem certyfikacji.

Certyfikacja obowiązkowa w UE

W oparciu o wspomniane wyżej decyzje Rady EWG z 1985 r. celem wydawanych od tej pory dyrektyw standaryzacyjnych jest dbałość, aby w obrocie znajdowały się tylko wyroby bezpieczne dla zdrowia, życia i środowiska. Obowiązują one wszystkich producentów, importerów i dystrybutorów towarów wprowadzanych na Wspólny Rynek, niezależnie od ich pochodzenia.

Dotychczas opublikowano następujące dyrektywy oparte na nowych zasadach:

• 87/404/EWG - proste zbiorniki ciśnieniowe,
• 88/378/EWG - bezpieczeństwo zabawek,
• 89/106/EWG - wyroby budowlane,
• 89/336/EWG - kompatybilność elektromagnetyczna,
• 89/392/EWG - maszyny,
• 89/686/EWG - środki ochrony indywidualnej,
• 90/384/EWG - nieautomatyczne urządzenia wagowe,
• 90/385/EWG - implanty,
• 90/396/EWG - urządzenia spalające paliwa gazowe,
• 91/263/EWG - urządzenia telekomunikacyjne,
• 92/42/EWG - sprawność kotłów grzejnych,
• 93/15/EWG - materiały wybuchowe stosowane dla celów niewojskowych,
• 93/42/EWG - urządzenia medyczne,
• 93/68/EWG - niskie napięcie,
• 94/9/WE - sprzęt i systemy zabezpieczające przeznaczone do stosowania w atmosferach potencjalnie wybuchowych,
• 94/25/WE - łodzie rekreacyjne,
• 95/16/WE - dźwigi.

Kolejne, dotyczące m.in. używanych maszyn, narzędzi pomiarowych i systemów pakowania są w przygotowaniu.

Większość dyrektyw zawiera końcową klauzulę dotyczącą okresu przejściowego. Jest to okres, niekiedy nawet 10-letni, który upływa między dniem publikacji dyrektywy a datą jej wejścia w życie i egzekwowania stawianych w niej wymogów. W tym czasie producenci lub ich przedstawiciele mają prawo wyboru między wprowadzaniem na rynek wyrobów już spełniających wszystkie wymagania opublikowanych dyrektyw albo zgodnych z normami krajowymi.

Symbolem zgodności wyrobu z normami wyznaczonymi w dyrektywach Unii Europejskiej jest znak CE. Potwierdza on także, iż producent lub importer przeprowadził wymaganą procedurę oceny swojego towaru i może go wprowadzić do obrotu bez restrykcji. Znak umieszcza się z zasady na wyrobie oraz na opakowaniu lub towarzyszącej dokumentacji.

Znak CE muszą uzyskać wszyscy polscy przedsiębiorcy, którzy chcą eksportować do krajów Unii. Na razie mają oni obowiązek stosować się także do systemu Polskich Norm, a więc ten podwójny system certyfikacji utrudnia działalność gospodarczą.

Ponieważ nasze powiązania z rynkiem unijnym stają się coraz silniejsze, w ostatnich latach zaczęto dostosowywanie krajowego systemu norm i oceny zgodności wyrobów do standardów wspólnotowych (obowiązek taki wynika także ze zobowiązań przyjętych przez Polskę w Układzie Europejskim, w szczególności w art. 69).

W tym celu w Polskim Centrum Badań i Certyfikacji powołano Grupę ds. Harmonizacji. Ma ona trudne zadanie. W UE obowiązuje obecnie ponad 6000 norm, a rocznie przybywa ich ok. 1000.

Trwają prace nad przejściem od obowiązkowej obecnie w Polsce certyfikacji ze znakiem B do przyjętej w UE formuły zgodności wyrobów z wymogami bezpieczeństwa dla zdrowia, życia i środowiska. W przyszłości znak CE stanie się u nas obowiązkowy i powszechny, a znak B pozostanie dobrowolną normą krajową, tak jak znak bezpieczeństwa GS w Niemczech.

Działania podejmowane przez rząd zmierzają do tego, by do czasu uzyskania pełnego członkostwa Polski w Unii Europejskiej nasz system badań i certyfikacji był w pełni zgodny z rozwiązaniami europejskimi.

Źródło: Centrum Informacji Europejskiej Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej http://www.cie.gov.pl