Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej

Podstawowe zasady Wspólnej Polityki Rolnej realizowanej przez państwa członkowskie Unii Europejskiej zostały ustanowione w Traktacie o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej z dnia 25 marca 1957 roku, czyli w Traktacie Rzymskim. Państwa założycielskie w chwili tworzenia EWG dążyły do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego obywatelom Wspólnoty oraz zwiększenia dochodów rolniczych. Z uwagi na specyfikę produkcji rolnej, rolnictwo uznano za szczególną dziedzinę gospodarki. Regulacje dotyczące rynku rolnego wydzielono ze wspólnego rynku innych towarów i usług zapewniając mu system ochrony oparty na działaniach interwencyjnych i protekcjonistycznych.

Cele i zasady Wspólnej Polityki Rolnej

Europejska Wspólnota Gospodarcza została zobowiązana do prowadzenia Wspólnej Polityki Rolnej poprzez realizację wytyczonych w niej podstawowych celów. Do celów Wspólnej Polityki Rolnej zgodnie z art. 33 Traktatu Amsterdamskiego (dawniej: art. 39 Traktatu Rzymskiego) należy:

• podniesienie wydajności produkcji rolnej i jej racjonalny rozwój poprzez promocję postępu technicznego oraz pełne wykorzystanie środków produkcji i siły roboczej
• zapewnienie odpowiednich dochodów i poziomu życia społeczności wiejskiej
• zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw żywności oraz ustalenie umiarkowanych cen
• stabilizacja rynku produktów rolnych.

Wspólny rynek rolny w ramach Unii Europejskiej obejmuje rolnictwo oraz handel produktami rolnymi, za które uznano: płody rolne i produkty wstępnie przetworzone (tzw. pierwszego przetworzenia) oraz niektóre produkty przekraczające stopień pierwszego przetworzenia np. mąkę ziemniaczaną. Wykaz produktów rolnych, które korzystają ze szczególnej ochrony w ramach Wspólnej Polityki Rolnej jest sporządzony w formie Aneksu I do Traktatu Rzymskiego. W odniesieniu do towarów nie znajdujących się w tym wykazie stosowane są postanowienia ogólne Traktatu.

Wspólny europejski rynek rolny funkcjonuje w oparciu o następujące zasady:

1. Zasadę jedności rynku wewnętrznego w powiązaniu ze swobodnym obrotem towarowym i kapitałowym w ramach Wspólnoty, przy zniesieniu ceł wewnętrznych (od 1 VIII 1968) oraz innych barier handlowych np. kontyngentów towarowych. Rynek ten funkcjonuje więc na zasadzie równego traktowania towarów pochodzących z państw członkowskich Unii Europejskiej.
2. Zasadę wspólnej polityki zagranicznej w handlu produktami rolnymi przy jednoczesnym preferowaniu produktów własnych. Tym samym produktom rolnym pochodzącym ze Wspólnoty przyznano pierwszeństwo nad produktami importowanymi z krajów trzecich.
3. Zasadę stosowania jednolitych mechanizmów interwencji rolnej w odniesieniu do płodów i produktów rolnych, poprzez niwelowanie różnic w poziomie cen krajowych do poziomu dochodów rolniczych oraz ścisłej kontroli importu towarów spoza Wspólnoty. W rezultacie, organy Wspólnoty otrzymały kompetencje do podejmowania decyzji w zakresie ustalania cen rolnych i stosowania innych instrumentów interwencji.
4. Solidarny współudział wszystkich państw członkowskich w finansowaniu Wspólnej Polityki Rolnej.

Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej

Podczas Konferencji Rolnej EWG w 1958 roku w Stresa uznano, że rozwój produkcji rolnej w ramach Wspólnoty z uwagi na jej wysokie koszty powoduje konieczność utrzymania wyższych cen skupu na te produkty od cen światowych, przy jednoczesnym powstrzymaniu napływu tańszych produktów z zewnątrz. W rezultacie wpłynęło to na politykę rynkowo-cenową poprzez liczne, jednolite regulacje rynku produktów rolnych i wspólne regulacje obrotu handlowego z krajami trzecimi. Realizacja Wspólnej Polityki Rolnej w pierwszym jej dziesięcioleciu doprowadziła do zapewnienia Wspólnocie samowystarczalności żywnościowej. Próbę przemian strukturalnych przedstawiono w memorandum Komisji EWG z 18 grudnia 1968 r. w sprawie reformy rolnictwa, znanym powszechnie pod nazwą Planu Mansholta. Celem planu była reorientacja struktury agrarnej Wspólnoty poprzez m.in. powiększenie wielkości gospodarstw rolnych oraz przeciwdziałanie nadmiernej podaży produktów rolnych. Plan Mansholta nie został jednak w pełni zrealizowany z uwagi na słabe poparcie polityczne. Prowadzenie Wspólnej Polityki Rolnej poprzez intensyfikację produkcji w oparciu o istniejący system interwencji na rynku rolnym Wspólnoty doprowadziło do wystąpienia nadwyżek produkcji. Dlatego też rozpoczęto proces modyfikacji polityki rolnej Wspólnot.

Jednolity Akt Europejski, podpisany w lutym 1985 roku, oraz kolejne dokumenty Komisji WE zaakceptowane na szczycie w Brukseli w 1988 roku miały na celu podtrzymanie produkcji rolnej przez interwencję państwa. Służyć temu miało określenie górnej granicy wydatków na wspólną organizację rynków rolnych, wprowadzenie zasady automatycznego obniżania cen w momencie przekroczenia określonego pułapu produkcji oraz realizację programów wyłączania gruntów rolnych z produkcji i zmiany ich przeznaczenia np. na cele leśne. Kolejny projekt reformy Wspólnej Polityki Rolnej przedstawiony został przez Komisarza ds. Rolnictwa Ray'a MacSharry'ego w styczniu 1991roku, a następnie zatwierdzony przez Komisję. Reforma ta miała na celu zmianę orientacji polityki rolnej powodującej zwiększanie nadwyżek produkcyjnych, stagnację dochodów gospodarstw rolnych pomimo zwiększających się nakładów oraz zmniejszanie liczby zatrudnionych w rolnictwie, a także wzrost kosztów budżetowych przeznaczonych na rolnictwo. Zmodyfikowane założenia, zasady i cele oparte na planie MacSharr'yego zawarto w Reflection Paper.

Podstawowymi zasadami Wspólnej Polityki Rolnej przedstawionymi w Reflection Paper są: jedność rynku, preferencje Wspólnoty (interwencja i protekcjonizm), finansowa solidarność. Oznacza to prowadzenie polityki pomocy finansowej z uwzględnieniem potrzeb i problemów indywidualnych i regionalnych. Podstawowym celem programu MacSharry'ego jest: przeorientowanie Wspólnej Polityki Rolnej z uwzględnieniem aspektów społecznych i gospodarczych tak, aby umożliwić stały rozwój obszarów wiejskich oraz ochronę środowiska naturalnego. Wsparcie Wspólnoty skierowano na rozwój agroturystyki oraz tworzenie nowych, innych miejsc pracy na obszarach wiejskich. W zakresie polityki strukturalnej przewidziano obowiązkowe ograniczenie powierzchni upraw, a w odniesieniu do polityki rynkowej, obniżanie cen gwarantowanych dla zwiększenia konkurencyjności produktów wspólnotowych na rynkach światowych przy jednoczesnym zapewnieniu premii bezpośrednich, ze szczególnym uwzględnieniem gospodarstw znajdujących się na obszarach o trudnych warunkach naturalnych. Proces ewolucji Wspólnej Polityki Rolnej wykazuje, że kolejne próby jej zreformowania miały wpływać na poprawę kontroli produkcji rolnej i wydatków budżetowych na jej realizację, która pochłania rocznie, średnio około 40% budżetu Unii Europejskiej. Na szczycie Unii Europejskiej w Berlinie w marcu 1999 roku, w ramach dyskusji nad opracowanym przez Komisję Europejską dokumentem Agenda 2000, postanowiono utrzymać na lata 2000-2006 generalne zasady Wspólnej Polityki Rolnej, uznając jednak potrzebę kontynuacji reform. Zmiany powinny zmierzać w kierunku zapewnienia rolnictwu jego wielofunkcyjnego charakteru, rozwoju uwzględniającego ochronę środowiska naturalnego, zwiększenia konkurencyjności, udziału mieszkańców terenów wiejskich w rozwiązywaniu ich specyficznych problemów, przy jednoczesnym respektowaniu oczekiwań konsumentów w zakresie bezpieczeństwa i jakości żywności oraz warunków hodowli i uboju zwierząt. W celu stabilizacji wydatków na rolnictwo Rada Europejska podjęła decyzję o zastosowaniu konkretnych instrumentów ograniczających koszty interwencji rolnej na rynku mleka w proszku, zbóż, wołowiny i roślin oleistych. W celu przeciwdziałania spadkowi dochodów rolniczych z tytułu niższych cen i niższego poziomu produkcji przewidziano zwiększenie lub wprowadzenie nowych płatności kompensacyjnych bezpośrednio wypłacanych rolnikowi. W ramach wspólnej polityki rozwoju obszarów wiejskich przewidziano zintegrowane działania promujące rozwój i dostosowanie strukturalne regionów słabiej rozwiniętych oraz wspieranie ekonomiczno - społecznej restrukturyzacji obszarów dotkniętych szczególnie trudnymi problemami. Wsparcie Wspólnoty skierowane jest na poprawę struktury gospodarstw rolnych, przetwórstwa i sprzedaży produktów rolnych, wprowadzenie nowych technologii i poprawę jakości produktów, zmianę charakteru produkcji, wprowadzenie uzupełniających bądź alternatywnych form działalności oraz na równomierny rozwój terenów leśnych i rolnictwa przy zwróceniu szczególnej uwagi na uwarunkowania i wymagania związane z ochroną środowiska naturalnego, respektującego wymagania środowiska.

W Agendzie 2000 zapewniono finansową pomoc w zakresie:

• inwestycji w gospodarstwach rolnych, spełniających ściśle określone prawem warunki, w wysokości do 40% ich wartości lub 50% na obszarach położonych na terenach o trudnych warunkach naturalnych
• umożliwienia startu młodym rolnikom (poniżej 40 roku życia), posiadających odpowiednią wiedzę i umiejętności zawodowe, w postaci jednorazowej premii, dopłaty do spłaty odsetek kredytu
• szkoleń zawodowych rolników i osób zaangażowanych w gospodarkę rolną lub leśną,
• systemu wcześniejszego przechodzenia na emeryturę rolników i robotników rolnych,
• wprowadzenia metod produkcji rolniczej mających na celu ochronę środowiska, utrzymanie terenów wiejskich (tzw. agro-środowisko), poprawy jakości krajobrazu, zasobów naturalnych, gleby i różnorodności genetycznej,
• reorientacji produkcji zgodnie z trendami rynkowymi, rozwoju nowych rynków zbytu na produkty rolne, poprawy i monitorowania jakości produktów i ich walorów zdrowotnych.

Wsparcie dla powyższych działań ma służyć wzrostowi dochodów z rolnictwa, poprawie warunków życia, pracy i produkcji z jednoczesnym prowadzeniem gospodarki rolnej w sposób przyjazny dla środowiska naturalnego. Rada Europejska i Komisja zostały zobowiązane do prowadzenia Wspólnej Polityki Rolnej w latach 2000-2006 w taki sposób, aby całkowite koszty jej realizacji, z wyłączeniem rozwoju struktur agrarnych i weterynarii nie przekroczyły 40,5 mln euro rocznie.

W związku z procesem rozszerzenia Unii, w Agendzie 2000 przewidziano zwiększenie pomocy finansowej w dla krajów ubiegających się o członkostwo. W latach 2000 - 2006 w ramach programu SAPARD (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development) Komisja Europejska przekaże 10 krajom Europy Środkowej i Wschodniej pomoc w wysokości 520 mln euro rocznie, z czego Polsce przypadnie ponad 168 mln. euro rocznie. Z funduszy tych będą wspomagane działania mające na celu zmianę struktury agrarnej, usprawnienie obrotu towarami rolnymi oraz kontrolę jakości żywności.

Polityka rynkowo-cenowa i polityka strukturalna Unii Europejskiej Organy Unii Europejskiej podejmują decyzje regulujące działanie wspólnego rynku rolnego oraz zajmują się realizacją polityki rynkowej. Wykonanie zadań polityki strukturalnej pozostaje w gestii państw członkowskich, podczas gdy organy Wspólnoty wypracowują koncepcję, cele i metody działania.

W ramach polityki rynkowej wyodrębniono grupy rynków towarowych o charakterze branżowym, które w sposób zróżnicowany poddano działaniom interwencji rolnej. Do grup wyodrębnionych branż towarowych należą rynki: wołowiny i cielęciny, wieprzowiny, baraniny i mięsa koziego, jaj i mięsa drobiowego, mleka i przetworów mlecznych, zbóż i przetworów zbożowych, suchych pasz, ryżu, lnu i konopi, olejów i tłuszczów, cukru, warzyw i owoców, produktów warzywno owocowych, chmielu, nasion, żywych roślin, cebulek, korzeni, ciętych kwiatów i ozdobnego listowia, tytoniu, innych produktów rolnych nie poddanych ścisłej regulacji rynkowej. Prawne instrumenty w zakresie realizacji polityki rynkowej można podzielić na trzy grupy:

1. Zmierzające do wspomagania polityki cenowej i w niektórych wypadkach do ograniczenia produkcji określonych płodów rolnych na terenie Unii. Instrumenty te to m.in.: ceny minimalne, ceny interwencyjne, skup interwencyjny, kontyngenty, płatności kompensacyjne w przypadkach, gdy wsparcie cenowe zostało zredukowane.
2. Mające na celu zwiększenie opłacalności eksportu towarów z Unii. Z uwagi na możliwość występowania wyższych cen na rynku wewnętrznym niż na rynkach światowych, konieczne jest stosowanie refundacji eksportowych.
3. Dążące do ograniczenia napływu konkurencyjnych towarów spoza krajów członkowskich. Są to: cła i kontyngenty importowe.

Prawne instrumenty interwencji rolnej prowadzone przez Unię Europejską w ramach polityki strukturalnej to:

• wyłączanie gruntów rolnych z produkcji (np. odłogowanie, zalesienie),
• ekstensyfikacja i konwersja produkcji (tj. stosowanie metod ekstensywnych w produkcji rolniczej ó np. poprzez ograniczanie zastosowania nawozów sztucznych),
• system premii przy przeznaczeniu produkcji rolnej na cele niespożywcze, - system pomocy finansowej dla inwestycji mających na celu zmianę charakteru produkcji (np. przetwórstwo, agroturystyka).

Wprowadzenie przez rolnika powyższych instrumentów, zgodnie ze szczegółowymi regulacjami UE, uprawnia go do otrzymania odpowiedniej pomocy finansowej.

Działania prowadzone przez Unię Europejską w ramach Wspólnej Polityki Rolnej zarówno w jej aspekcie rynkowym jak i strukturalnym zmierzają do rozwoju wsi nie tylko jako środowiska produkcji rolnej, ale również do poprawy warunków życia i pracy jej mieszkańców, jakości produktów rolnych, zapewnienia ochrony środowiska naturalnego i zachowania równowagi krajobrazowej.

Źródło: Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce