Wstęp

Działalność gospodarcza osób fizycznych i przedsiębiorstw regulowana jest przez prawa krajowe państw członkowskich Unii Europejskiej, Traktat Rzymski oraz dyrektywy Rady.

* Traktat Amsterdamski z 2 X 1997 r. dokonał zmian numeracji przepisów Traktatu z Maastrich oraz Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej. Nowy numer przepisu podawany jest w pierwszej kolejności, natomiast numer stary w nawiasie.

Swoboda działalności gospodarczej w krajach Unii Europejskiej obejmuje prawo prowadzenia jej na zasadach samozatrudnienia, jak również zakładanie i prowadzenie przedsiębiorstw. Warunkiem jest zachowanie warunków ustalonych w ustawodawstwie kraju, w którym otwarto firmę. Z przepisów o działalności gospodarczej wyłączone zostało zatrudnienie związane ze sprawowaniem służby publicznej.

Gdy już wstąpimy do Unii...

Wszystkie te procedury przestaną obowiązywać, gdy Polska znajdzie się w Unii Europejskiej. Wtedy zarówno nasi obywatele, jak i firmy zostaną podporządkowane prawu wspólnotowemu.

Przepisy dotyczące swobody prowadzenia działalności gospodarczej, obowiązujące na terenie Unii Europejskiej, zostały ujęte w Traktacie Rzymskim oraz w wielu dyrektywach Rady. Regulacje te umożliwiają uniezależnienie biznesu od granic państwowych, co można uznać za jedną z cech charakterystycznych dla rozwiniętej gospodarki rynkowej.

Działalność gospodarcza osób fizycznych i przedsiębiorstw regulowana jest przez prawa krajowe państw członkowskich Unii Europejskiej, Traktat Rzymski oraz Dyrektywy Rady.

Prawo wejścia i pobytu.

Nie ma definicji czy wykazu osób, które - zgodnie z Traktatem - mogą korzystać ze swobody prowadzenia działalności gospodarczej. Jego artykuł 43(52)* tłumaczy tylko, że obejmuje ona prawo dostępu do działalności na zasadach samo-zatrudnienia, jak również zakładania i prowadzenia przedsiębiorstw. Muszą jednak działać zgodnie z przepisami kraju, w którym są rejestrowane i z zastrzeżeniem po-stanowień dotyczących kapitału (różnych dla poszczególnych państw).

Podstawą prowadzenia przedsiębiorstwa we Wspólnotach jest tzw. prawo wejścia i pobytu na terytorium państwa członkowskiego. Co to oznacza? Zgodnie z Dyrektywą Rady Nr 73/184, odnoszącą się do pracowników samodzielnych:

• obywatele państwa członkowskiego, którzy osiedlili się (lub zamierzają to zrobić) w innym kraju Wspólnot, aby prowadzić tam działalność albo świadczyć usługi,
• obywatele państwa członkowskiego, którzy zamierzają udać się do innego państwa członkowskiego, aby tam skorzystać z usług,
• ich małżonkowie lub dzieci poniżej 21 roku życia, bez względu na przynależność państwową,
• ich (bądź też małżonków) krewni wstępni i zstępni, będący na ich utrzymaniu bez względu na przynależność państwową,

mogą opuścić terytorium jednego z krajów UE i wyjechać do innego, okazując ważny paszport lub inny dokument tożsamości. Mają także prawo do karty pobytu ważnej przez pięć lat, którą można odnowić bez dodatkowych formalności.

Z kolei Dyrektywa Rady Nr 90/364 rozszerza prawo pobytu pracowników, obejmując osoby, które nie otrzymały takiego prawa na podstawie innych przepisów, zaś kolejna o numerze 90/365 dodaje do tej grupy osoby, które przestały prowadzić samodzielnie działalność gospodarczą na skutek niezdolności do pracy lub osiągnięcia wieku emerytalnego. Zgodnie z artykułem 46(56) Traktatu derogacje, czyli odniesienia do przepisów państw członkowskich, ograniczające przepływ osób prowadzących działalność gospodarczą i osób świadczących usługi, obejmują jedynie względy porządku, bezpieczeństwa oraz zdrowia publicznego. W kwestiach wątpliwych pomocne jest tu orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.

Swoboda działalności gospodarczej w krajach Unii Europejskiej obejmuje prawo prowadzenia jej na zasadach samozatrudnienia, jak również zakładanie i prowadzenie przedsiębiorstw. Warunkiem jest zachowanie warunków ustalonych w ustawodawstwie kraju, w którym jest prowadzona firma. Z przepisów o działalności gospodarczej wyłączone zostało zatrudnienie związane ze sprawowaniem służby publicznej.

Dyskryminacja i dyplomy.

Zasadniczo na terenie Unii Europejskiej nikt nie powinien się spotkać z dyskryminacją ze względu na przynależność państwową. Mówi o tym wyraźnie artykuł 12(6) Traktatu, nie dopuszczający tego typu praktyk. Co więcej, zakazuje on wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową. Z kolei artykuł 43(52) przewiduje, że wszelkie ograniczenia w zakresie swobody prowadzenia działalności gospodarczej przez obywateli jednego z państw członkowskich będą stopniowo znoszone w ciągu okresu przejściowego (obejmowały one niektóre państwa wstępujące do UE). Artykuł 53 zaś zabrania wprowadzania nowych ograniczeń.

Właśnie ze względu na nakaz równego traktowania, od obywateli Wspólnot zamierzających zamieszkać w innym kraju w celu założenia własnej firmy lub świadczenia usług nie można wymagać wyższych kwalifikacji, umiejętności lub świadectw niż od własnych. Czy to oznacza, że wejście Polski do Unii otworzy przed na-mi szeroko drzwi do bezproblemowego prowadzenia działalności gospodarczej w krajach Wspólnoty? Nie do końca. Z przepisów tych wynika bowiem jednoznacznie, że obywatele Wspólnot mają zagwarantowane prawo do osiedlenia się w celu rozkręcenia biznesu lub świadczenia usług tylko wówczas, gdy spełniają warunki, których w danym kraju wymaga się od jego własnych obywateli. Muszą więc posiadać np. konieczne wykształcenie zawodowe, egzaminy, świadectwa lub dyplomy. Aby sytuacja w tego typu sprawach była bardziej klarowna, Wspólnota zaczęła myśleć o systemie wzajemnego uznawania dyplomów oraz świadectw kwalifikacyjnych. Okazało się to niezwykle trudne i czasochłonne.

Stało się tak dlatego, że początkowo podjęto próbę wydawania rozporządzeń w sprawie uznania świadectw i dyplomów dla każdej grupy zawodowej. Jednak sukcesy odnotowano niemal wyłącznie w dziedzinie zawodów medycznych. Dzięki temu lekarze ogólni i specjaliści, pielęgniarki, położne oraz weterynarze mogą już od dawna pracować we wszystkich krajach członkowskich.

Wzajemne uznanie świadectw kwalifikacyjnych uzależnione jest wyłącznie od tego, czy spełnione są szczegółowo ustalone minimalne wymagania jakościowe i ilościowe, jeśli chodzi o wykształcenie. To udało się Wspólnotom osiągnąć w wypadku farmaceutów i architektów.

W 1988 r. powstał system uznawania dyplomów wyższych uczelni po co najmniej trzyletnim okresie studiów. W tym wypadku zrezygnowano z dopasowania programów akademickich. Uznano bowiem, że ktoś, kto w swoim kraju ojczystym lub kraju pochodzenia zdobył wykształcenie konieczne do wykonywania określonego zawodu, może zadowalająco spełniać swoją rolę także w innych państwach członkowskich.

Nie obyło się jednak bez "ale". Otóż nie sposób było nie zauważać różnic w wykształceniu akademickim (oraz obecnej w programach studiów specyfiki narodowej). Dlatego nowy system uznawania dyplomów Wspólnoty przewiduje kursy dostosowawcze oraz ewentualne egzaminy i stawia wymaganie posiadania pewnej praktyki zawodowej.

Podobna koncepcja leży u podstaw przyjętej w 1992 r. wytycznej w sprawie uznawania wszystkich zawodów nie wymagających wyższego wykształcenia (w tym rzemieślniczych). Dotyczy to m.in. hotelarstwa, gastronomii, zawodów związanych z obsługą samochodów, z budownictwem, elektrotechniką, rolnictwem, ogrodnictwem, leśnictwem oraz przemysłem tekstylnym i odzieżowym. Na podstawie przygotowywanego przez Wspólnoty opisu zawodów i ich wymagań, pracownicy tych branż otrzymają przywilej honorowania ich kwalifikacji w państwach UE, co przekłada się na możliwość poszukiwania odpowiedniego zatrudnienia we wszystkich krajach członkowskich. Proces ujednolicania wymagań kwalifikacyjnych zakończyć ma wprowadzenie europejskiej legitymacji zawodowej, dającej informacje o uprawnieniach jej właściciela.

Wolny wybór miejsca i formy działania.

Działalność gospodarczą osób prawnych reguluje art. 48(58) Traktatu Rzymskiego. Zgodnie z nim przez spółki lub przedsiębiorstwa rozumie się firmy zakładane według prawa cywilnego lub handlowego, łącznie ze spółdzielniami i innymi formami organizacyjnymi, z wyjątkiem tych, które nie prowadzą działalności nastawionej na zysk. Pojęcie przedsiębiorstwa potraktowano więc bardzo szeroko, gdyż jego zakresem objęto także podmioty nie posiadające osobowości prawnej.

Zgodnie z artykułem 48(58) Traktatu spółki lub przedsiębiorstwa utworzone zgodnie z ustawodawstwem jednego z państw UE i mające statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo na terenie Wspólnoty, może działać gdziekolwiek na jej terytorium. Dlatego też państwo, które będzie próbowało potraktować jakąś firmę inaczej tylko dlatego, że ma ono siedzibę w innym kraju członkowskim, dopuszcza się naruszenia zasady traktowania narodowego. Oznacza to, że osoby prawne (oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej) podlegają tym samy zasadom swobody przemieszczania się i prowadzenia działalności gospodarczej, co obywatele Wspólnoty. Co więcej, przedsiębiorcy mają także prawo do wyboru odpowiedniej formy prawnej dla prowadzenia działalności gospodarczej w innym państwie członkowskim i ta swoboda nie może być ograniczona przez dyskryminujące przepisy podatkowe.

Zazwyczaj firmy prowadzą zagraniczną działalność gospodarczą poprzez swoje filie, oddziały lub agencje. Tak naprawdę wystarczy jednak przedstawicielstwo lub reprezentant przedsiębiorstwa - osoba fizyczna, działająca na własny rachunek, lecz w imieniu mocodawcy. A już zupełnie niezależnie od przepisów traktatowych dotyczących siedziby, firma mająca swoją kwaterę główną w jednym państwie członkowskim, ale wykonująca usługi w sektorze budowlanym (konstrukcyjnym) lub robót publicznych, ma prawo do swobodnego przemieszczania swoich pracowników na czas kontraktu na teren innego państwa, gdzie wykonuje zlecenie.

Odpowiedzialność producenta za wyrób

Opracowała Monika Karpuk

Dyrektywa Rady Europejskiej 85/374/EEC z 25 lipca 1985 roku nakłada na producenta odpowiedzialność za wadliwy produkt. Odpowiedzialność za szkody spowodowane przez wadliwe wyroby spada na producenta nawet wtedy, gdy nie wynikają one z jego bezpośredniej winy.

Tzw. dyrektywy nowego podejścia mają zapobiegać wprowadzanie na rynek wyrobów wadliwych. Dyrektywa Rady 92/59/EEC z 29 czerwca 1992 roku dotyczy ogólnego bezpieczeństwa wyrobów. Zgodnie z tą dyrektywą producent powinien umieścić na swoim wyrobie instrukcję użytkowania oraz informacje dotyczące ewentualnego ryzyka, związanego z użytkowaniem produktu.

W przypadku braku dyrektyw dotyczących konkretnego produktu stosuje się przepisy obowiązujące na terenie poszczególnych państw członkowskich.

Państwa członkowskie mogą wycofać produkt z własnego rynku bądź ograniczyć jego sprzedaż jeżeli istnieją dowody na to, że zagraża on zdrowiu bądź bezpieczeństwu konsumentów, nawet jeśli odpowiada normom określonym przez dyrektywę UE.

Różne państwa Unii Europejskiej posiadają różne znaki na oznaczenie jakości produktu, np. w Holandii obowiązuje znak KEMA KEUR, w Niemczech o VDE, w Danii Demko, etc. W Polsce jest to znak Q.

Obecnie prowadzane są prace nad ujednoliceniem znaków jakości w Europie, np. stworzenie jednego znaku tzw. Keymark. Znaki jakości i znaki bezpieczeństwa dotyczą wyłącznie produktu. Firmy mogą ubiegać się o certyfikaty z serii ISO 9000.

Będzie lepiej i prościej.

Jak widać z tego krótkiego przeglądu, już za kilka lat przed polskimi przedsiębiorcami otworzą się nieznane dotąd możliwości. Oczywiście już dziś wiele naszych firm poczyna sobie coraz śmielej na rynku unijnym, zakładając w krajach Wspólnoty filie bądź spółki zależne, niemniej jednak obecne procedury, zwłaszcza jeśli chodzi o uzyskanie prawa pobytu, nie są najprostsze. Tak naprawdę wszyscy czekają na Europę zjednoczonego biznesu.

Gdzie szukać informacji? Adresy Biur Radców Handlowych RP:

Austria Titlgasse 15, 1130 Wien Tel. (0-0431) 877 83 41, 877 63 42 Fax. (0-0431) 877 35 97 e-mail: radhandl@brhpl.co.at Strona WWW: http://www.brh-gov-pl.or.at Belgia 33, Avenue Jules Cesar, 1150 Bruxelles Tel. (0-0322) 771 68 15 Fax. (0-0322) 771 18 39 Dania Ryvangs Alle 46, Copenhagen - 2900 Hellerup Tel. (0-045) 39 62 26 33, 39 62 21 87 Fax. (0-045) 39 62 25 54 e-mail: Brhdania@post10.tele.dk Finlandia Risto Rytin tie 7, 00-570 Helsinki Tel. (0-03589) 684 72 40 Fax. (0-03589) 684 89 07 Francja 86, rue de la Faisanderie, 75116 Paris Tel. (0-0331) 45 04 10 20 Fax. (0-0331) 45 04 63 17 Grecja 1, Kondoleondos Street, GR-154 52 Psychico, Athens Tel. (0-0301) 672 61 76 Fax. (0-0301) 672 19 52 Hiszpania Av. del Dr. Arce 25, 28002 Madrid Tel. (0-0341) 590 12 80 Fax. (0-0341) 561 51 08

Holandia Van Lennepweg 51, 2597 LG den Haag Tel. (0-03170) 350 27 81 Fax. (0-03170) 354 39 66 e-mail: brhhaga@polamb.nl Irlandia 29 Nutley Avenue, Dublin 4 Tel. (0-03531) 269 13 70 Fax. (0-03531) 269 76 62 Portugalia Avenida da Republica 9-7, 1050 Lisboa Tel. (0-03511) 352 61 70, 352 61 71 Fax. (0-03511) 352 61 74 Republika Federalna Niemiec An der Alteburger Muehle 6, 50968 Koeln 51 Tel. (0-049221) 37 29 14 Fax. (0-049221) 34 99 10 e-mail: Brhkoe@brh-koeln.com Szwecja Friggagatan 4, 114 27 Stockholm Tel. (0-0468) 453 84 20 Wielka Brytania 15, Devonshire Street, London WIN 2AR Tel. (0-044171) 580 54 81 Fax. (0-044171) 323 01 95 e-mail: brh-lond@dircon.co.uk Włochy Via Olona 2/4, 00198 Roma Tel. (0-03906) 854 81 89 Fax. (0-03906) 855 33 91

Źródło: Centrum Informacji Europejskiej Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej