Wstęp

Firmom, które działały na terenie naszego kraju przed 1 lutego 1994 r., Polska musi zapewnić nie mniej korzystne niż dotąd traktowanie - niezależnie od przedmiotu ich działalności - bezpośrednio po wejściu w życie Układu. Jeżeli jednak krajowe ustawodawstwo nie gwarantuje traktowania narodowego, Polska musi je dostosować nie później niż do końca pierwszego etapu przejściowego, czyli do 1 lutego 1999 r. Oznacza to, że w przypadku niektórych przedsiębiorstw zasada ta znajdzie zastosowanie dopiero w przyszłym roku.

W Polsce, podobnie jak w innych krajach - stronach Układu, przedsiębiorstwa zagraniczne mogą zatrudniać tzw. personel kluczowy z kraju pochodzenia firmy bądź jednego z jej oddziałów. Pracodawca musi wystąpić dla takiej osoby o zezwolenie na pracę, które wydają Rejonowe Urzędy Pracy. Zgodnie z ustaleniami Układu działalność takich przedsiębiorstw podlega prawu polskiemu, muszą więc one uzyskać wszelkie wymagane zgody, a w przypadku działalności reglamentowanej - stosowną koncesję.

Gdy Unia chce u nas ...

Obywateli państw członkowskich i przedsiębiorstwa Wspólnot, chcących założyć firmy na terytorium naszego kraju, obowiązują przepisy prawa polskiego oraz zobowiązania wynikające z Układu Europejskiego. Jego postanowienia są w zasadzie identyczne dla obu stron. Jednak strona polska nie mogła przyznać od razu zasady traktowania narodowego, chociażby dlatego, by można było chronić restrukturyzowane gałęzie gospodarki. Zobowiązaliśmy się jednak:

• nie wprowadzać żadnych nowych utrudnień w okresie przejściowym (choć z pewnymi wyjątkami),
• stopniowo ułatwiać podejmowanie działalności gospodarczej w naszym kraju firmom i obywatelom państw Wspólnoty.

W Układzie ustalono też harmonogram wprowadzenia przez stronę polską zasady traktowania narodowego. Zgodnie z tym terminarzem zakończenie tego procesu powinno nastąpić wraz z upływem okresu przejściowego (10 lat od momentu wejścia Układu w życie, czyli najpóźniej w roku 2004).

Tempo narodowe.

Przyjęcie zobowiązania, w myśl którego Polska zapewni traktowanie narodowe firmom i obywatelom Unii Europejskiej, nie jest równoznaczne z jego wprowadzaniem w życie z mocy prawa. Wynika to bezpośrednio z postanowień Układu, które ustalają, w formie załączników, terminy wprowadzania tej zasady, a zarazem zawierają tzw. klauzulę ewolucyjną, pozwalającą, w określonych sytuacjach, na możliwość ich zmiany. O skróceniu bądź wydłużeniu terminarza w niektórych dziedzinach decyduje Rada Stowarzyszenia.

Nasz kraj zgodził się na wprowadzenie zasady traktowania narodowego z dniem wejścia w życie Układu w stosunku do przedsiębiorstw działających w przemyśle:

• paliwowym i energetycznym,
• metalurgicznym,
• elektromaszynowym,
• drzewnym i papierniczym,
• włókienniczym,
• skórzanym i odzieżowym
• przetwórstwa spożywczego.

Dziedziny, w których dostosowanie ma nastąpić nie później, niż po pięciu latach okresu przejściowego (czyli do 1999 r.), to:

• górnictwo,
• obróbka metali i kamieni szlachetnych,
• produkcja materiałów wybuchowych, amunicji i uzbrojenia,
• przemysł farmaceutyczny,
• produkcja substancji toksycznych i alkoholi destylowanych,
• znacząca część sfery usług (poza tymi, dla których przewidziano dłuższy okres ochronny).

Dwa załączniki przedstawiają te dziedziny, w których wprowadzimy zasadę traktowania narodowego nie później, niż po dziesięciu latach od dnia wejścia w życie Układu Europejskiego. Jeden z nich wymienia usługi finansowe:

• ubezpieczenia (na życie i majątkowe, reasekuracja, pośrednictwo ubezpieczeniowe, tj. usługi brokerskie i agencyjne, usługi pomocnicze),
• usługi bankowe (przyjmowanie depozytów i innych funduszy zwrotnych od ludności, udzielanie wszelkiego rodzaju kredytów i pożyczek, leasing finansowy, obrót na zlecenie klientów na giełdzie i poza nią, uczestnictwo w emisji papierów wartościowych, pośrednictwo na rynku pieniężnym, zarządzanie aktywami finansowy-mi, usługi rozrachunkowe i rozliczeniowe, pośrednictwo na rynku konsultingowym, dostarczanie i przetwarzanie danych finansowych).

Do grupy tej nie zalicza się: działalności prowadzonej przez bank centralny lub inne instytucje publiczne realizujące politykę pieniężną i kursową oraz działalności stanowiącej część ustawowego systemu ubezpieczeń społecznych lub programu emerytalnego (z wyjątkami).

Drugi załącznik wymienia pozostałe dziedziny, w których chcemy zachować maksymalny okres karencji. Wyliczono w nim:

• nabywanie majątku państwowego w procesie prywatyzacji,
• własność, użytkowanie, sprzedaż i najem nieruchomości, operacje transakcyjne i pośrednictwo w handlu nieruchomościami oraz zasobami naturalnymi,
• doradztwo prawne w sprawach handlowych i prawa międzynarodowego,
• linie przesyłowe wysokiego napięcia,
• transport rurociągowy.

Traktowaniem narodowym nie będzie w Polsce w ogóle objęte kupno i sprzedaż zasobów naturalnych oraz obrót gruntami i lasami.

Firmom, które działały na terenie naszego kraju przed 1 lutego 1994 r., Polska musi zapewnić nie mniej korzystne niż dotąd traktowanie - niezależnie od przedmiotów ich działalności - bezpośrednio po wejściu w życie Układu. Jeżeli jednak krajowe ustawodawstwo nie gwarantowałoby traktowania narodowego, Polska musi je dostosować nie później niż do końca pierwszego etapu przejściowego (o terminie jego upłynięcia zadecyduje Rada Stowarzyszenia RP-UE).

Klauzula ochronna.

Układ Europejski pozwala nam, w ściśle określonych warunkach, przywracać na okres przejściowy niektóre zniesione już ograniczenia lub wprowadzać nowe środki ochronne. Postanowieniami tymi objęta została również tzw. Jednostronna klauzula zabezpieczająca stronę polską w dziedzinie zakładania przedsiębiorstw. Dotyczy ona jedynie nowo powstających firm, a nie tych, które już rozpoczęły swoją działalność. Jej celem jest ochrona słabszego gospodarczo partnera (w tym przypadku Polski). Umożliwia ona nam bowiem czasowe ograniczenie konkurencji, gdy jakaś dziedzina przemysłu:

• jest w trakcie restrukturyzacji,
• znajduje się w obliczu poważnych trudności, zwłaszcza takich, które mogą wywołać problemy społeczne, np. bezrobocie,
• grozi jej wyeliminowanie lub drastyczne zmniejszenie udziału w rynku na skutek działań firm zagranicznych,
• jest dziedziną nową.

Możemy także (tak jak strona unijna) nie dopuścić firm zagranicznych do zakładania przedsiębiorstw i rozpoczynania działalności gospodarczej w dziedzinach, które mogą odgrywać istotną rolę dla bezpieczeństwa państwa. Podobnym celom służy wyłączenie z zakresu stosowania postanowień Układu działalności, która na terytorium Polski jest związana ze sprawowaniem funkcji publicznych (np. w sądownictwie, wojskowości, policji oraz służbie cywilnej).

W Polsce, podobnie jak w innych krajach-stronach Układu, przedsiębiorstwa zagraniczne mogą zatrudniać tzw. personel kluczowy z kraju pochodzenia firmy bądź jednego z jej oddziałów. Pracodawca musi wystąpić dla takiej osoby o zezwolenie na pracę, które wydają Rejonowe Urzędy Pracy. Zgodnie z ustaleniami Układu działalność takich przedsiębiorstw podlega prawu polskiemu, muszą więc one uzyskać wszelkie wymagane zgody, a w przypadku działalności reglamentowanej - stosowną koncesję.

Źródło: Centrum Informacji Europejskiej Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej