Powrót - Wystąpienia uczestników konferencji.


Priorytety strategii długookresowej.
Wystąpienie przewodniczącego Komitetu Prognoz "Polska 2000+", prof. Leszka Kuźnickiego.

---

Wystąpienie podczas konferencji "Strategia Rozwoju Polski u Progu XXI wieku", która odbyła się w Pałacu Prezydenckim 18-19 kwietnia 2001.


Panie Prezydencie, Panie i Panowie

Wraz z zaproszeniem na konferencję otrzymaliśmy opracowanie pt. "Strategia rozwoju Polski do roku 2020. Synteza". Jest to propozycja Komitetu Prognoz "Polska 2000 Plus" przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk. Nie jest ona w dosłownym sensie długookresową prognozą. Jest natomiast propozycją - jak działać w najbliższym 20-leciu aby najskuteczniej sprostać wyzwaniom, którym Polska musi stawić czoła dziś i jutro.
Inny charakter ma opracowanie Rządowego Centrum Studiów Strategicznych pt. "Polska 2025 . Długookresowa Strategia Rozwoju Polski". Jest to typowa z punktu widzenia metodologii i formy wizja przyszłości. Ten charakter miały również wszystkie opracowania Komitetu Prognoz PAN do roku 1995. Ostatnim naszym wydawnictwem tego rodzaju była praca zbiorowa pt. W perspektywie roku 2010 oraz synteza mojego autorstwa Polska w roku 2010 (projekcja optymistyczna).

W porównaniu do tych tradycyjnych opracowań specyfiką obecnie przedstawionej strategii jest poszukiwanie odpowiedzi na zasadnicze pytania:

1. Jak przygotować społeczeństwo i gospodarkę do różnych i trudnych obecnie do przewidzenia zjawisk i problemów przyszłości?
2. Jak uruchomić procesy rozwojowe i jak je modyfikować?

Poszukując odpowiedzi na te pytania w Strategii rozwoju Polski do roku 2020 przyjęto dwa scenariusze rozwoju sytuacji. Przy sprzyjających warunkach zewnętrznych bardziej realny byłby wariant II, przy mniej sprzyjających wariant I.
Proponowana Strategia opiera się na założeniu, że Polska wejdzie do Unii Europejskiej nie później niż w roku 2005 i że nie będzie wieloletniego światowego kryzysu ekonomicznego. Forma i treść naszej strategii są wynikiem dwóch podstawowych założeń metodologicznych:

1. Strategia musi zawierać jednoznacznie określone priorytety.
2. Drogi realizacji priorytetów i same priorytety powinny być modyfikowane w zależności od warunków globalnych czy sytuacji w Unii Europejskiej natomiast jeżeli przyjmiemy je pozostawić niezależnie od orientacji politycznej kolejnych rządów w Polsce.

Priorytety zaproponowane przez Komitet Prognoz wynikają z oceny stanu obecnego społeczeństwa i gospodarki i sprowadzają się do:

1. Utrzymania wysokiego tempa rozwoju gospodarki, które powinno co najmniej dwu lub trzykrotnie wyprzedzić średnie tempo krajów UE.
2. Modernizacji i głębokiej przebudowy struktury gospodarki przez aktywne wsparcie rozwoju najbardziej nowoczesnych elementów tej struktury. Zwłaszcza tych, które warunkują budowę społeczeństwa informacyjnego.
3. Ofensywy edukacji ukierunkowanej na unowocześnienie kształcenia młodzieży oraz przekwalifikowania znacznej części obecnie zatrudnionych, dostosowaną do potrzeb przyszłości i skomputeryzowanego społeczeństwa.
4. Postępu w rozwiązywaniu problemów społecznych, a zwłaszcza w ograniczeniu bezrobocia, co stanowi podstawowy warunek zmniejszenia sfery ubóstwa.

Zgodnie z tym rozumowaniem sytuacja Polski w tym dwudziestoleciu w decydującym stopniu będzie zależeć od trzech czynników:

1. Sprostania wyścigowi w doskonaleniu jakościowych kwalifikacji społeczeństwa pod względem edukacji, innowacyjności i poziomu kulturowego.
2. Zwiększenia roli nauki i zaplecza badawczo-rozwojowego w procesach innowacyjności w gospodarce.
3. Zdynamizowania zmian strukturalnych prowadzących do stworzenia silnych impulsów wzrostowych w gospodarce.

Należy podkreślić, że proponowane przez Komitet priorytety są w wysokim stopniu zgodne z priorytetami UE. Dotyczy to zwłaszcza programów rozwoju edukacji i nauki oraz budowy gospodarki internetowej.

Społeczeństwo polskie ma w porównaniu z krajami Unii Europejskiej zdecydowanie niższy poziom alfabetyzmu. Jest sprawą oczywistą, że nie będzie można zmodernizować gospodarki bez podniesienia wiedzy i umiejętności całego społeczeństwa. To wyznacza konieczność znacznie większej niż dotychczas inwestycji w rozwój edukacji. Inwestowanie powinno dotyczyć przede wszystkim obszarów wiejskich i małych miast, bo tam są i będą najwyższe przyrosty młodzieży. Ofensywa edukacyjna powinna być jednak skierowana do całego społeczeństwa poczynając od nauczania przedszkolnego przez szkolnictwo podstawowe, średnie i wyższe. Szczególne znaczenie należy położyć na te formy, które ludziom dorosłym umożliwią zmianę zawodu.
Poziom edukacji zależy od poziomu szkół wyższych i sprawności nauczania, ale w głównej mierze od nauczycieli. Bez pozyskania ich przychylności i zaangażowania, ofensywy edukacyjnej nie uda się przeprowadzić.

Drugim obok edukacji warunkiem rozwoju gospodarczego jest stopień i zakres zainwestowania w naukę. Jak wskazują z ostatnich 15 lat przykłady Finlandii i Irlandii tylko na tej drodze można produkować wyroby przemysłowe i produkty rolne konkurencyjne na rynkach światowych. Konieczność inwestowania w naukę nie jest więc problemem wyboru ale jest warunkiem podstawowym przy realizacji każdego priorytetu, jakikolwiek by nie został zaproponowany. Bez inwestowania w naukę i działalność rozwojową nie będzie unowocześnienia gospodarki w Polsce. Niestety minione 10 lat było pod tym względem według mojej opinii całkowicie stracone.
Nie czas w tym miejscu ubolewać nad przeszłością, należy jedynie zastanowić się jak obecną rzeczywistość zmienić.
Szczegółowe propozycje ofensywy edukacyjnej oraz zmian udziału wydatków na naukę i działalność rozwojową w budżecie państwa w okresie 2001-2020 zostały przedstawione w "Strategii". Konieczność zwiększenia nakładów na naukę jest nieodzowna ale nie przyniesie ona oczekiwanych rezultatów bez dokonania innych radykalnych posunięć dotyczących sposobu zarządzania nauką, przekazywania środków finansowych, ale przede wszystkim sposobu ustalenia i rozliczenia tematów badawczych, które powinny być realizowane ze względów na nasze potrzeby gospodarcze, społeczne, zdrowotne czy środowiskowe. Nie jest rzeczą wystarczającą wskazanie awangardowych dziedziny nauki i technologii, jak np. na optoelektronikę, biotechnologie, inżynierię materiałową i inne. Obszary preferencji, które przedstawiono w "Strategii" Komitetu Prognoz są jedynie propozycjami gdzie należy poszukiwać ewentualnych obszarów działań.

Tematy priorytetowe powinny spełniać kilka podstawowych kryteriów.

• Po pierwsze wskazywać na możliwości wykorzystania ich rezultatów w praktyce rynkowej, przemysłowej bądź rolniczej, poprawiać stan zdrowia społeczeństwa lub stan środowiska przyrodniczego.
• Po drugie określić w jakim stopniu proponowane badania będą osadzone w europejskim obszarze naukowym oraz na ile będą oryginalne, a na ile komplementarne.
• Po trzecie muszą brać pod uwagę aktualne możliwości kadrowe, aparaturowe, zapewniające przystąpienie do ich realizacji.

Priorytety zgłaszają uczeni, ośrodki naukowe lub gospodarcze, ale ich wyboru powinna dokonywać Rada Ministrów na wniosek ministra nauki. Liczbę tematów badawczych o charakterze priorytetowym należy ograniczyć do 10-12. Za ich wykonanie w cyklu 3-4-letnim powinna odpowiadać jedna osoba, a raport końcowy powinien być prezentowany w Sejmie. Decyzje o przyjęciu lub odrzuceniu raportu z wykonania badań powinien podejmować Sejm na podstawie recenzji merytorycznych i sprawozdania Najwyższej Izby Kontroli. Środki na tematy priorytetowe nie powinny pochodzić z budżetu państwa ale z odrębnych funduszy, np. z prywatyzacji, gier liczbowych czy innych źródeł, tak aby ich finansowanie było uniezależnione od rocznego cyklu ustalania budżetu państwa i toczących się wokół niego sporów.

Komitet Prognoz Polska 2000 Plus zamierza do października br. przedstawić listę badawczych tematów priorytetowych, ale należy je oczywiście poddać ostrej procedurze oceny i selekcji. Wybór osoby odpowiedzialnej za realizację powinien oczywiście następować po wyborze tematu priorytetowego na zasadzie konkursu. Należy również rozważyć, czy do konkursu nie należy dopuścić cudzoziemców. Współcześnie wartościowe wyniki naukowe, wymagające prac doświadczalnych uzyskują jedynie uczeni działający w dużych i silnych centrach badawczych. Dla kraju niezamożnego, jakim jest Polska tworzenie centrów doskonałości jest najskuteczniejszą drogą rozwoju nauki. Powinny one powstawać przy najlepszych uczelniach, instytutach PAN, bądź instytutach resortowych. Również w tym zakresie powinniśmy wykorzystać przykład Finlandii. Oznacza to, że priorytetem muszą się być nakłady na, rozwój nauki który może przynieść nowoczesne technologie i poprawić jakość życia w Polsce. Rozbudowa infrastruktury badawczej i technologicznej oraz liczne zastępy fachowców są współcześnie podstawowym warunkiem dla inwestycji kapitałowych. Dla inwestorów ma również znaczenie ekonomiczna i polityczna stabilność kraju oraz niska inflacja nie większa niż 5%.
Dominujące w minionym 10-leciu przekonanie, że najpierw w Polsce trzeba rozwiązać problemy gospodarcze i socjalne, a w dalszej kolejności promować naukę i postęp techniczny było niewybaczalnym błędem. W obliczu wyzwań XXI takich poglądów nie powinno się tolerować.
W najbliższych latach powinniśmy w Polsce na wszystkim oszczędzać lecz nie edukacji i nauce. Bez tego nie stworzymy społeczeństwa opartego na wiedzy, nie udoskonalimy opieki zdrowotnej, nie polepszymy stanu środowiska, nie zwiększymy bezpieczeństwa, a już z pewnością nie podniesiemy zamożności.


Wystąpienie podczas konferencji "Strategia Rozwoju Polski u Progu XXI wieku", która odbyła się w Pałacu Prezydenckim 18-19 kwietnia 2001.