Powrót - Wystąpienia uczestników konferencji.


Polska w obliczu wyzwań globalnych.
Wystąpienie prof. Antoniego Kuklińskiego.

---

Wystąpienie podczas konferencji "Strategia Rozwoju Polski u Progu XXI wieku", która odbyła się w Pałacu Prezydenckim 18-19 kwietnia 2001.


Globalizacja jest przedmiotem ogromnej literatury przedmiotu.

Wybrałem 12 tez,

• 8 związanych z globalizacją w skali ogólnej i
• 4 związane z porównaniem globalizacji do zjawisk polskich.

Teza pierwsza jest następująca: Najbardziej istotnym problemem w interpretacji procesów globalizacji jest dynamiczne oddziaływanie wzajemne pomiędzy obiektywną mnogością nowych rzeczywistości, które nieustannie tworzy globalizacja, a subiektywną percepcją tych nowych rzeczywistości przez osoby indywidualne, przez społeczności lokalne i regionalne, przez społeczności businessowe, akademickie, religijne, przez państwa narodowe i organizacje pozarządowe, przez organizacje międzynarodowe i transnarodowe korporacje. Nie wystarczy obecnie nawet najbardziej sofistykowany monitoring obiektywnych faktów globalnych - równie ważny, a czasem nawet ważniejszy jest, monitoring subiektywnej percepcji tych faktów. Percepcje te mogą być źródłem tworzenia nowej rzeczywistości i nowych faktów.
A więc to zderzenie obiektywnych faktów globalizacji i percepcji tych faktów uważam za wstępny klucz do interpretacji tego zjawiska.

Dalej przedstawiam trzy tezy wiedzy konwencjonalnej na temat globalizacji.

Pierwsza teza jest oczywista i powszechnie znana - Globalizacja jest zjawiskiem leseferycznym zwłaszcza globalizacja technologiczna i finansowa.

Teza trzecia - Globalizacja XXI wieku stworzy nowy długi okres koniunktury (long boom) - trzeci taki okres w historii kapitalizmu.
Otóż w tę wersję long boom jest zaangażowane bardzo OECD, które twierdzi, że pierwszy taki long boom w historii kapitalizmu był na przełomie XIX i XX wieku, drugi to było złote ćwierćwiecze 1950 -1975 i teraz czeka nas trzeci long boom. W literaturze OECD jest ta rzecz obszernie udowodniona.

Teza czwarta - Globalizacja przekształca świat w globalną wioskę i można mówić o dwóch interpretacjach tej tezy: koncepcja kurczącego się globu - nazywana czasami koncepcją "śmierci przestrzeni" i koncepcja globu zintegrowanego, podobnego do zintegrowanej społecznie wioski.

Te trzy tezy wiedzy konwencjonalnej znajdują swoje odzwierciedlenie w trzech tezach wiedzy niekonwencjonalnej:

Pierwsza teza jest następująca - Globalizacja jest nie tylko procesem leseferycznym lecz także procesem sterowanym. Istnieje już bardzo żywa dyskusja na temat konieczności regulacji procesów globalnych oraz temat globalnej sztuki rządzenia - global governance.

Teza szósta - Optymistyczna wizja długiego boomu może ustąpić pesymistycznej wersji "powrotu do ekonomiki depresji" lub nawet wizji katastroficznego załamania około roku 2035. Rzecz ciekawa, że niedawno prof. Madows opublikował obszerny artykuł, a teraz opublikuje książkę, gdzie twierdzi, że jego pesymistyczne poglądy głoszone niegdyś są w dalszym ciągu aktualne i jak to w niemieckiej wersji tego artykułu mówi: Zusammenbruch nastąpi w 2035 roku.

Teza siódma - Optymistyczna wizja wioski globalnej może ustąpić pesymistycznej wizji pękającego globu. Można mówić o czterech pęknięć tektonicznych:

1. Pęknięcie bogactwa i nędzy. Jeszcze nigdy w historii ludzkości różnice miedzy bogatymi a biednymi nie były tak wielkie jak obecnie. "Jeśli dodamy bogactwo 2 miliardów ludzi najbiedniejszych - to będzie ono równe skumulowanemu bogactwu 200 osób najbogatszych ludzi na świecie."
2. Po drugie - pęknięcie związane z konfliktem pomiędzy cywilizacjami opisywane przez Huntingtona.
3. Po trzecie - pęknięcie pomiędzy światem metropolii globalnych - a resztą niemetropolitalnego świata. Istnieje pogląd, że w tej chwili globalna gospodarka zorganizowana jest przez kilkanaście czy kilkadziesiąt światowych metropolii i że związki tych metropolii decydują o obliczu świata. A reszta to jest ten niemetropolitalny świat, który ma drugorzędne znaczenie. Wreszcie trzecie to jest pęknięcie pomiędzy USA a Chinami jako imperialnymi potęgami XXI wieku.

Proces globalizacji jest nieuniknioną, obiektywną i subiektywną rzeczywistością XXI wieku, ale kształty tej globalizacji mogą być różne w XXI wieku.

Cztery wyzwania dla Polski:

Teza ósma - polskie społeczeństwo musi sprostać wyzwaniom globalnym XXI wieku. Musi ono być społeczeństwem konkurencyjnym i społeczeństwem innowacyjnym. Społeczeństwo konkurencyjne to takie społeczeństwo, które przyjmuje zasady konkurencji jako podstawową zasadę funkcjonowania społeczeństwa, gospodarki i państwa. Oczywiście chodzi o konkurencję definiowaną w kategoriach nie XIX a XXI wieku.

I tu możemy powiedzieć, że powstaje pytanie, na ile społeczeństwo polskie będzie społeczeństwem skłaniającym się ku innowacjom czy też społeczeństwem, które ma awersję do innowacji, a ściślej mówiąc, jak silne będą grupy społeczne reprezentujące taką a nie inną orientację. Trzeba powiedzieć, że najważniejszym instrumentem kształtowania konkurencyjnego i proinnowacyjnego społeczeństwa jest system edukacji. Dlatego dobrze się stało, że dyskutowana na tym spotkaniu Strategia - przyjmuje ofensywę edukacyjną jako najważniejsze uderzenie strategiczne Polski w XXI wieku. W podobnym duchu wypowiedział się krakowska Deklaracja Obywatelska uchwalona niedawno w Krakowie.

Teza dziewiąta - Polska gospodarka musi sprostać wymaganiom globalnym XXI wieku. Aby sprostać tym wymaganiom trzeba przeprowadzić rewolucję kopernikańską w polskiej gospodarce - i przejść od "gospodarki opartej na węglu" do "gospodarki opartej na wiedzy".
Mnie się wydaje, że to jest istota całej sprawy. Myśmy przyzwyczaili się 200 lat, że polska gospodarka jest oparta na węglu. Od tego trzeba odejść, a odchodzenie od tego zarówno faktu, jak i mitu, jest bardzo trudne.

Wczoraj mówił na ten temat pan profesor Andrzej Koźmiński, a ja chcę zwrócić uwagę na dwie tezy, które pojawiły się w jego wystąpieniu. Pierwsza to jest bardzo prosta definicja gospodarki opartej na wiedzy, jako takiej gospodarki, w której społeczeństwo uzyskuje competetive tools poprzez korzystanie z wiedzy. A druga to jest taka, że gospodarka oparta na wiedzy nie rodzi się sama. Z tego punktu widzenia warto porównać doświadczenia dwóch regionów, mianowicie Kalifornii, traktowanej w literaturze jako klasyczny region leseferycznego kształtowania gospodarki opartej na wiedzy i Singapuru, który jest przykładem gospodarki kierowanej. Czyli krótko mówiąc, w skali światowej są dwie recepty: jest recepta bardziej leseferyczna i recepta bardziej dyrygistyczna. Jeśli mówimy o leseferyzmie Kalifornii trzeba pamiętać, że za tym leseferyzmem są tryliony, miliony dolarów wydane swego czasu na kompleks wojskowy, z którego bardzo obficie korzystała Kalifornia. I znowu trzeba powiedzieć wyraźnie, że dobrze się stało, że w dyskutowanej strategii priorytety rozwojowe nauki i badań są tak bardzo mocno zaakcentowane. Można powiedzieć również, że gospodarka oparta na wiedzy staje się przedmiotem zainteresowań naszego rządu i minister Steinhoff organizuje konferencję na temat polskiej trajektorii gospodarki opartej na wiedzy.

Teza dziesiąta - Polska metropolia jest główną sceną spotkania, współpracy i konfrontacji sceny polskiej, sceny europejskiej i sceny globalnej. Dlatego bardzo ważnym przełomem XXI wieku będzie przejście od polityki antymetropolitalnej, którą uprawiamy przez ostatnie 10 lat, do polityki prometropolitalnej. Nie będą tego uzasadniał, teza jest tak oczywista, jak my uprawiamy politykę antymetropolitalną.

Teza jedenasta - Polskie państwo musi stać się bardzo ważnym i kompetentnym aktorem sceny globalnej umiejącym posługiwać się instrumentami myślenia i planowania strategicznego. Teza o słabym państwie polskim, jako aktorze sceny globalnej jest szkodliwa. Na początku lat 90-tych postawiono fałszywy znak równania, że państwo liberalne to jest państwo słabe. Tymczasem my musimy mieć państwo liberalne, małe, ale silne. Między innymi - takie państwo, które wykonuje swoje prerogatywy niezawodnie i efektywnie.

Globalizacja a integracja europejska

Teza dwunasta- udział Polski w procesach integracji europejskiej oraz bliskie już pełne członkostwo w Unii Europejskiej - wzmacnia szanse naszego społeczeństwa, gospodarki i państwa w zakresie pomyślnego i skutecznego funkcjonowania na scenie globalnej.

Integracja europejska jest cennym filtrem, który pozwala nam korzystać ze słońca globalizacji. Ten filtr wzmacnia pozytywne oddziaływania globalizacji i łagodzi elementy poparzenia. I dlatego ci wszyscy, którzy mówią o tym, że Polskę stać na bezpośrednio słońce globalizacji, mylą się. Integracja jest bardzo ważnym początkiem w tej dziedzinie.

Temat "Polska w obliczu wyzwań globalnych XXI wieku" powinien być przedmiotem stałej i pogłębionej refleksji naukowej i politycznej. Wydaje mi się, że ten temat powinien być przedmiotem stałego rozwoju naszej myśli strategicznej. Wydaje mi się, że ubiegłe dziesięciolecie pod tym względem nie było najlepszym okresem, że polska myśl strategiczna rozwijała się słabo. Baliśmy się określenia planowanie strategiczne, tymczasem planowanie strategiczne jest uprawiane przez transnarodowe korporacje na ogromną skalę i one nie boją się tego terminu. Myśmy też nie powinni się jego obawiać. Dobrze się stało, że ta teza, że rok wyborczy to jest rok zaniku myśli strategicznej jest fałszywa. Zaczyna konferencja u pana prezydenta, niedługo jest konferencja u pana premiera, będziemy mieli konferencję Fundacji Ebertha i możemy prawdopodobnie sprawić, że Warszawa będzie ośrodkiem myśli strategicznej w tym roku, nie tylko dla nas, ale też dla Europy.


Wystąpienie podczas konferencji "Strategia Rozwoju Polski u Progu XXI wieku", która odbyła się w Pałacu Prezydenckim 18-19 kwietnia 2001.