Powiązania w keiretsu.

Przedsiębiorstwa japońskie i ich konkurencyjność     Wstęp     Powiązania w keiretsu     Keiretsu poziome     Keiretsu pionowe     Konkurencja i strategia keiretsu     Zasoby ludzkie w keiretsu     Czebole i chińskie przedsiębiorstwa rodzinne a keiretsu Wpływ czynników kulturowych na konkurencyjność międzynarodową Japonii i innych krajów Dalekiego Wschodu.     Teoria neoinstytucjonalna - najważniejsze pojęcia     Kultura Japonii     Konfucjanizm     Buddyzm     Szintoizm

Słowo keiretsu nie ma swojego odpowiednika w naszym języku, najbliższy znaczeniowo jest termin "więzy", "związki", "połączony" . Keiretsu to konglomerat firm powiązanych ze sobą w sposób nie spotykany zwykle na zachodzie, występujących często pod tą samą nazwą. Grupy te mogą obejmować właściwie wszystkie dziedziny przemysłu, choć w przypadku Japonii często występuje dość daleko idąca specjalizacja . Jest ona większa w przypadku keiretsu pionowych, a stosunkowo mała - w poziomych. W ramach tych grup występują ścisłe powiązania biznesowe oraz długoterminowe zależności. Często są one nieformalne. Tablica 4 obrazuje wskaźnik wewnątrzgrupowych powiązań w sześciu najważniejszych keiretsu poziomych.


Tablica
Wskaźniki związków wewnątrzgrupowych w sześciu najważniejszych keiretsu poziomych.

	Wskaźnik związków wewnątrzgrupowych, %
rok	Mitsui	Mitsubishi	Sumitomo	Fuyo	Sanwa	DKB
1992	44.2	51.7	60.8	29.3	27.6	32.8
1989	45.3	51.3	64.2	30.8	30.9	34.5

Źródło: Japan Fiscal Year (JFY), za: http://pubs.acs.org/hotartcl/chemtech/97/jun/jap.html


Przedsiębiorstwa powiązane są poprzez wzajemne posiadanie części akcji, tradycyjne, od długiego czasu istniejące umowy pomiędzy dostawcami i odbiorcami, przechodzenie i spotkania dyrektorów oraz wymianę pracowników i informacji między firmami wchodzącymi w skład danej grupy. Wszystkie te związki opierają się często na wzajemnym zaufaniu, nie tylko na umowach możliwych do wyegzekwowania prawnie, jak ma to zwykle miejsce w gospodarkach krajów zachodnich.

Jednym z podstawowych sposobów na tworzenie wzajemnych powiązań w ramach grup jest system wzajemnego posiadania akcji. Każda z firm posiada akcje pozostałych firm, tzn. firma A - firm B, C, D, E, firma B - firm A, C, D, E itd. Szacuje się, że 75% wszystkich akcji należy do osób prawnych, nie fizycznych , mimo iż zgodnie z reformą Ustawy Antymonopolowej z 1977 roku dozwolone jest posiadanie co najwyżej 5% akcji innego przedsiębiorstwa . Z tego powodu w Japonii wytworzył się tzw. "kapitalizm pracowniczy" w odróżnieniu od zachodniego modelu "kapitalizmu dla kapitalistów". Oznacza to, iż przedsiębiorstwa posiadają znaczną niezależność od właścicieli kapitału, dzięki czemu nie są zmuszane do osiągania krótkoterminowych wysokich zysków, za to preferują planowanie długoterminowe . Średnie dywidendy w Japonii są trzykrotnie niższe niż w Stanach Zjednoczonych . Firmy nastawione są raczej na wzrost niż na zysk, co daje im duże korzyści na rynkach międzynarodowych, gdzie mogą ugruntować swą pozycję, inwestując znaczną część przychodów. Niezależność od właścicieli kapitału to również jedna z przyczyn mniejszej rozpiętości płac pomiędzy poszczególnymi szczeblami hierarchii w firmie.

Kolejnym aspektem wzajemnego posiadania akcji jest większa odporność firm na próby przejęcia przez inne przedsiębiorstwa. Firmy starają się zapewnić sobie kilku stabilnych akcjonariuszy, co do których są pewni, że nie pozbędą się swoich akcji. System ten zapewnia też większą kontrolę nad poszczególnymi kompaniami, co jest szczególnie ważne przy realizacji wspólnych planów. Przeprowadzanie nieprzewidzianych i niepożądanych posunięć jest bardzo utrudnione. Poza spotkaniami dyrektorów jest to też ważna metoda monitorowania działalności firm (właściciele akcji mają prawo do dużej ilości informacji). Tablica 5 pokazuje wskaźniki wzajemnego posiadania akcji w sześciu najważniejszych keiretsu.


Tablica
Wskaźniki wzajemnego posiadania akcji w sześciu najważniejszych keiretsu.

	Keiretsu
rok	Mitsui	Mitsubishi	Sumitomo	Fuyo	Sanwa	DKB	Średnia
1989	46.1	59.7	83.7	34.7	17.6	17.8	43.3
1991	46.1	61.0	85.3	36.0	18.2	18.4	44.1
1992	45.8	61.2	85.3	36.0	18.3	17.3	44.0

Źródło: Japan Fiscal Year (JFY), za: http://pubs.acs.org/hotartcl/chemtech/97/jun/jap.html


Bardzo ważnym rodzajem powiązań, szczególnie w keiretsu pionowych, są ścisłe zależności pomiędzy dostawcą części a odbiorcą, przy czym poddostawcy wielkich przedsiębiorstw produkcyjnych mają często swoich własnych poddostawców. Tak daleko idące porozumienia wymagają większego zaufania niż zwykłe umowy . Prawdopodobnie nie we wszystkich krajach byłoby to możliwe, co daje Japonii pod tym względem pewną przewagą w kosztach transakcyjnych. Wykształcona tu nieformalna instytucja współpracy na wyżej opisanych zasadach czyni transakcje pewnymi i co za tym idzie mniej kosztownymi. Umożliwia też zastosowanie niektórych bardziej zaawansowanych systemów zarządzania - mowa tu głównie o bezmagazynowej metodzie Just-in-time, wymagającej punktualnych co do minuty dostaw.

Ścisła współpraca umożliwia też dodatkowe korzyści. Duże firmy dostarczają często swoim poddostawcom informacji technicznych, know-how itp., a także wymieniają pracowników. Czasem dochodzi również do wymiany akcji, choć na dużo mniejszą skalę i tylko pomiędzy dostawcą a odbiorcą (a nie w "łańcuszku" zależności, jak ma to miejsce na najwyższym szczeblu). Mimo iż duże przedsiębiorstwa zmieniają czasem dostawców, robią to dużo rzadziej niż ich zachodni odpowiednicy. Pomimo wymienionych zalet należy zauważyć również wady takiego systemu. Poddostawcy działają w warunkach niedoskonałej konkurencji i niekoniecznie muszą być najlepsi na rynku. Czasem utrzymują swoją pozycję głównie dzięki wieloletniej współpracy. Zwiększa to koszty. Na przykład gdy Mazda stała się częścią grupy Forda, wielu poddostawców zostało zmienionych na swoich odpowiedników z Japonii i Stanów Zjednoczonych, oferujących usługi tańsze lub o wyższej jakości .

Pozostałymi, nie mniej ważnymi metodami zacieśniania więzi, są wymiana dyrektorów, pracowników oraz informacji pomiędzy firmami wchodzącymi w skład grupy. Ponieważ często spotykana jest dość daleko posunięta specjalizacja, możliwe jest przechodzenie pracowników z jednego przedsiębiorstwa do drugiego. Tzw. "zatrudnienie na całe życie", które dokładnie omówione jest w dalszej części pracy, wiąże się w dużej mierze z ogólnym wykształceniem w szkole, natomiast szczegółowym w firmie. Dlatego zatrudnionemu trudno jest przejść do firmy z innego sektora - po prostu nie posiada odpowiednich umiejętności. Możliwe jest zatem przemieszczanie się siły roboczej w ramach jednej, dosyć wyspecjalizowanej, grupy. Natomiast wymiana dyrektorów jest z góry zaplanowanym posunięciem mającym na celu właśnie zacieśnienie więzi; spotykane jest to także w przypadku współpracy keiretsu z państwem - emerytowani urzędnicy często obejmują wysokie stanowiska w poszczególnych firmach .

Przedsiębiorstwa prowadzą też szeroką wymianę informacji. Istnieją specjalne centra informacyjne w ramach każdego keiretsu. W tym miejscu konieczne dla jasności wywodu jest przeprowadzenie klasyfikacji keiretsu na poziome i pionowe, a następnie omówienie oddzielnie każdego z tych rodzajów.

Keiretsu poziome składa się z wielu przedsiębiorstw tej samej wielkości, powiązanych między sobą głównie finansowo, czyli przez opisane wzajemne posiadanie akcji. Jest też bardziej zdywersyfikowane. Przedsiębiorstwa te współpracują ze sobą dla osiągnięcia strategicznych celów.

Keiretsu pionowe zbudowane jest z reguły na podstawie łańcucha produkcyjnego, najczęściej w oparciu o stosunki dostawca-odbiorca. Tu też częściej zachodzi wymiana pracowników między poszczególnymi przedsiębiorstwami. Rzadziej natomiast występuje wzajemne posiadanie akcji.

Keiretsu tworzą wzajemnie powiązaną sieć, którą łączy wiele zależności. Oznacz to m. in., że główne i największe przedsiębiorstwo keiretsu pionowego może być częścią składową keiretsu poziomego. Omówiono je jednak oddzielnie dla większej jasności.

Autor: Dariusz Socik