Czebole i chińskie przedsiębiorstwa rodzinne.

Przedsiębiorstwa japońskie i ich konkurencyjność     Wstęp     Powiązania w keiretsu     Keiretsu poziome     Keiretsu pionowe     Konkurencja i strategia keiretsu     Zasoby ludzkie w keiretsu     Czebole i chińskie przedsiębiorstwa rodzinne a keiretsu Wpływ czynników kulturowych na konkurencyjność międzynarodową Japonii i innych krajów Dalekiego Wschodu.     Teoria neoinstytucjonalna - najważniejsze pojęcia     Kultura Japonii     Konfucjanizm     Buddyzm     Szintoizm

W tym miejscu omówiono krótko duże przedsiębiorstwa z Korei i krajów z kręgu kultury chińskiej, takich jak Tajwan i Singapur. Przede wszystkim wymieniono różnice pomiędzy nimi a keiretsu. Opis ten służyć ma lepszemu ukazaniu i zrozumieniu firm japońskich.

Czebole odgrywają prawdopodobnie jeszcze większą rolę w Korei Południowej, niż keiretsu w Japonii. Po pierwsze, mają one dużo większy wpływ na rząd. W 1983 roku trzy największe firmy wytwarzały ponad 1/3 krajowego PKB . W Japonii banki uzależnione były od BOJ, a przedsiębiorstwa produkcyjne od banków; w Korei firmy nie są uzależnione właściwie od nikogo. Tak wielka ich siła doprowadziła do bardzo wielu skandali korupcyjnych na najwyższych szczeblach władzy państwowej. Istnieją cztery największe "superczebole": Hyundai, Samsung, Daewoo Group oraz Lucky Goldstar Electronics. Oczywiście poza tym istnieje kilkadziesiąt mniejszych.

Firmy te podobne są do zaibatsu . Nie bez powodu. Ich początki sięgają lat dwudziestych i trzydziestych dwudziestego wieku, okresu japońskiej okupacji. Japonia planowała rozwój Korei na potrzeby swoich własnych rynków - m. in. rynku artykułów żywnościowych. Stworzyła pierwsze duże firmy, działające w różnych dziedzinach. W tym okresie firmy były pod całkowitą kontrolą Japończyków.

W 1945 roku Korea odzyskała niepodległość. Wielkie firmy przeszły w ręce kilku koreańskich biznesmenów. Firmy te, wraz z kilkoma nowymi, powstałymi w latach czterdziestych i pięćdziesiątych, były blisko związane z władzami Pierwszej Republiki, która trwała w latach 1948-1960.

W latach 1961-1979 prezydentem był Park Chung Hee i to właśnie jemu przypisuje się największe zasługi w stworzeniu z Korei jednego z "azjatyckich tygrysów". Znacjonalizował on wszystkie banki i przeforsował system czeboli, kilku starannie wybranych firm, którym dał możliwość rozwoju, ukierunkowanego jednak przez siebie. Były one uzależnione od państwowych banków, które zapewniały im niezbędne fundusze.

Współpraca państwa z środowiskiem biznesu była podstawowym czynnikiem wielkiego sukcesu Korei, który zaczął się w latach sześćdziesiątych. Dzięki niej możliwe było przejście od przemysłu lekkiego, który dominował dotychczas, do ciężkiego, gałęzi nowoczesnych oraz nastawionych na substytucję importu. Gospodarka nastawiona na import zmieniła się w potężnego eksportera. Sprzyjało jednak gromadzeniu się kapitału w rękach niewielu tylko firm.

Istniały dwa główne czynniki wzrostu czeboli:

1. pożyczki zagraniczne
2. specjalne przywileje.

Kierując się zasadami "gospodarki sterowanej" Park kierował fundusze do niewielu firm. Gwarantował zwrot pożyczki w przypadku niewypłacalności firmy. Dodatkowe kredyty udzielane były, jak to zostało powiedziane, przez banki krajowe.

Bardzo ważnym przywilejem był dostęp do technologii. Korea nie inwestowała wielkich funduszy w badania i rozwój. Zamiast tego firmy kupowały gotowe technologie od krajów zachodnich oraz Japonii i produkowały te same dobra przy niższych kosztach, sprzedając je taniej.

Wzrost czeboli opierał się na eksporcie, i to nie jednego czy dwóch produktów, ale ich wielkiej różnorodności. Z przemysłu tekstylnego w latach pięćdziesiątych przeniosły się stopniowo do ciężkiego, obronnego i chemicznego w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Od drugiej połowy lat osiemdziesiątych notowany jest coraz większy wzrost przemysłu elektronicznego i wysokich technologii. Czebole są odpowiedzialne za osiągnięty wreszcie w latach osiemdziesiątych dodatni bilans handlowy.

W latach osiemdziesiątych czebole stały się finansowo samowystarczalne i bezpieczne. Uniezależniły się od kredytów i pomocy rządu.

Struktura czeboli jest podobna do struktury zaibatsu. Jest to konglomerat firm skupionych wokół firmy-matki. Jest ona zwykle kontrolowana przez jedną rodzinę. Wśród firm-córek występuje często system wzajemnego posiadania akcji, kontrolowane są jednak wszystkie przez firmę-matkę .

W przeciwieństwie do keiretsu nie posiadają one w swoich strukturach banków ani innych instytucji finansowych. Uczyniło to czebole bardziej podatnymi na kontrolę rządu, szczególnie że banki były państwowe, a podczas prywatyzacji w połowie lat siedemdziesiątych nie pozwolono firmom na zakup ich akcji. Dopiero później uzyskały pewne udziały w instytucjach finansowych.

Firmy te są bardziej zdywersyfikowane niż keiretsu pionowe, ale mniej niż poziome, ponieważ mają tendencję raczej do integracji poziomej, niż zwykłej dywersyfikacji. Oznacza to, że działają w dziedzinach nieco do siebie zbliżonych. Wpływa to na nieco mniejszą konkurencję pomiędzy nimi, gdyż są w pewnym stopniu wyspecjalizowane. Np. Hyundai zaangażowany jest silnie w przemyśle stoczniowym i motoryzacyjnym, ale nie w elektrycznym, jak Samsung i Lucky Goldstar. Jednak wszystkie największe czebole posiadają kompanie handlowe .

Czebole są dużo bardziej scentralizowane niż keiretsu. Dominują więzi formalne. Wszystkie najważniejsze decyzje podejmowane są w firmie-matce. Są też w dużo większym stopniu oparte na rodzinie. Wynika to głównie ze specyfiki systemu gospodarczego - Amerykanie nie okupowali Korei Południowej i nie zniszczyli tamtejszych struktur, tak jak uczynili to z zaibatsu. Niektóre źródła wskazują też, że koreańczycy, podobnie jak Chińczycy, są bardziej zorientowani na rodzinę, podczas gdy Japończycy - na większe grupy społeczne. Pod koniec lat siedemdziesiątych 12% menedżerów najwyższego szczebla należało było blisko związanych z założycielem-właścicielem .

W czebolach, podobnie jak w keiretsu, występuje system senioratu, aczkolwiek w nieco mniejszym stopniu. Nie występują natomiast stosunki z dostawcami i odbiorcami na kształt tych w keiretsu pionowych. Tutaj firmy koreańskie są zbliżone bardziej do zachodnich zdywersyfikowanych konglomeratów, są jednak bardziej niż one zależne od państwa.


Chińskie przedsiębiorstwa rodzinne (Chinese family business, CFB) są typem przedsiębiorstw dominującym w Tajwanie, Hong Kongu oraz większości krajów Azji Południowo-Wschodniej, takich jak Tajlandia, Indonezja, Filipiny czy Malezja, gdzie mniejszość chińska kontroluje często znaczną część miejscowej gospodarki. Są one mniej znaczące w Singapurze, zdominowanym przez filie przedsiębiorstw zachodnich. Wszędzie wykazują podobne cechy, choć zachodzą też różnice pomiędzy poszczególnymi krajami .

CFB są zwykle wyspecjalizowane, podobnie jak pojedyncze przedsiębiorstwa wchodzące w skład keiretsu. Polegają też w dużym stopniu na poddostawcach, z którymi łączą ich również dość silne związki. Z drugiej strony jednak zdarza się, że rodzina zakłada niezwiązane ze swoją działalnością nowe przedsiębiorstwo, którym zarządza członek rodziny wraz z opłacanymi menedżerami. Dzieje się tak zwykle w przypadku pojawienia się nowych szans. Zwykle takie firmy nie są zintegrowane i nie posiadają zbyt wielu związków.

Sieć wzajemnych powiązań w krajach z kręgu kultury chińskiej jest oparta na stosunkach osobistych i reputacji. Są one wielkiej wagi dla firm, ale dość często zmieniają się. Taka struktura jest bardziej elastyczna i pozwala na szybkie zmiany rynków i produktów.

CFB są bardzo scentralizowane. Kontrolowane są przez jedną rodzinę i ich zadaniem jest zwiększać zamożność i prestiż tej rodziny. Relatywnie rzadko zdarzają się menedżerowie wysokiego szczebla nie związani z rodziną. Ma to dwa główne skutki. Po pierwsze menedżerowie często odchodzą, by założyć własną firmę. Po drugie, ogranicza to wielkość firmy. Prestiż w firmie zależy bardziej od stopnia pokrewieństwa z właścicielem, niż od pozycji.

Jeżeli chodzi o system zatrudnienia, CFB wykazują pewne podobieństwo z keiretsu. Występują tu takie zjawiska, jak seniorat i system płac podobny do japońskiego, choć mniej zaznaczone. Nie występuje zatrudnienie na całe życie. Menedżerowie często zmieniają stanowiska, "ucząc się" firmy. Zwiększa to elastyczność przedsiębiorstwa.

Identyfikacja firmy z rodziną oznacza niechęć do uzyskiwania kapitału zarówno od banków, jak i na rynkach kapitałowych. Fundusze zdobywane są najczęściej poprzez koneksje. CFB są dzięki temu dużo bardziej niezależne od sektora finansowego, niż firmy w Japonii i Korei Południowej.

Również wpływ państwa na firmy jest definitywnie mniejszy. Oczywiście, poszczególne rządy prowadzą swoją politykę przemysłową, jednak nie mają bardziej bezpośredniego wpływu na przedsiębiorstwa. Jest ona też prowadzona na mniejszą skalę. Również CFB nie mają tak wielkiego wpływu, jak keiretsu i czebole. Są one relatywnie mniejsze, posiadają mniejsze udziały w rynku i posiadają małe możliwości oddziaływania na władze.

Autor: Dariusz Socik