Powrót | 1 strona Forum | Zarządzanie | Eksport | Linki | Autorzy Kontakt Szukaj |
|
Konkurencyjność MŚP. |
Podrozdziały
| |
Finansowanie rozwoju małych i średnich firm Kredyty bankowe Leasing Faktoring Forfaiting Franchising Fundusze Venture Capital Centralna Tabela Ofert |
Finansowanie rozwoju małych i średnich firm |
Przemiany ustrojowe wprowadzone w Polsce po 1989 r. umożliwiły odbudowę gospodarki rynkowej oraz powołanie do życia instytucji rynku kapitałowego. Wśród nich znalazło się wiele podmiotów wspierających finansowo małe i średnie przedsiębiorstwa. Obecnie najważniejszymi instytucjami finansującymi rozwijające się spółki są fundusze typu venture capital oraz specjalistyczne Fundusze Inwestycyjne, które licznie powstają w ramach Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych.
Istotne znaczenie mają także fundusze poręczeń kredytowych, Agencje Rozwoju Regionalnego oraz poszerzający się w stosunku do małych i średnich przedsiębiorstw zakres usług bankowych. Oferowana pomoc przyjmuje różne formy: od pożyczek i poręczeń, po inwestycje kapitałowe w przedsiębiorstwo.
Pomimo dość szerokiej gamy produktów umożliwiających rozwój sektora MSP, proponowane formy finansowania nie są dostatecznie wykorzystywane. Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest, jak już było wspomniane w drugim rozdziale, brak wiedzy przedsiębiorców na temat możliwości finansowania ich działalności, wynikający z nieznajomości lub niedostatecznej znajomości oferty .
Oprócz wymienionych niżej sposobów finansowaniu działalności małych i średnich firm, bardzo ważną funkcję spełniają również środki przeznaczone na ten cel w ramach funduszy i programów Unii Europejskiej. Tematyka ta zostanie szczegółowo przedstawiona w rozdziale trzecim, poświęconym wpływowi polityki UE na innowacyjność i konkurencyjność firm sektora MSP. Poniżej omówione zostały najważniejsze sposoby finansowania działalności firmy dostępne na rynku krajowym.
Kredyty bankowe |
Kredyty są najczęściej stosowanym przez MSP zewnętrznym źródłem finansowania. Służą zarówno finansowaniu potrzeb rozwojowych (kredyty inwestycyjne) jak i działalności bieżącej (kredyty obrotowe). Podstawowym kosztem kredytu są odsetki, będące pewnym procentem od pożyczonej sumy płaconym bankowi przez kredytobiorcę. Oprócz tego banki pobierają dodatkowe prowizje i opłaty takie jak prowizja przygotowawcza czy prowizja od niewykorzystanego salda kredytu. Odsetki są zwykle płacone okresowo (miesięcznie, kwartalnie), niekiedy mogą być pobrane z góry za cały okres kredytowania w formie dyskonta, czasem mogą być płacone jednorazowo na koniec okresu kredytowania.
Wymagania banków przy staraniu się o kredyt. |
Banki stawiają firmom starającym się o kredyt dwa podstawowe wymagania:
W celu weryfikacji zdolności kredytowej potencjalnego klienta bank musi zdobyć szereg informacji na jego temat. Informacje te są z jednej strony pozyskiwane poprzez wypełnienie przez kredytobiorcę odpowiednich bankowych druków (wniosek kredytowy, informacje dodatkowe itp.), z drugiej przez przedstawienie dokumentów stwierdzających jego sytuację finansową w zależności od wielkości firmy i jej formy prawnej, a także kwoty wnioskowanego kredytu będą to: deklaracje podatkowe, bilans, rachunek wyników.
Często banki wymagają także od kredytobiorcy sporządzenia prognoz finansowych na okres kredytowania, w przypadku rozpoczynania działalności zazwyczaj konieczne będzie także sporządzenie biznesplanu. Oprócz tego banki wymagają przedstawienia zaświadczeń o terminowym regulowaniu zobowiązań z tytułu podatków i ubezpieczeń społecznych, a także w przypadku posiadania kredytów w innych bankach opinii o terminowości spłat.
Oprócz posiadania zdolności kredytowej wymagane jest także przedstawienie odpowiednich zabezpieczeń spłaty. Dla banku istotne są wartość rynkowa proponowanego zabezpieczenia, oraz jego płynność, czyli łatwość ewentualnej sprzedaży. W związku z tym najchętniej przyjmowanymi zabezpieczeniami są lokaty terminowe, bezpieczne papiery wartościowe, gwarancje bankowe i poręczenia podmiotów o bardzo dobrej sytuacji finansowej. W dalszej kolejności zastawy rejestrowe na samochodach, ewentualnie na typowych maszynach i urządzeniach, lub towarach w magazynie.
Bariery w korzystaniu z kredytów i sposoby ich przezwyciężania. |
Przedstawione wyżej wymagania powodują, że firmy małe i rozpoczynające działalność często nie potrafią im sprostać. Pierwszy problem napotykają już przy próbie wypełnienia skomplikowanego formularza wniosku kredytowego, następnie zderzają się z koniecznością sporządzenia bilansu, rachunku wyników i prognoz finansowych. Nawet jeżeli uda im się pokonać tę trudność napotykają barierę wymaganych zabezpieczeń, których wartość w przypadku kredytowania młodych i niewielkich firm (o ile nie jest to lokata lub gwarancja bankowa) musi zwykle około dwukrotnie przekraczać kwotę udzielanego kredytu.
Szczęśliwie dla małych firm polityka banków ulega obecnie zmianie i zaczynają wprowadzać specjalnie dla nich uproszczone procedury kredytowe i specjalne produkty. Powstaje też szereg organizacji i firm zajmujących się doradztwem dla sektora MSP, które mogą pomóc małym firmom w sporządzaniu dokumentacji finansowej, prognoz i biznes planów. Jeśli chodzi o kwestię zabezpieczeń istnieją specjalne fundusze poręczeń kredytowych, które mogą być bardzo pomocne w tym zakresie .
Leasing |
Leasing w porównaniu do kredytu jest zwykle droższą, ale za to łatwiej dostępną formą finansowania przedsięwzięć rozwojowych. Istnieją dwa podstawowe rodzaje leasingu:
Wyższa cena leasingu wynika z faktu, że większość działających w Polsce firm leasingowych refinansuje się w bankach komercyjnych sprzedając im wierzytelności z tytułu umów leasingu. Opłata leasingowa zawiera zatem zysk zarówno banku jak i firmy leasingowej. Większa dostępność wynika z łagodniejszych procedur oceny klienta stosowanych przez firmy leasingowe, co w dużej mierze jest związane z tym, że leasingowany przedmiot przez cały czas trwania umowy jest własnością firmy leasingowej, która może go w przypadku zaniechania spłat leasingobiorcy odebrać.
Decydując się na leasing przedsiębiorstwo ma do czynienia z dwoma zasadniczymi przypadkami:
Sytuacja druga zdarza się zazwyczaj, kiedy firma działa zbyt krótko, ma zbyt wysokie zadłużenie z tytułu zaciągniętych wcześniej kredytów lub po prostu nie spełnia warunków stawianych przez banki. Nie mając możliwości innego finansowania nie porównuje kosztu leasingu z kosztem zakupu czy kredytu, stara się natomiast określić swoje możliwości w zakresie ponoszenia kosztów leasingu a następnie wybrać najlepszą spośród dostępnych na rynku ofert.
Zalety leasingu. |
Faktoring |
Faktoring jest jedną z form finansowania należności od odbiorców. Nie można go jednak zaliczyć do kredytów, ponieważ umowa faktoringowa nie powoduje powstania zobowiązania, a tylko przeniesienie (cesję) stwierdzonej fakturą należności korzystającej z faktoringu firmy na rzecz banku lub innej wyspecjalizowanej firmy zwanej faktorem. Wynagrodzeniem faktora jest pobierane z góry oprocentowanie w formie dyskonta, zależne od terminu płatności (zazwyczaj do 60 dni), oraz ewentualnie prowizja.
Umowa faktoringu jest zawierana na pewien określony czas (zwykle do l roku), określana jest w niej także maksymalna kwota wykupionych jednocześnie wierzytelności faktoranta, (kwota ta nazywana jest limitem faktoringowym). Limit ten odnawia się w miarę płacenia przez dłużników za poprzednio wykupione wierzytelności. Umowa określa również minimalną kwotę pojedynczej faktury objętej wykupem.
W praktyce występują dwa rodzaje faktoringu:
Oczywiście korzystniejszym dla firmy wariantem jest faktoring pełny, jednak wiąże się on z większymi kosztami (faktor oczekuje premii za większe ryzyko). Poza tym w praktyce banki niechętnie zawierają omowy faktoringu pełnego (muszą w tym celu sprawdzać kondycję finansową każdego objętego nim odbiorcy), dlatego większość stanowią umowy faktoringu niepełnego. Mimo wszystko faktoring jest bardzo wygodnym źródłem finansowania bieżącej działalności dla małej i średniej firmy.
Forfaiting |
Forfaiting jest zbliżoną do faktoringu formą finansowania. Służy także finansowaniu należności z tym, że są to należności związane z transakcjami eksportowymi i pochodzące od podmiotów zagranicznych. Wymagane jest w tym przypadku zabezpieczenie dodatkowe w formie udzielonej importerowi przez zagraniczny bank gwarancji, awalu na wekslu lub akredytywy z odroczoną płatnością .
Franchising |
Franchising nie jest formą finansowania w ścisłym tego słowa znaczeniu. Może on w znacznym stopniu ułatwić rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, a także ograniczyć początkowe koszty związane z inwestycjami, bieżącym finansowaniem działalności i marketingiem, a co za tym idzie zapotrzebowanie na zewnętrzne źródła finansowania.
Franchising jest długoterminową umową udzielenia biorcy przez dawcę pozwolenia na używanie jego firmy tzn. nazwy, znaków towarowych, nazw handlowych, związanych z prowadzeniem działalności technologii i systemów dystrybucji, oraz udzielenie wszelkiej niezbędnej pomocy w tym zakresie. Dawcami są najczęściej duże, znane na rynku firmy, często są to międzynarodowe korporacje. Biorcami są natomiast prywatne firmy lub osoby dopiero rozpoczynające działalność gospodarczą. W systemie franchisingu działają firmy takie jak: Mc Donalds, Pizza Hut, Burger King, Benetton, Bata, Coca-Cola, Pepsi-Cola, Rema 1000, Ford i wiele innych międzynarodowych korporacji, a z firm polskich min: Orbis, Karen Notebook, Gabriel.
Wynagrodzeniem dla dawcy, a kosztem dla biorcy są opłaty licencyjne i opłaty w formie stałych kwot miesięcznych lub określonego procentu od obrotów płacone na rzecz dawcy. Korzyści z franchisingu w kontekście finansowym to przede wszystkim:
Franchising jest formą odpowiednią dla przedsiębiorców nie mających wizji stworzenia-wielkiej firmy, chcących poprzestać na małym i przynoszącym przyzwoite dochody przedsiębiorstwie, ceniących bezpieczeństwo bardziej niż niezależność i w niewielkim stopniu skłonnych do ponoszenia ryzyka .
Fundusze Venture Capital |
Bardzo pozytywną rolę w finansowaniu małych i średnich przedsiębiorstw spełniają fundusz typu venture capital. Rola takiego funduszu, w odróżnieniu od banku udzielającego kredytu nie ogranicza się tylko do oceny wiarygodności kredytowej biorcy, tym bardziej, że w początkowych fazach inwestycji nie jest ona możliwa do precyzyjnego określenia. Oprócz kapitału, spółka może liczyć na wsparcie organizatorskie i menedżerskie. Fundusz czuwa też na bieżąco nad efektywnością zainwestowanych pieniędzy i kontroluje stan wykonywanych zadań. Jest więc aktywnym partnerem dla przedsiębiorcy. Venture capital jest kapitałem wnoszonym na ograniczony czas przez inwestorów zewnętrznych do małych i średnich przedsiębiorstw dysponujących innowacyjnym produktem. Produkt taki stwarza wysokie ryzyko niepowodzenia inwestycji, ale jednocześnie, w przypadku sukcesu na rynku, zapewnia inwestorom znaczący przyrost wartości zainwestowanego kapitału. Kapitał, jaki otrzymuje młoda firma od funduszu venture capital nie jest kapitałem spekulacyjnym, nastawionym na szybki zysk. Jest on inwestowany średnio na 5 lat, w zależności od fazy rozwoju przedsięwzięcia oraz od polityki funduszu .
Po ustabilizowaniu pozycji rynkowej venture capital odsprzedają posiadane udziały wprowadzając akcje firmy na giełdę, znajdując inwestora branżowego lub odsprzedając posiadane akcje pozostałym właścicielom, w zależności od tego, która forma przyniesie im najwyższy zysk.
Zatem venture capital można zdefiniować jako kapitał własny wnoszony na ograniczony okres przez inwestorów zewnętrznych do małych i średnich przedsiębiorstw dysponujących innowacyjnym produktem, metodą produkcji bądź usługą, które nie zostały jeszcze zweryfikowane przez rynek, a więc stwarzają wysokie ryzyko niepowodzenia inwestycji, ale jednocześnie w przypadku sukcesu przedsięwzięcia, wspomaganego w zarządzaniu przez inwestora, zapewniają znaczący przyrost wartości zainwestowanego kapitału, który jest realizowany przez sprzedaż udziałów .
Ponieważ fundusze VC zainteresowane są wzrostem wartości firmy, ich interes jest zbieżny z interesem dotychczasowego właściciela. Nie będą także wywierane naciski na realizację bieżących zysków (np. w formie dywidendy). Fundusze realizują politykę zatrzymywania zysków w przedsiębiorstwie. Powoduje to szybszy przyrost wartości firmy. Jednakże przedsiębiorca rozpoczynający współpracę z VC musi się liczyć z częściową utratą kontroli nad swoją firmą. Fundusze są bowiem bardzo aktywne w sferze zarządzania, co zwykle wychodzi firmie na dobre, ponieważ oprócz kapitału zyskuje także kadrę kwalifikowanych menadżerów. Należy pamiętać, że osoba która doskonale radziła sobie z zarządzaniem małą firmą, zatrudniającą kilkanaście osób nie zawsze poradzi sobie w kierowaniu firmą zatrudniającą 200 osób posiadająca rozbudowaną sieć dystrybucji.
Fundusze VC mogą w niektórych przypadkach podjąć się finansowania przedsięwzięcia już od fazy pomysłu, częściej jednak angażują się w już istniejące firmy umożliwiając im przebicie się z innowacyjnym produktem na rynku i wspomagając je w ekspansji. Na polskim rynku mamy wiele przykładów spektakularnych sukcesów firm wspieranych przez VC - wystarczy wymienić nazwy takie jak: LUKAS, Computerland, Polish Energy Partners czy Beveriy Hilis Video.
W tabeli 7 przedstawione zostały poszczególne fazy rozwoju innowacyjnych firm przy udziale funduszu venture capital. Widać wyraźnie, że największe znaczenie fundusze venture capital mają w początkowej fazie działalności firmy. Później jest ona w stanie korzystać z całej gamy pozostałych źródeł finansowania dostępnych na rynku.
Tabela 7
Typowe fazy rozwoju innowacyjnych firm wspomaganych przez venture capital.
Fazy początkowe | Fazy ekspansji | ||||
Pomysł przedsięwzięcia | Rozpoczęcie działalności | Wprowadzenie produktu na rynek | Rozbudowa kanałów dystrybucji | Zdobycie stabilnej pozycji rynkowej | |
Zapotrzebowanie na kapitał | małe | duże | bardzo duże | bardzo duże | normalne |
Główne źródła finansowani | kapitał własny + venture capital, leasing | venture capital, pierwsze kredyty, leasing | głównie kredyty, leasing | emisja akcji, papiery dłużne, kredyty | |
Koszty wejścia dla funduszu VC | bardzo niskie | niskie | średnie | wysokie | bardzo wysokie |
Potencjalna zyskowność inwestycji | bardzo wysoka | bardzo wysoka | bardzo wysoka | wysoka | średnia |
Ryzyko inwestycji | bardzo wysokie | bardzo wysokie | wysokie | średnie | średnie |
Zapotrzebowanie na wsparcie | małe | bardzo duże | bardzo duże | malejące | małe |
Źródło: Finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, Ministerstwo Gospodarki Departament Rzemiosła, Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000
Rynek pozagiełdowy jest popularną i dobrze rozwinięta formą finansowania małych i średnich przedsiębiorstw w krajach Unii Europejskiej. Od 1995 r. w Wielkiej Brytanii funkcjonuje Alternative Investment Market (AIM), na którym notowanych jest obecnie ponad 500 firm, i na którym zebrano już kapitał rzędu ok. 6 miliardów funtów . Nouveau Marche oraz EASDAQ to dwa rynki kapitałowe dla małych i średnich przedsiębiorstw, utworzone z inicjatywy Komisji Europejskiej.
Polska na pewno zmierza w dobrym kierunku. W najbliższych latach kluczowa będzie popularyzacja tego typu gromadzenia kapitału wśród rodzimego sektora MSP oraz zacieśnienie współpracy pomiędzy firmami na rynku kapitałowym.
Centralna Tabela Ofert |
Bardzo ważną instytucją, organizującą obrót na pozagiełdowym rynku papierów wartościowych, jest Centralna Tabela Ofert (CeTO). CeTO S.A. powstała w 1996 r. Jej podstawowym zadaniem jest wspomaganie rozwoju małych, dynamicznych spółek o stosunkowo krótkiej historii, mających dobre perspektywy rozwoju, poszukujących środków na rozszerzenie skali działalności i wzmocnienie pozycji na rynku.
O popularności rynku pozagiełdowego wśród emitentów decydują głównie:
Ważne jest, by kandydujące spółki miały zdrowe fundamenty finansowe lub realistyczny "business plan" - w przypadku spółek inicjujących działalność. Planowane jest stworzenie systemu "Autoryzowanych Doradców", domów maklerskich - uczestników rynku oraz firm konsultingowych, które swoim autorytetem będą uwiarygodniać spółki aspirujące do notowań na rynku. Doradca zapewni spółce know-how, znacznie usprawniając przechodzenie przez procedurę dopuszczeniową, przeprowadzanie kolejnych emisji czy prowadzenie polityki informacyjnej.
Wprowadzenie oraz obrót papierami wartościowymi na rynku pozagiełdowym. |
O wprowadzenie papierów na rynek pozagiełdowy może starać się spółka:
Poszczególne etapy wprowadzenia akcji spółki na rynek pozagiełdowy pokazuje poniższy schemat.
Źródło: Finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, Ministerstwo Gospodarki Departament Rzemiosła, Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000
Wprowadzenie akcji spółki na CeTO wymaga złożenia przez spółkę pisemnego wniosku do Rady Nadzorczej Centralnej Tabeli Ofert. Wniosek o dopuszczenie papierów wartościowych do obrotu pozagiełdowego na CeTO może być złożony jeszcze przed rejestracją papierów w Krajowym Depozycie (KDPW). Rozpatrywanie wniosku przez Radę Nadzorczą i postępowanie przed KDPW może odbywać się równolegle, co skraca znacznie okres oczekiwania na debiut. Po dopuszczeniu akcji do obrotu przez Radę Nadzorczą i ich zarejestrowaniu w depozycie Zarząd Centralnej Tabeli Ofert określa, z uwzględnieniem propozycji emitenta, termin rozpoczęcia obrotu i wielkość jednostki obrotu. Pierwsze notowanie akcji na CeTO następuje w ciągu 14 dni od podjęcia uchwały dotyczącej powyższych ustaleń.
Rynek pozagiełdowy działa na nieco innych zasadach niż rynek giełdowy. Siedziba Centralnej Tabeli Ofert nie jest tożsama z lokalizacją rynku. CeTO nie posiada jednego parkietu, na którym scentralizowany jest obrót papierami wartościowymi. Do siedziby spływają jedynie informacje o złożonych ofertach i uzgodnionych transakcjach. Charakterystyczne jest to, że na CeTO istnieje możliwość negocjowania cen i wielkości ofert. W transakcjach zawieranych na CeTO mogą uczestniczyć domy maklerskie - akcjonariusze spółki Centralnej Tabeli Ofert S.A. Można wśród nich wyróżnić:
Zadaniem podmiotu organizującego rynek dla określonego papieru wartościowego jest stała gotowość do zawierania transakcji kupna i sprzedaży tego papieru po podawanej przez siebie cenie. Podmiot organizujący rynek na żądanie innego uczestnika obrotu zawiera transakcję po cenie, którą podał. Organizatorzy pełnią swoje funkcje w odniesieniu do wybranych papierów działając na zlecenie spółek. Jeszcze przed wprowadzeniem papierów na rynek spółka może zawrzeć porozumienie z organizatorem rynku. Gwarantuje to płynność obrotu i ciągłość wyceny jej papierów .
Korzyści z notowań akcji na CeTO wpływające na konkurencyjność przedsiębiorstwa. |
Wprowadzenie papierów wartościowych do publicznego obrotu przynosi spółce korzyści, które może ona wykorzystać do dalszego rozwoju i umacniania pozycji na rynku. Wśród nich należy wymienić między innymi możliwość pozyskania nowych kapitałów na finansowanie rozwoju i dalszej działalności, czy zwiększenie płynności papierów spółki, co znacznie podnosi ich atrakcyjność w oczach inwestorów. Ścisły związek z obrotem papierami wartościowymi na rynku regulowanym ma również kwestia rynkowej wyceny papierów spółki.
Koncentracja popytu i podaży na rynku publicznym pozwala na obiektywną wycenę papierów wprowadzonych do obrotu, a tym samym także ocenę działalności i wyników osiąganych przez spółkę. Im więcej papierów wartościowych spółki znajduje się w obrocie, tym większa jest ich płynność i bardziej obiektywna wycena rynku. Z obecnością papierów wartościowych w publicznym obrocie wiąże się również bezpłatna reklama spółki w środkach masowego przekazu. Radio, prasa, telewizja codziennie podają informacje dotyczące sytuacji finansowej spółek publicznych oraz dane o najważniejszych wydarzeniach mających w nich miejsce. Pozwala to na stałą obecność nazw spółek w mediach i dzięki temu korzystanie z reklamy, na którą wiele z nich nie mogłoby sobie w inny sposób pozwolić.
Poprzez wejście do publicznego obrotu może być również tworzona renoma spółki, której dobre wyniki gospodarowania budują zaufanie inwestorów i stabilizują sytuację samej spółki. Renoma wiąże się ściśle z polityką informacyjną spółki publicznej. Spółka publiczna, przekazująca na bieżąco informacje o swojej sytuacji zwiększa swoją wiarygodność w oczach banków i ewentualnych kontrahentów handlowych zarówno krajowych, jak i zagranicznych .
Ważnym kierunkiem działań skierowanych do MSP jest rozpoczęta niedawno ogólnopolska kampania edukacyjno - informacyjna "e-msp", będąca częścią rządowego programu wspierania rozwoju spółek tego sektora gospodarki. Celem kampanii jest rozpowszechnienie wiedzy na temat rynku kapitałowego, przybliżenie mechanizmów pozyskiwania kapitału na rynku publicznym oraz zorganizowanie systemu bezpośredniej informacji o rynku kapitałowym .
Doświadczenia zebrane podczas kontaktów z potencjalnymi emitentami pokazały, iż właściciele firm, upatrując jednej z szans rozwoju swojej działalności w rynku pozagiełdowym, poszukują kapitału na sfinansowanie kosztów związanych z wejściem na rynek kapitałowy oraz sfinansowanie okresu działalności spółki poprzedzającego debiut. O pomoc zwracają się najczęściej do banków, funduszy inwestycyjnych lub funduszy poręczeniowych.
Z dotychczasowych kontaktów CeTO z tymi instytucjami wynika natomiast, że podstawową barierą uczestniczenia w finansowaniu pomostowym jest dla tych instytucji brak taniego i skutecznego mechanizmu zakończenia inwestycji .
Autor: Przemysław Łukasik
1 strona Powrót Góra strony Napisz do nas |