Wpływ otoczenia na konkurencyjność MŚP

Specyfika sektora małych i średnich przedsiębiorstw powoduje, że ich zdolność do konkurowania na rynku w znacznie większym stopniu niż w przypadku dużych firm zależy od zewnętrznych uwarunkowań, w tym od polityki społeczno-gospodarczej kraju. Przyszła pełna integracja naszego kraju ze strukturami Unii Europejskiej będzie dla nich oznaczała potencjalne korzyści wynikające między innymi ze zniesienia barier i ograniczeń w przepływie towarów i usług, siły roboczej i kapitału oraz z przyspieszenia restrukturyzacji wielu sektorów.

Ocena szans małych i średnich przedsiębiorstw na unijnym rynku jest w dużej mierze związana z ogólnym kontekstem narodowym. Na jego znaczenie wskazują doświadczenia Unii Europejskiej, z których wynika, że jednolity rynek wywiera odmienny wpływ na sektor MSP działających w krajach mniej i bardziej rozwiniętych. Sektor ten w krajach wysoko rozwiniętych był w momencie ich integracji znacznie nowocześniejszy natomiast w przypadku krajów słabo rozwiniętych - tak jak jest w sytuacji Polski - proces integracji wymaga głębszej restrukturyzacji i modernizacji przemysłu i przedsiębiorstw albo powstania i rozwoju nowych i nowoczesnych gałęzi przemysłu, tak zwanej wysokiej techniki . Jaką rolę w tym procesie odgrywa działalność władz rządowych i samorządowych?

Działalność rządu w celu podniesienia konkurencyjności MŚP

W maju 1999 r. został przyjęty przez Radę Ministrów dokument rządowy wyznaczający kierunki działań rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw do 2002 r . Dokument ten we wstępie przedstawia dynamikę zapoczątkowanego po 1989 r. rozwoju przedsiębiorczości, udział MSP w tworzeniu dochodu narodowego, zatrudnieniu oraz liczne wskaźniki ekonomiczne odnoszące się do tego sektora, a także podsumowanie realizacji przyjętego przez rząd w 1995 r. programu pt.: "Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce narodowej".

Drugi rozdział tego dokumentu, przedstawiający uwarunkowania rozwoju sektora MSP ze szczególnym uwzględnieniem procesu integracji Polski z Unią Europejską oraz liberalizacji wymiany handlowej z zagranicą, kończy postulat szybkiego przystosowania polskich przedsiębiorstw do rosnącej konkurencji. Rozdział trzeci cytowanego dokumentu wskazuje cele polityki rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw. Należą do nich:

• zwiększenie konkurencyjności sektora MSP,
• wzrost eksportu sektora MSP,
• wzrost nakładów inwestycyjnych w sektorze MSP Działania Rządu, służące zwiększeniu konkurencyjności sektora MSP, polegają przede wszystkim na:
• zmianach legislacyjnych służących obniżeniu kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników,
• finansowym wsparciu przedsięwzięć innowacyjnych i wdrożeniowych podejmowanych przez przedsiębiorstwa, w tym przedsięwzięć służących wprowadzaniu systemów jakości,
• rozwoju infrastruktury gospodarczej, w tym m.in. sieci doradztwa gospodarczego,
• tworzeniu sieci zapewniających powszechny dostęp przedsiębiorców do informacji istotnych z punktu widzenia prowadzonej przez nich działalności gospodarczej,
• ułatwianiu przedsiębiorcom dostępu do wiedzy w zakresie prowadzenia przedsiębiorstwa.

Czwarty rozdział omawianego dokumentu wskazuje sposoby realizacji celów polityki rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw. Wśród wymienionych w różnych obszarach działań znajdują się np. utworzenie w Agencji Techniki i Technologii centralnej bazy danych o projektach innowacyjnych gotowych do wdrożeń oraz dofinansowanie usług dla MSP świadczonych przez Agencję, organizowanie form doradztwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w zgłaszaniu wniosków do Komitetu Badań Naukowych dotyczących prac rozwojowych, ograniczenie obciążeń socjalnych i administracyjnych związanych z zatrudnieniem pracowników, ułatwienie dostępu MSP do zamówień publicznych, upowszechnienie wiedzy w zakresie przedsiębiorczości, wprowadzenie ułatwień w procedurach celnych, tranzytowych i granicznych, rozwiązania prawne na rzecz szerszego wykorzystania instytucji leasingu itd.

Wśród wielu form pomocy rządu dla MSP wynikających z omawianego powyżej dokumentu znajdują się bezpłatne usługi doradcze świadczone przez Punkty Konsultacyjno-Doradcze (PKD) utworzone przy ośrodkach Krajowego Systemu Usług dla małych i średnich przedsiębiorstw (KSU). W materiałach publikowanych przez Ministerstwo Gospodarki wiele uwagi poświęca się finansowaniu rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. W tym zakresie przedsiębiorcy mogą skorzystać z usług regionalnych towarzystw inwestycyjnych, korporacji ubezpieczeń kredytowych, Funduszu Mikro i innych instytucji .

Szczególne miejsce, zwłaszcza w kontekście problemu bezrobocia, wśród form finansowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw zajmują środki funduszu pracy. W ramach tak zorganizowanego wsparcia przedsiębiorcy mogą uzyskiwać pożyczki na utworzenie dodatkowych miejsc pracy czy podjęcie działalności gospodarczej lub rolniczej, pożyczki w ramach programów specjalnych, korzystać z preferencyjnych linii kredytowych wspierających przedsiębiorczość na obszarach wiejskich, z bezpłatnego szkolenia potencjalnych pracowników .

Polskie małe i średnie przedsiębiorstwa są wspierane w swym rozwoju nie tylko przez rząd, ale również przez organy samorządu terytorialnego. Drobna przedsiębiorczość jest wspierana przez władze lokalne zarówno w formie bezpośredniej, jak i pośredniej. Formy pomocy bezpośredniej to np. zwolnienia od obciążeń podatkowych czy zakup usług od lokalnych przedsiębiorców, natomiast formy pośrednie to np. rozwijanie infrastruktury czy promocja regionu . Ponadto polskie małe i średnie przedsiębiorstwa są wspierane z funduszy oferowanych przez rządy poszczególnych państw zachodnich na podstawie dwustronnych umów z polskim rządem, przez organizacje o charakterze lub zasięgu międzynarodowym, jak Unia Europejska czy Bank Światowy.

Jak widać kluczowym jest zapewnienie polskim małym i średnim przedsiębiorstwom odpowiedniego systemu doradztwa oraz właściwych ścieżek dyfuzji innowacji. Dziedzina ta należy do szczególnie ważnych ze względu na rychłą akcesję Polski do Unii Europejskiej. Przedsiębiorstwa powinny być szczegółowo informowane o możliwościach czerpania korzyści z funduszy przedakcesyjnych oraz z funduszy dla przedsiębiorstw z krajów będących już członkami UE. Należy położyć również nacisk na rozbudowanie sieci pośredników w nawiązywaniu kontaktów zarówno handlowych jak i naukowych.

Dostępność programów wspierających małe i średnie firmy w opinii przedsiębiorców.

Organizacje działające na rzecz małych i średnich przedsiębiorców obsługują najróżniejsze programy i fundusze wspierające przedsiębiorczość. Można by zatem pokusić się o wniosek, że polskie małe i średnie przedsiębiorstwa są wręcz zasypywane ofertami pomocy. Rzeczywistość wskazuje jednak na zupełnie inną sytuację. Na próbie 152 przedsiębiorstw województwa śląskiego został przeprowadzony telefoniczny sondaż mający na celu ustalenie możliwości korzystania z programów wspierania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Większość respondentów (134) w ogóle nie zetknęła się z takimi programami ani instytucjami, które mogą służyć odpowiednią pomocą.

Przedsiębiorcy na ogół nie wiedzą, do kogo mogą się zwrócić z prośbą o pomoc. Z uzyskanych wypowiedzi wynika raczej przekonanie, że wszelkie instytucje deklarujące pomoc tak naprawdę dbają jedynie o własne interesy. Większość z respondentów uważa, że skazani są jedynie na własne działania. Kontakty z różnymi instytucjami przedsiębiorcy starają się ograniczyć do niezbędnego minimum wychodząc z założenia, że na kontaktach tych można raczej stracić niż zyskać. Z drugiej strony znaczna część respondentów słyszała o możliwości skorzystania z jakichś form pomocy, ale nie bardzo wie, gdzie uzyskać na ten temat informacje i nie bardzo wierzy w skuteczną pomoc.

Respondenci deklarujący bliższe zapoznanie się z programami pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw na ogół korzystali z takiej pomocy. Jedynie co trzeci z nich nie mógł skorzystać z pomocy na skutek zbyt uciążliwych procedur i wysokich kosztów (opracowanie biznesplanu), a jeden z respondentów wskazuje, że udzielenie pomocy uzależniono od łapówki. Wszyscy z respondentów, którzy zapoznali się z programami pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw oświadczają, że pozyskanie informacji na ten temat nie jest trudnym zadaniem, niemniej jednak to oni sami byli inicjatorami pozyskania odpowiednich deklaracji.

Przeprowadzony sondaż wskazuje, że zdobycie informacji na temat licznych programów wspierających rozwój oraz konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw i skuteczne uzyskanie pomocy nie jest trudne, pod warunkiem, że przedsiębiorca wykazuje się odpowiednią przedsiębiorczością, ale tego należy od niego wymagać. Można zatem stwierdzić, że odpowiednie instytucje mające realizować zadania związane ze wspomaganiem przedsiębiorczości wywiązują się ze swych obowiązków właściwie, a reszta zależy tylko od przedsiębiorców .

Pomoc rządowa dla MŚP w Wielkiej Brytanii

W Wielkiej Brytanii małe i średnie firmy są bardzo ważnym elementem polityki gospodarczej rządu. Postrzega się je jako główny motor brytyjskiej gospodarki. Firmy zatrudniające nie więcej niż 50 pracowników stanowią 99 proc. wszystkich brytyjskich przedsiębiorstw i wypracowują 42 proc. obrotów (wyłączając sektor finansowy). Mają one kilka niezaprzeczalnych atutów: są elastyczne, dynamiczne i najszybciej wdrażają nowoczesne technologie. Dlatego rząd brytyjski musi prowadzić taką politykę, która będzie zachęcać ludzi do rozpoczęcia działalności na własny rachunek.

W latach 80-tych, gdy zamykano większość brytyjskich kopalń, rząd postanowił zachęcić odchodzących górników do zakładania własnych przedsiębiorstw, aby nie dopuścić do eksplozji bezrobocia. Do dziś państwo pomaga tym, którzy mają pomysł na samodzielną działalność gospodarczą, jednak nie potrafią sobie poradzić z jego realizacją. Dla nich stworzono gęstą sieć lokalnych biur doradczych, tzw. business links, których zadaniem jest udzielanie informacji i porad. Według ostatnich danych, z usług tych biur korzysta ponad 8 tys. małych i średnich firm różnych branż. Usługi tam świadczone stoją zwykle na bardzo wysokim poziomie. W regionach o trudniejszej sytuacji gospodarczej utworzono dodatkowe instytucje: w Walii działa Business Connect, a w Szkocji - Scottish Enterprise.

Dostęp do źródeł finansowania to jeden z podstawowych problemów wszystkich przedsiębiorstw, a zwłaszcza mniejszych firm, mających zwykle ograniczone zasoby finansowe. Brytyjski system gwarancji kredytowych wszedł w życie w 1981 r., zaś jego celem była pomoc przedsiębiorcom, którzy zdobyli poważne kontrakty handlowe, ale nie byli w stanie pozyskać wystarczających funduszy z banków z powodu braku należnych gwarancji. Dotychczas udzielono 62 tys. gwarancji o łącznej wartości 2,1 mld funtów. Szczególnie dużo problemów z pozyskaniem pieniędzy mają firmy oferujące produkty hi-tech. Instytucje kredytujące zgłaszają często zastrzeżenia do długiego czasu realizacji projektów. Tym firmom rząd brytyjski chce szczególnie pomóc poprzez tworzenie funduszy celowych i koordynowanie współpracy między wyższymi szkołami a przedsiębiorstwami.

Według Brytyjczyków, warunkiem sukcesu małego i średniego biznesu jest przejrzyste prawodawstwo. Od pewnego czasu wszędzie, gdzie proponuje się wprowadzenie nowych norm prawnych, brany jest pod uwagę ich wpływ na małe przedsiębiorstwa. W 1997 r. z inicjatywy rządu powstał zespół do spraw ulepszenia prawa, by nowe przepisy były zrozumiałe, logiczne, odpowiednio ukierunkowane i konsekwentne. Połowa członków zespołu to właściciele małych firm. W Internecie otwarto stronę, na której biznesmeni znajdą porady i wskazówki prawne. Strona zawiera 1100 dokumentów.

Przyzwyczajeni do takiego traktowania brytyjscy biznesmeni narzekają na polską biurokrację. "Jestem właścicielem małej firmy, która w ciągu ostatnich pięciu lat stworzyła 46 miejsc pracy dla Polaków. Nie mam wątpliwości, że moja firma byłaby bardziej konkurencyjna i większa, gdyby nie była obciążona nadmiernymi i nieefektywnie stosowanymi regulacjami. Polska jest krajem o zdecydowanie nadmiernej regulacji, a wiele przepisów oznacza znacznie większe marnotrawstwo czasu polskich obywateli, niż jest to konieczne" - pisał w liście otwartym do wicepremiera Leszka Balcerowicza Richard Lucas, prezes firmy z Wielkiej Brytanii .

Autor: Przemysław Łukasik