Reforma terytorialnej organizacji kraju

Nieodłączną częścią procesu demokratyzacji i decentralizacji w Polsce było utworzenie silnych regionów. Nowa Konstytucja z 1997 roku określiła główne zasady samorządu lokalnego, które następnie zostały doprecyzowane w ustawach. Zgodnie z nimi istnieją trzy poziomy samorządu terytorialnego:

• podstawowy - gmina,
• powiat
• województwo.

Dwa pierwsze uczyniono odpowiedzialnymi za zaspokajanie podstawowych potrzeb społeczności lokalnej i dostarczanie różnorodnych usług publicznych. Województwo natomiast, jako szczebel samorządu regionalnego, stało się odpowiedzialne za rozwój regionalny.

W ten sposób doszła do skutku dalekosiężna reforma systemu politycznego w Polsce. Odzwierciedla ona zasadę subsydiarności, stanowiącą podstawę funkcjonowania Unii Europejskiej. Nowo utworzony samorząd lokalny i regionalny uzyskał szeroki zakres kompetencji. Reforma o takim zasięgu jest niespotykana w całej Europie Centralnej i Wschodniej.

Instrumenty wspierania rozwoju regionalnego

Reforma samorządowa, przyznając szeroki zakres kompetencji samorządowi wojewódzkiemu, umożliwiła mu prowadzenie własnej polityki rozwoju regionalnego. Organy samorządowe, wybierane w powszechnych i bezpośrednich wyborach, opracowują strategie rozwoju, uwzględniające takie elementy jak:

• rozwój świadomości narodowej i kulturalnej,
• wsparcie przedsiębiorczości,
• zwiększanie konkurencyjności lokalnych przedsiębiorstw oraz rozwój środowiska.

Ten szeroki zakres zadań samorządu regionalnego wymaga współpracy z partnerami społecznymi: organizacjami pozarządowymi, uniwersytetami i organizacjami międzynarodowymi, oraz regionami z innych krajów. W wykonywaniu tych zadań samorząd wojewódzki wspierany jest przez rząd. Podstawowe założenia tej pomocy wynikają z Ustawy o zasadach wspierania rozwoju regionalnego z 12 maja 2000 roku, zgodnie z którą za rozwój regionalny odpowiedzialni są:

1. Minister Rozwoju Regionalnego i Budownictwa, który przygotowuje dokumenty programowe w zakresie rozwoju regionalnego, zatwierdza kontrakty wojewódzkie, monitoruje i nadzoruje programy rozwoju regionalnego;
2. Rada Polityki Regionalnej - organ doradczy, który przedkłada projekty dokumentów programowych i ustaw związanych z polityką rozwoju regionalnego.

Na podstawie ustawy o zasadach wspierania rozwoju regionalnego w swojej działalności na polu rozwoju regionalnego rząd powinien przede wszystkim dążyć do zmniejszania różnic społeczno-gospodarczych między najbiedniejszymi i bogatszymi regionami, wzrostu gospodarczego i coraz większej konkurencyjności rodzimych producentów. Projekty związane ze wspieraniem przedsiębiorczości, kreacją nowych miejsc pracy, inwestycjami w infrastrukturę transportową i ochronę środowiska mogą być współfinansowane z budżetu państwa. Ustawa uwzględnia również mechanizmy wspierania rozwoju regionalnego w ramach Unii Europejskiej.

Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego

Podstawowym dokumentem służącym realizacji wyżej wymienionych celów jest Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego, przygotowywana przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i Budownictwa i zatwierdzana na 6-letni okres przez Radę Ministrów. Strategia jest następnie wprowadzana w życie poprzez programy operacyjne (tzw. programy wsparcia). Wsparcie finansowe z budżetu państwa przekazywane jest na poziom regionalny na podstawie uzgodnionego przez Marszałka województwa i Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa kontraktu regionalnego.

W celu umożliwienia polskim regionom korzystania w przyszłości z Funduszy Strukturalnych Rada Ministrów podjęła w 2000 roku decyzję o tymczasowym wprowadzeniu stosowanych w Unii Europejskiej jednostek statystycznych:

	NUTS I	NUTS II	NUTS III	NUTS IV	NUTS V
poziom podziału terytorialnego	całe terytorium Polski	województwo	grupa powiatów i miast na prawach powiatu	powiat i miasto na prawach powiatu	gmina
liczba	1	16	44	380	2489
średnia powierzchnia (w m2)	312 685	19 543	7105	808	125
min. powierzchnia		9 412		13	3
max.powierzchnia		35 598		2 987	635
średnia liczba ludności (w tys.)	38 667	2 416	879	104	15
min. liczba ludności		1 022	293	22	1.6
max. liczba ludności		5 066	2 119	1 618	918

Doświadczenia w wykorzystywaniu funduszy przedakcesyjnych

Już w 1989 roku Polska uprawniona została do korzystania z funduszu PHARE. Stanowił on główne źródło środków przekazywanych przez Unię Europejską w ramach pomocy technicznej i finansowej. W jego ramach w latach 1990 - 2000 Polska uzyskała 2 536 milionów Euro. Zgodnie z nową orientacją PHARE pomoc finansowa od 1998 roku przeznaczana była:

• w 30 % na programy instytucjonalne - wsparcie instytucji demokratycznych, bezstronnej administracji publicznej, rządów prawa, przygotowanie służby cywilnej do wprowadzania w życie acquis communaitaure;
• w 70 % na projekty inwestycyjne, szczególnie w zakresie restrukturyzacji rolnictwa, rozwoju regionalnego i rozwoju kapitału ludzkiego, dostosowanie do norm istniejących w Unii Europejskiej, wsparcie małych i średnich przedsiębiorstw.

W roku 2000 Unia Europejska stworzyła dwa kolejne programy - ISPA i SAPARD - z których Polska może korzystać w celu niwelowania różnic w poziomie społeczno- gospodarczym. ISPA jest instrumentem wsparcia transportu i ochrony środowiska. SAPARD został utworzony w celu wspierania restrukturyzacji rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich .

Szacuje się, że od 2000 roku Polska uzyska rocznie:

• 398 milionów Euro w ramach PHARE II
• 168,68 milionów Euro w ramach SAPARD
• od 312 do 389 milionów Euro w ramach ISPA

W sumie od 879 do 956 milionów Euro każdego roku aż do akcesji.

Fundusze Unii Europejskiej	Odpowiedniki funduszy Unii Europejskiej przyznane Polsce w okresie przedakcesyjnym
ERDF- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego	PHARE II
ESF- Europejski Fundusz Socjalny	PHARE II
FEOGA- Europejski Fundusz Ukierunkowania i Gwarancji dla Rolnictwa	SAPARD
FIFG- Finansowe Instrumenty Ukierunkowania Rybołóstwa	SAPARD
Fundusz Spójności	ISPA

Dzięki PHARE i innym programom Polska otrzymała znaczące wsparcie w zakresie niwelowania różnic rozwojowych istniejących między naszym krajem a członkami Unii Europejskiej. Nie mniej ważny jest fakt, że administracja naszego kraju ma możliwość poznania procedur funkcjonujących w Unii Europejskiej. Dzięki temu Polska będzie w stanie bardziej efektywnie korzystać z Funduszy Strukturalnych.

Wspólnotowy wymiar integracji europejskiej. Doświadczenia Hiszpanii. Implikacje dla Polski".
Materiały wykorzystywane podczas konferencji współorganizowanej przez Kancelarię Prezydenta RP, która odbyła sie w dniach 20 -21 czerwca 2001 roku w Warszawie.

Co to są Euroregiony ?

Euroregionami nazywamy instytucję współpracy dwóch lub więcej jednostek reprezentujących regiony dwóch lub więcej państw (przynajmniej po jednym z każdego). Każda z nich jest powoływana na podstawie prawa wewnętrznego swojego kraju. Mogą nimi być korporacje samorządowe (tzn. pojedyncze samorządy lub związki gmin) lub władze lokalne. Zawierają one pomiędzy sobą umowy współpracy przekraczającej granice jednego państwa. Mimo unormowania w prawie wewnętrznym termin "Euroregion" nie występuje, ani w oficjalnych dokumentach o wymianie transgranicznej pomiędzy państwami, ani też w oficjalnych dokumentach Unii Europejskiej (UE). Chociaż terminami oficjalnymi są "współpraca transgraniczna" i "regiony transgraniczne", to jednak "Euroregion" stał najczęściej używanym określeniem tej formy współdziałania, w prasie i literaturze z tego zakresu. Jednocześnie termin "współpraca transgraniczna" zwykle używa się na każde wspólne uzgodnione działanie dwóch państw, które obejmuje regiony oraz gminy po obu stronach granicy. Dotyczy ono podejmowania współpracy lub wspólnych działań na określonym obszarze.

Działające w Polsce Euroregiony

Nazwa Euroregionu - data powstania - Siedziba
Strona polska (województwo)
Strona zagraniczna (państwo)

Nysa - 23 maja 1991 - Zittau
35 gmin (Jeleniogórskie), 4 gminy (Zielonogórskie), 3 gminy (legnickie)
5 powiatów (Niemcy), 5 powiatów (Czechy),

Sprewa - Nysa - Bóbr - 21 września 1993 - Gubin - Gueben
41 gmin (zielonogórskie)
3 powiaty i 2 gminy i m. Cottbus (Niemcy)

Pro Europa Viadrina - 21 grudnia 1993 - Dąbroszyn
Stowarzyszenie Gmin Lubuskich, Związek Gmin Gorzowskich
Komunalna Wspólnota Robocza "Środkowe Nadodrze" (Niemcy)

Pomerania - 15 grudnia 1995 - Szczecin
Komunalny Związek Celowy Gmin Pomorza Zachodniego "Pomerania"
Kommunalgemeinschaft Europaregion "Pomerania" (Niemcy)

Bałtyk - 22 lutego 1998 - Elbląg
Województwa: słupskie, gdańskie, elbląskie, olsztyńskie
Bornholm (Dania), Region Liepaja (Łotwa), Okręg Kłajpeda (Litwa), Okręg kaliningradzki (Rosja), 3 Województwa (Szwecja),

Niemen - 6 czerwca 1997 - Suwałki
Województwo suwalskie
Alytus, Marianpol (Litwa), Województwo grodzieńskie (Białoruś)

Bug - 29 września 1995 - Chełm - Łuck
Województwa: bialskopodlaskie, chełmskie, lubelskie, zamojskie, tarnobrzeskie
Obwód wołyński (Ukraina)

Karpacki - 14 lutego 1993 - Debreczyn
Województwa: krośnieńskie, rzeszowskie, przemyskie
4 obwody (Ukraina),8 powiatów (Słowacja), 5 komitatów (Węgry)

Tatry - 26 sierpnia 1994 - Nowy Targ - Kezmarok
3 miasta i 13 gmin (nowosądeckie)
4 okresy (Słowacja)

Śląsk Cieszyński - 22 kwietnia 1998 - Cieszyn
Część województw: katowickiego i bielskiego
Powiat Karwina i Frydek - Mistek (Czechy)

Silesia - 20 września 1998 - Opava
Stowarzyszenie Gmin Dorzecza Górnej Odry
Stowarzyszenie Gmin Opavske Slezsko (Czechy)

Pradziad - 2 lipca 1997 - Prudnik - Bruntal
Stowarzyszenie Rozwoju Gmin Dorzecza Osłobogi, Unia Turystyczna Ziemi Nyskiej
Stowarzyszenie Miast i Gmin Powiatu Bruntal, Jesenik, Sumperk (Czechy)

Glacensis - 5 grudnia 1996 - Kłodzko - Rychnov n/Kneznou
17 gmin (wałbrzyskie)
6 powiatów (Czechy)