Wpływ Unii Europejskiej na otoczenie gospodarcze MŚP

Głównym celem polityki przedsiębiorczości jest utworzenie otoczenia odpowiedniego dla kreacji i rozwoju przedsiębiorstw. W polepszeniu otoczenia gospodarczego zawierają się uproszczenia administracyjne i prawne oraz wpływ na finanse, podatki, środowisko społeczne i naturalne, które wpływają na działalność przedsiębiorstw. Lepszy dostęp MSP do technologii informacyjnych, w szczególności handlu elektronicznego oraz innowacji są determinantami ich konkurencyjności.

Sieć Euro-Info-Centre

Centra Euro-Info spełniają funkcję lokalnego punktu informacyjnego dla małych i średnich przedsiębiorstw. Są miejscem gdzie można znaleźć proste, pragmatyczne odpowiedzi na nurtujące tematy oraz informacje specjalistyczne. W maju 1998 roku sieć Euro-Info-Centre została częściowo zrestrukturyzowana w celu polepszenia jakości jej działania oraz liczebności. Na dzień dzisiejszy we wszystkich krajach Unii Europejskiej znajduje się 233 centrów Euro-Info, wliczając 17 głównych centrów koordynujących pracę sieci w danym państwie.

We wrześniu 1999 r. powstały 44 nowe punkty Euro-Info w krajach kandydujących, w tym również w Polsce. Owo rozszerzenie działalności doradczej w znacznym stopniu wpłynie na sukces gospodarczy małych i średnich przedsiębiorstw w przyszłych krajach członkowskich.

Sieć Euro-Info-Centre utrzymuje także bliską współpracę z innymi organizacjami doradzającymi firmom sektora MSP w Unii Europejskiej jak na przykład: Centra Przekazywania Innowacji (Innovation Relay Centres), sieć Narodowych Punktów Kontaktu (National Contact Points) oraz siec Europejskich Centrów Przedsiębiorczości i Innowacji (European Enterprise and Innovation Centres). Obecnie polityka Komisji Europejskiej zmierza do racjonalizacji pracy wyżej wymienionych organizacji oraz zwiększenia komplementarności i współpracy w ich działaniu.

Działalność Euro-Info-Network:

• publikacja dokumentów i broszur dla małych i średnich przedsiębiorstw,
• organizacja oraz aktywne uczestnictwo we wszelkiego rodzaju seminariach i konferencjach na temat innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw,
• pomoc dla przedsiębiorstw w poszczególnych stadiach ich rozwoju,
• doradztwo w pozyskiwaniu środków finansowych w ramach Funduszy Strukturalnych, dostarczanie informacji na temat danych rynków zbytu oraz kojarzenie partnerów gospodarczych .

Poprawa administracyjnego i prawnego otoczenia MŚP

Działania w tym celu prowadzone są na kilku płaszczyznach. Po pierwsze, mają one zapewnić, by interesy firm sektora MSP były uwzględnione w różnorodnych inicjatywach i strategiach Wspólnoty. Dlatego małe i średnie przedsiębiorstwa powinny mieć pełny udział we wszystkich wspólnotowych działaniach oraz programach, włączając w to fundusze strukturalne, programy dotyczące współpracy międzynarodowej oraz ochrony środowiska.

Kolejną inicjatywą dotyczącą poprawy otoczenia administracyjnego i prawnego są działania prowadzące do uproszczenia oraz poprawy ustawodawstwa na poziomie wspólnotowym. Ponieważ poważnymi przeszkodami w zakładaniu oraz rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw są duże obciążenia administracyjne i wysokie koszty dostosowania do wymogów wspólnotowego ustawodawstwa, Komisja nawołuje do działań na rzecz ograniczenia zbędnych obciążeń administracyjnych i redukcji kosztów dostosowawczych. Działania te mogą przyjąć formę konsultacji z małymi i średnimi przedsiębiorstwami na temat nowych propozycji legislacyjnych oraz monitorowania sposobu wdrażania wytycznych Komisji w zakresie polityki ustawodawczej.

Obciążenia administracyjne stanowią największą przeszkodę dla firm rozpoczynających dopiero swoją działalność. Trudności małych i średnich przedsiębiorstw rozpoczynają się już w procesie rejestracji. Aby je zminimalizować Komisją wydała 22 kwietnia 1997 r. rekomendację w sprawie poprawy oraz uproszczenia otoczenia gospodarczego dla podmiotów rozpoczynających działalność gospodarczą. Zgodnie z powyższą rekomendacją, proponując akt prawny, ustawodawca powinien dysponować pełną wiedzą na temat kosztów, jakie poniesie przedsiębiorca, by dostosować się do wynikających z nowego aktu wymogów oraz wysokości obciążeń administracyjnych. Na uproszczenie i poprawę procedur administracyjnych, w latach 1997 - 2000 przeznaczono łącznie 575 mln euro.

Aby w jak największym stopniu uprościć formalności w fazie zakładania przedsiębiorstw, Komisja przedstawia również szereg zaleceń:

• wprowadzenie jednolitego formularza rejestracyjnego dla przedsiębiorstw,
• utworzenie pojedynczych punktów informacyjnych, w których przedsiębiorstwa mogą składać jednolity formularz rejestracyjny,
• wprowadzenie systemu, w którym przedsiębiorstwa posiadałyby jeden numer identyfikacyjny, wykorzystywany przed każdym organem administracji publicznej bądź rządowej,
• zapewnienie, aby poszczególne organy administracji nie dublowały się bądź nie wprowadzały zbytecznych formularzy,
• umożliwienie przedsiębiorcom odmowy przedstawienia informacji jawnych, jeśli informacje takie można uzyskać w innym organie administracji,
• maksymalne korzystanie z technologii informacyjnych oraz baz danych w celu przekazywania i poświadczania dostarczanych informacji,
• ustanowienie jasnych przepisów w zakresie nieprzekraczalnych terminów obróbki wniosków oraz wydawanych licencji i zezwoleń.

Komisja uznała, iż zalecenia powinny dotyczyć nie tylko fazy zakładania przedsiębiorstw, ale także początkowych lat ich rozwoju. Przyczyną powyższej decyzji był fakt, iż po pierwszym roku działalności na rynku pozostaje około 80 proc. nowych przedsiębiorstw, po trzech latach liczba ta spada aż do 65 proc., a po pięciu do 50 proc.

Kolejnym zaleceniem w Komisji jest wprowadzenie derogacji, progów lub uproszczonych procedur przynoszących korzyści MSP. Dla przykładu, w przypadku aktów prawa podatkowego, prawa spółek, statystyki bądź wymogów ochrony środowiska naturalnego, wprowadzenie określonych progów lub zmniejszenie wymogów w zakresie monitoringu i sprawozdawczości może w istotny sposób ograniczyć obciążenia oraz koszty dostosowania dla MSP.

Proponowane jest także wprowadzenie ulepszeń w zakresie przepisów administracyjnych lub rozwiązań prawnych, które obecnie zniechęcają przedsiębiorstwa do przyjmowania nowych pracowników. Celem tych ulepszeń ma być uelastycznienie rynku pracy.

Kolejne zalecenie w celu koordynacji współdziałania z przedsiębiorstwami to nawiązanie współpracy między organami ubezpieczenia społecznego a organami podatkowymi. Poruszona została także kwestia dalszego uproszczenia wymogów, obowiązujących MSP w zakresie sprawozdawczości. Dotyczą one głównie zakresu informacji finansowej publikowanej przez spółkę oraz częstotliwości badania sprawozdań finansowych przez biegłych rewidentów. We wspomnianej rekomendacji wiele miejsca poświęcono podatkowi VAT i jego wpływowi na firmy sektora MSP. Zdaniem Komisji wprowadzenie jednolitego podatku od wartości dodanej oraz zasady jednego miejsca płatności powinno znacznie zredukować koszty ponoszone przez firmy sektora MSP.

Problem podatku VAT jest także przedmiotem zainteresowania zespołu pracującego w ramach projektu SLIM (Simpler Legislation on the Internal Market). Jest on częścią ustanowionego w 1996 r. Planu Działań na rzecz Jednolitego Rynku Europejskiego. SLIM dotyczy w głównej mierze MSP. Oprócz rozwiązywania problemu VAT, jego celem jest ułatwienie dostępu MSP do tego rynku, zwłaszcza do niezbędnych informacji. Inne inicjatywy dotyczą łączenia przedsiębiorstw, przeniesienia głównej siedziby do innego kraju członkowskiego, zasad rachunkowości dla MSP, ochrony własności intelektualnej i dostępu MSP do zamówień publicznych.

Poprawę administracyjnego i prawnego otoczenia ma również przynieść polepszenie ram dla działań przejściowych MSP. W tym celu należy promować rozwój alternatywnych metod rozstrzygania transnarodowych sporów między przedsiębiorstwami oraz stymulować właściwe formy prawne dla transnarodowych operacji dokonywanych przez MSP. Komisja zachęca, by wykorzystać w tym celu Europejskie Grupy Interesów Ekonomicznych. Funkcjonują one na podstawie z 25 lipca 1985 r. w sprawie utworzenia europejskiego ugrupowania interesów ekonomicznych. Rozporządzenie to umożliwia małym i średnim przedsiębiorstwom rozwijanie wzajemnych, przekraczających granice państwowe powiązań kooperacyjnych. Powiązania te mogą mieć jedynie na celu rozwój i doskonalenie działalności gospodarczej własnych przedsiębiorstw .

Mając na uwadze powyższe rekomendacje oraz zalecenia polskie organy ustawodawcze powinny podjąć odpowiednie działania w celu odpowiedniego uproszczenia otoczenia prawnego i administracyjnego wpływającego na sektor MSP. Rzeczą najważniejszą jest obecnie uproszczenie zasad zakładania nowych przedsiębiorstw. Polski przedsiębiorca u progu swojej kariery musi odwiedzić około dziesięciu urzędów a także ponieść spore koszty, podczas gdy na przykład w Australii firmę można założyć przez internet. Do takich ułatwień prowadzą zalecenia Komisji Europejskiej. W perspektywie członkostwa naszego kraju we Wspólnocie Europejskiej będą one miały znaczny wpływ na jakość naszej przestrzeni gospodarczej oraz przede wszystkim konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw.

Poprawa otoczenia finansowego przedsiębiorstw

Trudności z pozyskiwaniem kapitału na rozpoczęcie, czy też kontynuowanie działalności są kolejną barierą we wzroście konkurencyjności i innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw. Także w tym przypadku podejmowanych jest kilka inicjatyw.

Pierwsza z nich ma na celu poprawę dostępu firm sektora MSP do pożyczek oraz do finansowania przedsięwzięć przez kapitał wysokiego ryzyka. Oprócz działalności poszczególnych krajów członkowskich, małe i średnie przedsiębiorstwa mogą korzystać ze środków pieniężnych Unii Europejskiej. Sektor ten wspierany jest przez Fundusze Strukturalne, w ramach programów regionalnych. Tylko na lata 1994 - 1999 zatwierdzono 13 Inicjatyw Unii, w ramach których może być udzielane wsparcie dla MSP. Program Inicjatywa na rzecz MSP, uzupełniający i wspierający Trzeci Wieloletni Program, dysponuje budżetem 127 mln euro. Pozostałe programy to LEADER II, ADAPT, INTERREG II, REGIS II, EMPLOI, RECHAR II, RESIDER II, KONVER, RETEX II, URBAN, PESCA, PEACE.

Finansowanie sektora MSP odbywa się także w ramach dwóch programów Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EIB). Pierwszy dotyczy kredytów globalnych, przeznaczonych na finansowanie inwestycji. Od 1990 r. udzielono kredyty na ponad 11 mln euro. Skorzystało z nich 42 tys. przedsiębiorstw, z czego w 80 proc. kredytobiorcami były firmy zatrudniające mniej niż 50 osób. Drugi program pomocy zatwierdzony został w kwietniu 1994r. Jest to specjalna linia pożyczkowa w wysokości 1 mld euro dla MSP tworzących nowe miejsca pracy. W ramach tego programu przedsiębiorstwa o aktywach trwałych, nie przekraczających 75 mln euro i zatrudnieniu nie większym niż 500 osób, mogą otrzymać subsydiowane pożyczki w wysokości 30 tys. euro na każde nowo utworzone miejsce pracy, które jest subsydiowane w wysokości 2 proc. Rocznie przez 5 lat. Dzięki projektowi, z którego skorzystało około 4,4 tys. MSP, stworzonych zostało ponad 45 tys. nowych miejsc pracy.

Kolejnym instrumentem finansowym jest Europejski Fundusz Inwestycyjny (EIF). Został on utworzony w celu udzielania gwarancji na pożyczki, projekty infrastrukturalne i dla MSP. Suma gwarantowanych przez EIF pożyczek może osiągnąć 2 mld euro. EIF oferuje m.in. gwarancje kredytowe na rzecz ochrony środowiska. Gwarancje udzielane są na co najmniej trzyletnie inwestycje do wysokości 1 mln euro. Gwarancje EFI obejmują co najwyżej 50 proc. kosztów projektu inwestycyjnego. Są one bezpłatne a koszty składek gwarancyjnych ponosi budżet Wspólnoty. W ramach polityki Unii Europejskiej realizowane są trzy główne programy venture capital:

• Seed Capital ma na celu pomoc nowo powstającym firmom. Funkcjonuje na bazie 23 funduszy inwestycyjnych. Wejścia kapitałowe dla firm działają już na rynku wynoszą 50 tys. euro. Dla pozostałych przedsiębiorstw maksymalną wielkość stanowi 350 tys. euro, przy czym przychód ze sprzedaży nie może przekraczać 100 tys. euro, w firmie zatrudnionych może być najwyżej 10 osób, a kapitał własny może stanowić maksymalnie 1,5 mln euro. Do końca 1997 r. fundusze zainwestowały ponad 35 mln euro w 207 nowo uruchamianych firmach. Wynikiem tego było 3 tys. nowych miejsc pracy.
• Eurotech Capital ma na celu finansowanie transgranicznych projektów dotyczących wysokiej technologii. W ramach programu utworzono sieć 14 funduszy inwestycyjnych. Każdy z nich zobowiązany jest do inwestowania 20 proc. funduszy własnych w MSP. I-TEC (Innovation and Technology Equity Capital) promuje inwestowanie w działalność innowacyjną łączącą nową technologię i organizację. Szacuje się, że 9 funduszy wchodzących w skład projektu przeznacza na inwestycje około 400 mln euro.

Inicjatywa poprawy otoczenia finansowego obejmuje również program wzajemnych gwarancji oraz Okrągły Stół Bankowców i MSP. Komisja wspiera działania Europejskiego Stowarzyszenia Gwarancji Wzajemnych. Z jej pomocą utworzono systemy gwarancji wzajemnych w Grecji, Portugalii i Finlandii. Inicjatywa Okrągły Stół Bankowców i MSP rozpoczęła się w 1995 r. Jego celem była poprawa relacji pomiędzy bankami i przedsiębiorcami. Raport końcowy został przedstawiony w lutym 1997 r. i zawierał wiele rekomendacji pod adresem banków i przedsiębiorców .

W celu poprawy otoczenia finansowego Komisja Europejska podjęła działania zmierzające do zmniejszenia problemów związanych z opóźnionymi płatnościami. Dyrektywę 2000/35/EC zaproponowano w marcu 1998 r. a wprowadzono ją w życie 29 czerwca 2000 r. Nowe reguły dotyczą:

• wprowadzenia karnej stopy procentowej, wyższej o 7 proc. od stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego, za opóźnienia w płatnościach,
• ustalenia 30-dniowego okresu jako maksymalnego terminu płatności,
• klarowania procedur ściągania należności.

Dyrektywa ma bezpośredni wpływ na sposób ustalania kontraktów. Powinna mieć pozytywny wpływ na skrócenie okresów płatności, polepszenie przepływów gotówki oraz, w perspektywie długookresowej, na stabilność rynku pracy. Po akcesji Polski do Unii Europejskiej powyższe reguły prawne będą obowiązywały również w naszym obrocie gospodarczym.

Warto tu wspomnieć, że o ile w Unii Europejskiej opóźnienia w płatnościach są przyczyną bankructwa 25% upadających firm, to w Polsce wskaźnik ten jest niemal trzykrotnie większy. W UE zatory w płatnościach przyczyniają się do redukcji 450 tys. miejsc pracy każdego roku oraz straty 23,6 mld euro w niespłaconych długach .

Kolejną inicjatywą na rzecz poprawy otoczenia finansowego jest popieranie rozwoju instrumentów finansowych, najlepszych z punktu widzenia interesów MSP. Dotyczy to w szczególności faktoringu i zabezpieczeń kredytów. Do zadań prowadzących do poprawy otoczenia finansowego należy także stymulacja rymów kapitałowych dla szybko rozwijających się MSP. Z inicjatywy Komisji utworzono dwa Europejskie rynki kapitałowe dla MSP. Pierwszy z nich to tzw. Nouveau Marche. We wrześniu 1996 r. w Brukseli uruchomiono drugi - EASDAQ - europejską giełdę papierów wartościowych przeznaczoną dla MSP. Oba przedsięwzięcia maja ułatwić MSP dostęp do kapitałów rynków europejskich. Głównym ich atrybutem są niższe koszty dopuszczenia do publicznego obrotu .

Promocja innowacji i wpływ na konkurencyjność MŚP

Promocja innowacji pośród małych i średnich przedsiębiorstw jest kluczową kwestią, którą Unia Europejska traktuje jako priorytet. Składają się na nią:

• akcje pilotażowe, obecnie pod nazwą "Promocja innowacji i włączenie MSP" (część 5 PR),
• środki pomocowe dla regionów, finansowanie przedsiębiorstw innowacycjnych.

Akcja pilotażowa "Mechanizmy ułatwiające zakładanie i rozwój innowacyjnych firm".

Na podstawie forum, które miało miejsce w Wiedniu X 1998 r., poświęconego innowacyjnym przedsiębiorstwom, Komisja Europejska postanowiła zainicjować program pilotażowy. Ma on na celu stymulowanie mechanizmów ułatwiających powstawanie i rozwój firm innowacyjnych oraz identyfikację, analizę i uzasadnienie regionalnych inicjatyw o najpełniejszym wkładzie w kreację oraz rozwój innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw. Wartości dodanej tego przedsięwzięcia należy szukać przede wszystkim w wymianie informacji, doświadczeń, umiejętności oraz naświetleniu "przypadków z sukcesem". Badanie to powinno pokazać najlepsze wzorce i ścieżki rozwoju innowacji. Efekty i konkluzje powinny mieć duży wpływ na politykę wszystkich regionów UE, zachęcając do wdrażania podobnych inicjatyw i wzorców rozwoju.

W ramach akcji pilotażowej "Mechanizmy ułatwiające zakładanie i rozwój innowacyjnych firm" można wyróżnić trzy typy programów:

1. Sieci tematyczne - dotyczą "obszarów doskonałości", mają na celu identyfikację regionów, które mogą pochwalić się sukcesami i warunkami w tworzeniu innowacyjnych przedsiębiorstw i które są chętne podzielić się informacjami i doświadczeniem na temat swoich dokonań. Obszarami takimi są np. parki naukowo-technologiczne oraz klastery z nimi powiązane, z których jeden opisany został w pierwszym rozdziale tejże pracy.
2. Projekty - mają za zadanie uzasadnienie i zatwierdzenie oryginalnych instrumentów i rozwiązań używanych w UE i państwach stowarzyszonych oraz wspomagają rozwój i kreację przedsiębiorstw innowacyjnych. Projekty mają na celu również zachęcenie sektora prywatnego do inwestowania w małe i średnie przedsiębiorstwa oraz sprawdzenie możliwości transferu otrzymanych instrumentów i rozwiązań w innych warunkach.

Powyższe projekty są ukierunkowane na:

• powiązanie i wymianę lokalnych mechanizmów finansowania firm (np. fundusze regionalne),
• przedsięwzięcia zorientowane na szkolenia i wspomaganie innowacyjnych firm w początkach ich funkcjonowania,
• nowe usługi dla innowacyjnych firm w początkach ich funkcjonowania w parkach technologicznych, inkubatorach wiedzy lub parkach naukowych,
• inicjatywy wspierające rozwój dostępu do międzynarodowego rynku dla innowacyjnych firm.

Program ten jest skierowany przede wszystkim do uniwersytetów, jednostek badawczych oraz sektora publicznego. Środki pomocnicze - wspomagają dwa wyżej wymienione programy.

Promocja innowacji w regionach.

• RIS-RITTS: Regional Innovation Strategies (RIS) i Regional Innovation and Technology Transfer Strategies (RITTS).

  Głównym celem tych programów jest zainicjowanie wydajnych regionalnych systemów innowacji poprzez ulepszenie istniejących zasobów i pojemności innowacyjnej tychże regionów. Regionalne systemy innowacyjne nie ograniczają się tylko do sektorów najnowszych technologii, lecz dotyczą również sektorów tradycyjnych oraz sektora usług. Sektory te są szczególnie ważne dla mniej rozwiniętych regionów i dotyczą zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw.

  Regionalne systemy innowacyjne umożliwiły zidentyfikowanie nowych projektów gospodarczych, dotyczących zwłaszcza sektora MSP. Doprowadziły również do kreacji współpracy pomiędzy regionami, która ma na celu rozwój gospodarczy i promocję współpracy pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami oraz pomiędzy sektorem prywatnym i publicznym (ppp - przedsięwzięcia publiczno prywatne).

  W komitetach zarządzających Regionalnymi Systemami Innowacyjnymi zasiada wielu biznesmenów i polityków. Ponad 5000 małych i średnich przedsiębiorstw stało się przedmiotem technologicznej rewizji. Założono bazę danych z regionalnymi projektami innowacyjnymi. W ten sposób łatwiej jest zidentyfikować dobre projekty, plany i pomysły oraz rozpowszechnić je wśród regionalnych decydentów. Założono sieć RITTS-RIS, aby pomagać we wprowadzaniu wymiany pomiędzy regionami zaangażowanymi w rozwój strategii innowacyjnych.

• TRIP (Trans Regional Innovation Projects) - projekty wspomagające RITTS i RIS w każdym regionie poprzez wprowadzanie w życie konkretnych przedsięwzięć innowacyjnych, wzmacniających wymianę i współpracę z innymi regionami w ramach akcji innowacyjnych. RTT (multiregional technology transfer projects) - projekty mające na celu redukcję nierównowagi w rozwoju regionalnym poprzez transfer technologii np. import technologii produkcji obuwia z Włoch do małych i średnich przedsiębiorstw w Grecji, Portugalii lub Hiszpanii.

Centra biznesu i innowacji.

Celem wsparcia i rozwoju innowacyjności pośród małych i średnich przedsiębiorstw utworzono 150 centrów biznesu i innowacji. Umiejscowiono je zwłaszcza w regionach słabiej rozwiniętych. Jednostki BIC ściśle współpracują z Centrami Euro Info w celu zapewnienia jak najlepszej obsługi małych i średnich firm .

Będąc członkiem Unii Europejskiej, Polska ma szanse włączyć się we wszystkie inicjatywy związane z promocją innowacji wśród małych i średnich przedsiębiorstw. Zdecydowany nacisk należy położyć na rozwój Regionalnych Strategii Innowacyjnych. Możliwość większego transferu technologii i nawiązanie kontaktów pomiędzy przedsiębiorstwami to duży impuls dla rozwoju sektora MSP w Polsce.

Autor: Przemysław Łukasik