Innowacyjność sektora MSP na tle polskiej gospodarki

Małe i średnie przedsiębiorstwo (MSP) to hasło pojawiające się coraz częściej w wypowiedziach przedstawicieli życia politycznego i gospodarczego kraju. Proces tworzenia, rozwoju, rozkwitu i upadek małych i średnich przedsiębiorstw to uznany "motor" potęgi gospodarczej Stanów Zjednoczonych. To one decydują także o rozwoju gospodarczym krajów europejskiej wspólnoty. Krajowe MSP zaczynają także odgrywać kluczową rolę w gospodarce jako ważne źródło gospodarczego wzrostu i istotny czynnik ograniczenia bezrobocia.

Liczba MSP zarejestrowanych w systemie REGON osiągnęła w Polsce w 2000 roku wielkość 1763002 i stanowiły one 99,8 proc. wszystkich zarejestrowanych przedsiębiorstw w całej gospodarce kraju. Dynamiczny rozwój przedsiębiorczości obserwowany przez ostatnie lata w Polsce spowodował, że ponad 60 proc. liczby pracujących w gospodarce zatrudnionych jest w MSP. Udział MSP w tworzeniu produktu krajowego brutto wyniósł w 2000 roku 49,4 proc .

Mierząc poziom innowacyjności przedsiębiorstw stosuje się na ogół trzy wskaźniki:

• udział przedsiębiorstw innowacyjnych wśród ogółu przedsiębiorstw o charakterze przemysłowym,
• nakłady na działalność innowacyjną,
• udział wartości sprzedaży nowych i zmodernizowanych wyrobów (w ciągu ostatnich 3 lat) w wartości sprzedaży ogółem.

Szacuje się, że 38 proc. polskich przedsiębiorstw można uznać za innowacyjne, czyli tyle w latach 1994 - 1996 wprowadziło przynajmniej jedną innowację technologiczną, produktową lub organizacyjno - techniczną. Dla Unii Europejskiej wskaźnik ten wynosi 53 proc., chociaż w jej obrębie są dosyć duże zróżnicowania (Irlandia - 73 proc., Niemcy - 69 proc., Hiszpania - 29proc.). W ujęciu własnościowym przedsiębiorstwa sektora publicznego są bardziej innowacyjne od tych z sektora prywatnego, a przedsiębiorstwa krajowe bardziej innowacyjne od tych stanowiących własność zagraniczną. Co równie istotne, tylko 16 proc. MSP w Polsce można uważać za innowacyjne - jest to wskaźnik 2 do 3 razy niższy od obserwowanych w krajach Unii Europejskiej.

Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych w kraju rosną. W 1998 roku wynosiły one 12 mld zł. Na uwagę zasługuje niski - kilkunastoprocentowy udział wydatków na działalność badawczo - rozwojową, która to wielkość jest miarą generowania nowej wiedzy, zorientowanej na jej praktyczną realizację. Natomiast udział wartości sprzedaży wyrobów nowych i zmodernizowanych osiągnął w latach 1996 - 1998 wartość 20 proc. Nie są to wskaźniki imponujące, gdy się je przyrówna do analogicznych dla krajów Unii Europejskiej, nawet do tych, które zajmują ostatnie miejsca w ekonomicznym szeregu. Mimo potocznie wyrażanych opinii o większej innowacyjności firm małych i średnich w porównaniu z firmami dużymi wyniki badań wskazują, iż innowacyjność w polskim przemyśle rośnie wraz ze wzrostem wielkości firmy. W świetle danych Głównego Urzędu Statystycznego, również fałszywy jest często formułowany sąd o zdecydowanie wyższej innowacyjności sektora prywatnego w stosunku do przedsiębiorstw sektora publicznego .

Jakie są źródła innowacyjności gospodarki w przedziale małych i średnich przedsiębiorstw? W oparciu o dostępne dane statystyczne można szacunkowo wnioskować, że jednostki sfery B + R w niewielkim procencie (od 1,2 do 6,3 proc.) stanowiły źródło innowacyjności polskiego przemysłu. Szczególnie w klasie przedsiębiorstw dużych i wielkich sektora publicznego instytuty i ośrodki badawczo - rozwojowe wskazywane są jako ważne źródła innowacyjności. Wśród przedsiębiorstw zatrudniających do 50 osób na to źródło innowacyjności wskazuje co dziesiąta firma.

Spośród analizowanych rodzajów działalności przemysłowej stosunkowo wysoki stopień współpracy z sektorem naukowo - badawczym wykazują: górnictwo, przemysł koksowniczy i naftowy, produkcja metali. Natomiast stosunkowo niski (na poziomie kilku, kilkunastu procent badanych przedsiębiorstw) wykazują branże reprezentujące produkcję zaawansowanej techniki, jak: produkcja maszyn i aparatury elektrycznej, produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych.

Spośród analizowanych źródeł innowacyjności wysoką pozycję zajmuje kategoria "informacje ogólnie dostępne", pozyskiwanie na konferencjach, targach, wystawach oraz z czasopism fachowych, ujawnień patentowych, itp. Średnio co drugie przedsiębiorstwo wskazuje na takie źródło informacji innowacyjnej.

Innowacyjne małe i średnie przedsiębiorstwo to niekoniecznie firma oparta na zaawansowanych technologiach. Ocenia się, że w Polsce działa najwyżej 1000 przedsiębiorstw opartych o high - tech. Są to głównie firmy odpryskowe, typu "spin- off", których założycielami są w większości przedstawiciele sektora B + R z bardziej ekonomicznym zacięciem. Wszystkim zależy na ich rozwoju ilościowym i jakościowym, lecz ciągle stanowią nieznaczny ułamek MSP w polskiej gospodarce .

Udział małych firm w Polsce posiadających własne patenty do ogółu tychże firm wynosi 1% . Jasno z tego wynika, że polskie małe firmy nie są innowacyjne na płaszczyźnie technologicznej. Ich siła, w latach 90-tych związana z tworzeniem nowych miejsc pracy, brała się z innych źródeł - z opierania działalności na starych sektorach gospodarki, stosunkowo nisko wykwalifikowanej kadrze i niskich wynagrodzeniach. Taka była też oferta eksportowa tych przedsiębiorstw. W sferze inwestycji w polskich przedsiębiorstwach tylko 13 proc. środków jest przeznaczanych na działalność badawczo - rozwojową, gdy we Włoszech 34 proc., w Wielkiej Brytanii 33 proc., a w Niemczech i Francji powyżej 70 proc .

Dysponując niewielkim potencjałem do tworzenia innowacji w zakresie nowych technologii, małe i średnie przedsiębiorstwa mogą pełnić bardzo ważną rolę w procesie wdrażania tychże innowacji w życie. Coraz częściej, głównie dzięki inspiracjom kadry kierowniczej stosowane są nowe rozwiązania w zakresie organizacji i zarządzania oraz dostosowania przedsiębiorstwa do specyficznych wymagań rynkowych. Pamiętać należy również o tym, że większość dzisiejszych gigantów rynkowych i korporacji zaczynało kiedyś jako niewielkie firmy kierowane przez ludzi z nowymi pomysłami i rozwiązaniami.

Autor: Przemysław Łukasik