Wady i zalety techniki ZPC.

Skąd wzięło się ZPC ?

---

Ponad 40 lat temu wysunięta zastała koncepcja zarządzania, którą jej autor Peter F.Drucker nie wahał się nazwać "filozofią zarządzania". Pisał on, iż "skuteczne zarządzanie musi kierować wizję i wysiłek całej kadry kierowniczej ku wspólnemu celowi". Koncepcja ta została nazwana "zarządzanie przez cele i samokontrolę". Atrakcyjność techniki zarządzania przez cele - ZPC jest niewątpliwie wynikiem występującego w niej dążenia do maksymalnego zespolenia wysiłków indywidualnych, w wysiłek wspólny, zapewniający pomyślność całej organizacji. Każdy zatem ma wnieść wyraźnie określony wkład w efektywność swojej jednostki organizacyjnej. Jeśli wszyscy osiągną własne cele, tym samym będą zrealizowane cele poszczególnych jednostek, a nadrzędne cele organizacji staną się rzeczywistością.

Zarządzanie przez cele jest techniką kompleksową, zorientowaną na wynik, możliwą do stosowania nie tylko w organizacjach przemysłowych, ale także w instytucjach publicznych.

Powrót do klasycznej metody ZPC nie jest skłonnością do nostalgii za przeszłością, ale próbą wysublimowania z niej najlepszych rozwiązań, przy jednoczesnym radykalnym usunięciu z niej tych wszystkich mankamentów, które jej stosowanie ograniczały.

Istota modyfikacji techniki ZPC

---

to postawienie i udowodnienie następujących tez:

• Istnieją możliwości modyfikacji metody ZPC z wykorzystaniem systemów informatycznych,
• Można ograniczyć negatywne strony dotychczasowej techniki ZPC , a niektóre jej wady całkowicie wyeliminować.
• Typy struktur organizacyjnych oraz profile kultury organizacji i styl kierowania określają możliwości i zakres wdrożenia Z-ZPC.
• Istnieją odmiany ZPC uwarunkowane kontekstem struktury, kultury organizacji i stylu kierowania.

Wady i zalety techniki ZPC.

---

Wiele organizacji, m.in.General Motors. Boeing Company, Du Pont, Caterpillar, Westing-hause Electric, używa jakiejś formy zarządzania przez cele. Jak można się spodziewać, ta technika zarządzania ma zarówno zalety jak i wyraźne słabości.

Główną korzyścią jest lepsza motywacja pracowników, wynikająca z dopuszczenia ich do współkształtowania celów i zadań. Wynikająca ze współdziałania lepsza komunikacja. Ułatwiona jest także kontrola. Okresowe ustalanie celów sprzyja utrzymaniu postępu organizacji w kierunku realizacji jej długookresowych celów.

Z drugiej strony jednak zastosowanie techniki zarządzania przez cele może zakończyć się fiaskiem, jeśli zabraknie poparcia naczelnego kierownictwa, a wdrożenie techniki oddelegowane zostanie do niższego szczebla zarządzania. Innym problemem jest przesadne skupianie się na celach ilościowych, związanych z nadmiarem biurokracji i sprawozdawczości. Kłopoty w stosowaniu techniki wynikają także z braku umiejętności lub chęci współdziałania przełożonych z podwładnymi. Wad i zalet ZPC jest znacznie więcej.

Wady i słabości klasycznej techniki ZPC :

• Brak akceptacji naczelnego kierownictwa.
  Najpoważniejsza przyczyna nieudanych wdrożeń lub zastosowań ZPC. Punktem wyjścia jest przekonanie najwyższego kierownictwa, że technika jeśli ma być pomyślnie realizowana, musi od nich wychodzić. Kierownictwo naczelne musi poinformować o przyczynach zastosowania techniki, o swoich oczekiwaniach z tym związanych i o swoim zaangażowaniu w jej stosowanie. Pracownicy od nich powinni dowiedzieć się co oznacza zarządzanie przez cele i jaką w tej technice będą pełnić rolę.
• Znaczna pracochłonność związana z ustaleniem i hierarchizacją celów.
• Rozbudowana dokumentacja.
• Koncentracja uwagi głównie na celach konkretnych i wymiernych - niedocenianie celów niematerialnych.
• Wymagane wysokie kwalifikacje, dojrzałość i kultura kierowników i podwładnych.
• Długotrwały proces implementacji.
  Zarządzanie przez cele nie jest dawką lekarstw, zażywaną przez chore przedsiębiorstwo dla wyzdrowienia, ani prostą techniką, którą można zastosować w ciągu trzech godzin. Jest ono zarówno filozofią, jak i zbiorem technik, których pełne zastosowanie wymaga lat. Wielu menedżerów spodziewających się szybkich efektów właśnie z tego powodu rezygnuje z wdrożenia ZPC, nie dając sobie i organizacji nawet szansy na uzyskanie pozytywnych rezultatów.
• Zakres stosowania w zasadzie skoncentrowany na kierownikach.
• Ograniczone szanse samorealizacji pracowników i podejrzenia manipulowania nimi.
• Nadmierny nacisk na precyzję celów i ich rezultatów.
  Zmienność sytuacji musi oddziaływać na elastyczność podejścia do celów. Cele i wynikające z nich zadania nie są przecież odlane w betonie. Z niektórych należy umieć zrezygnować, inne zmodyfikować.
• Słabe wsparcie metody indywidualnymi formami motywacji.
• Dominująca komunikacja pionowa i brak wiedzy o celach innych członków organizacji.
• Obowiązkowe, sformalizowane uczestnictwo. Większość z powyższych wad eliminuje zmodyfikowana technika ZPC ( Z-ZPC)

Zalety stosowania techniki ZPC . Poznając niekwestionowane zalety techniki ZPC i na nich opierając się, można sformułować takie założenia i procedury ZPC, których zastosowanie może przynieść organizacji sukces.

Do licznych zalet stosowania metody ZPC, eksponowanych przez jej twórców, użytkowników i propagatorów należy zakwalifikować m.in. to, że ZPC :

• Wiąże cele osób z celami firmy w logiczny system.
  Sposób formułowania celów poszczególnych pracowników polegający na ich "dopasowywaniu" do celów strategicznych, jest najlepszą i najpewniejszą drogą w kierunku włączenia wszystkich pracowników w nurt problemów całej organizacji. Pozwala zorientować się pracownikom dokąd zmierza organizacja, daje szanse wzmocnienia swojej organizacji osobistym zaangażowaniem, a kierownictwo organizacji jest bieżąco zorientowane jaką wiedzą o celach strategicznych dysponują podwładni.
• Uodparnia organizację na liczne i niespodziewane zmiany w jej otoczeniu.
• Powoduje wyzwalania wśród pracowników pokładów innowacyjności.
• Zwiększa samodzielność i przedsiębiorczość kadry kierowniczej i podwładnych.
• Kładzie nacisk na pracę zespołową.
• Szerzej rozkłada odpowiedzialność za losy firmy.
• Zastępuje kontrolę z "zewnątrz" bardziej surową i mobilizującą samokontrolą.
• Wymusza taktyczne i operacyjne planowanie - jest instrumentem planowania "z dołu do góry".
• Zapewnia większe poczucie integracji i jedności całej załogi wokół wspólnych celów.
• Stanowi zorganizowane i systemowe podejście do rozwiązywania istotnych problemów rozwojowych organizacji.

Wyeksponowane powyżej zalety zarządzania przez cele, których jest znacznie więcej, zaświadczają dlaczego ZPC była w latach '70 i '80 dominującą techniką stosowaną przez większość przedsiębiorstw amerykańskich i europejskich. Porównywalny zasięg stosowania miały w latach '90 koncepcje Total Quality Management (TQM) i Reengineering.

ZPC może być źródłem twórczej energii jego uczestników, może zwiększać zaangażowanie pracowników, umożliwiając im współuczestnictwo w zarządzaniu, bez wątpienia wzmacnia całą organizację, o czym przekonali się stosujący tą technikę.

Skuteczność techniki ZPC, po jej autorskiej adaptacji do polskich warunków kulturowych i środowiskowych, została zweryfikowana przez autora poprzez jej kompleksowe wdrożenie w dużych organizacjach produkcyjnych. Są to przedsiębiorstwa, w których nie dokonano transplantacji zachodniego systemu zarządzania, jaką obserwuje się w przypadku sprzedaży firm inwestorom strategicznym, a więc wyraźny przykład, że polscy menedżerowie mogą wdrażać nowoczesne i skuteczne systemy zarządzania.

Autor: Mgr inż. Roman S. Nowak
Dyrektor ds. handlowych "Zakłady Elektrod Węglowych S.A" w Raciborzu.
Doktorant Wydziału Organizacji i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej