Polski handel zagraniczny 2000 - 2002.

Ocena sytuacji.

Obroty towarowe Polski z zagranicą wzrosły z około 30 mld USD w roku 1991 do blisko 75 mld USD w 1998 r., czyli 2,5 krotnie.

Należy podkreślić, że na taki wzrost obrotów złożył się aż trzykrotny wzrost importu i znacznie wolniejszy - 1,9 krotny wzrost eksportu.

Mimo osiągniętego w tym czasie widocznego postępu w rozwoju wymiany z zagranicą, obecny poziom eksportu, zarówno w relacji do PKB, jak i w przeliczeniu na 1 mieszkańca jest w Polsce nadal zdecydowanie niższy niż w krajach Europy Środkowo - Wschodniej o porównywalnym poziomie rozwoju, nie mówiąc o krajach wysoko rozwiniętych.

Wartość eksportu per capita wyniosła w Polsce w 1997 roku 666 USD, podczas, gdy w Słowacji - ponad 1600 USD, na Węgrzech - ponad 1800 USD, w Czechach blisko 2200 USD a w Słowenii - ponad 4200 USD.

O ile relacja importu do PKB w prezentowanym okresie systematycznie wzrastała (z 19,1% w 1992 roku do 32,1% w roku 1998), o tyle podobna relacja w eksporcie utrzymuje się od 5 ostatnich lat na poziomie rzędu 19%.

Wysoce negatywnym zjawiskiem towarzyszącym wymianie z zagranicą jest narastanie deficytu, szczególnie wyraźne w ostatnich czterech latach. Saldo obrotów towarowych z zagranicą w ujęciu płatniczym (wg danych NBP), które jeszcze w roku 1992 było dodatnie i wynosiło ponad 0,5 mld USD przekształciło się od roku 1993 w systematycznie narastający deficyt sięgający ponad 11,3 mld USD w roku 1997 i prawie 13,7 mld USD za rok ubiegły.

Deficyt wykazywany w statystyce GUS był przy tym jeszcze większy a jego poziom za rok ubiegły przekroczył 18,8 mld USD. Jego wielkość wynika z eksportu w wysokości 28.229 mln USD i importu w wysokości 47.054 mln USD. Aczkolwiek takie wielkości obrotów przyjęto za podstawę do dalszych szczegółowych analiz - jako dane oficjalne, to jednak dla uzyskania obiektywnej oceny poziomu i dynamiki eksportu w roku ubiegłym należy brać pod uwagę wyjaśnienia zamieszczone na str.5-7. Po ich uwzględnieniu, wartość eksportu w roku 1997 byłaby wyższa o 700 mln USD a w roku ubiegłym - niższa o ponad 1, 8 mld USD. W rezultacie, zamiast wykazanego wzrostu o 9,6%, należałoby odnotować spadek eksportu o 0,2%. Wyniki te są niemal identyczne z prognozami ostrzegawczymi Ministerstwa Gospodarki prezentowanymi od początku ubiegłego roku.

Szczególnie wyraźne pogłębienie deficytu wymiany nastąpiło w ostatnich czterech miesiącach ubiegłego roku i było następstwem drastycznego załamania dynamiki wzrostu eksportu. We wrześniu i październiku odnotowano spadek wpływów dewizowych z eksportu, odpowiednio o 5,3% oraz o 7,3% a ich wzrost w listopadzie i grudniu wyniósł zaledwie, odpowiednio 2,4% i 5,4%.

W ostatnich trzech latach zdecydowanie dominująca część obrotów towarowych (93 - 97% eksportu i ponad 90% importu) przypadała na cztery główne ugrupowania rynków, a mianowicie: Unię Europejską (eksport 64,2 - 68,3%; import 63,9 - 65,6%); kraje b. ZSRR (eksport 13,7 - 17,3%; import 7,0 - 9,5%), kraje rozwijające się (eksport 5,3 - 7,7%; import 10,9 - 11,9%) i CEFTA (eksport 6,1 - 7,2%; import 5,8 - 6,4%).

Wpływ inwestycji na polski handel zagraniczny.

Polityka traktatowa W rezultacie Rundy Urugwajskiej GATT, Polska stała się od 1 lipca 1995 r. członkiem-założycielem WTO. W związku z tym wdrażane są wszystkie standardowe warunki liberalizacji przyjęte w ramach Rundy: zredukowanie ceł na artykuły przemysłowe o 40% a na artykuły rolno-spożywcze średnio o 36% po zamianie barier pozataryfowych w tym sektorze obrotów międzynarodowych na ich ekwiwalent celny, a następnie systematyczna redukcja tego ekwiwalentu i wstrzymywanie się od wprowadzania nowych ograniczeń pozataryfowych. W porównaniu z innymi członkami WTO, którzy mieli swoje stawki związane od wielu już lat i redukowali swoje instrumenty protekcji , Polska znalazła się zatem w wyjątkowej sytuacji kraju, który musiał w jednym posunięciu "związać" niemal całą swą taryfę celną, to znaczy przyjąć prawnie wiążące zobowiązanie międzynarodowe, iż nie podniesie żadnej stawki celnej bez zaoferowania partnerom ekwiwalentnej rekompensaty.

Istotną cechą WTO jest reguła pełnego i bez zastrzeżeń włączenia obligatoryjnych norm tego systemu do prawa krajowego państw członkowskich. Obejmuje to praktycznie wszystkie zawarte w Porozumieniach WTO warunki dostępu do rynku i reguły konkurencji w obrocie towarami i usługami. Takie włączenie do prawa polskiego nastąpiło poprzez akt ratyfikacji Porozumień WTO. W konsekwencji, niezgodności wynikające z naszego ustawodawstwa i praktyki gospodarczej, muszą być usunięte pod sankcjami retorsji. Częąciowo problem ten został rozwiązany przez przyjęcie odpowiednich przepisów w randze ustawy.

Od listopada 1996 r. Polska jest formalnie członkiem OECD. Do najistotniejszych zmian już dokonanych w kontekście wymagań OECD w polskim porządku prawnym i administracyjnym należą zmiany wprowadzające mechanizmy gospodarki wolnorynkowej.

Zgodnie z Układem Europejskim Polska zniosła już w 1992 r. cła importowe na produkty wymienione w załączniku IVa do Układu, m.in. na produkty mineralne, produkty przemysłu chemicznego, wyroby z drewna, metale nieszlachetne.

Zgodnie z Układem w 1999 r. obniżono stawkę celną do 15% na produkty wymienione w załączniku IVb (samochody osobowe i użytkowe) oraz dodatkowo zwiększono kontyngent bezcłowy do 42.300 szt. samochodów osobowych i 170 ciężarowych. Całkowite zniesienie cła nastąpi z dniem 1.01.2002r. Na pozostałe towary przemysłowe nie wymienione w załączniku IVa Polska stopniowo znosiła stawki celne w 5 równych transzach poczynając od 1995 r. W roku 1999 r. wprowadzono ostatnią transzę.

Zawarte zostało porozumienie w sprawie wsparcia restrukturyzacji polskiego sektora paliwowego, na mocy którego Polska z dniem 01.01.1997 r. zniosła ograniczenia ilościowe na import produktów naftowych, a od 13 lutego 1997 r. zliberalizowano ceny paliw na rynku wewnętrznym. Od 1 stycznia 1999 r. cło na benzynę wynosi 5%, a na olej napędowy 11%. Zgodnie z porozumieniem stawka celna na olej napędowy i benzynę zostanie całkowicie zniesiona od 1.01.2001 r.

Od 1 stycznia 1999 r. zgodnie z ustaleniami KE obowiązuje 3% stawka celna na import stali z krajów UE, a od 1 stycznia 2000 r. cło na stal z UE zostanie zniesione. Kalendarz redukcji ceł na stal nie jest formalnie zgodny z Układem Europejskim, ale jest przedmiotem stałych konsultacji z KE i krajami członkowskimi (program restrukturyzacji).

Wyroby alkoholowe pochodzące ze Wspólnoty (pozycja taryfowa 2208 z wyłączeniem wódek i spirytusu) zostały objęte, bez żadnych ograniczeń ilościowych, stawkami celnymi na poziomie stawek stosowanych na zasadzie erga omnes w ramach kontyngentu minimalnego dostępu (WTO). Dodatkowo stawka celna na whisky (kod CN 220830) pochodzącą z krajów UE została obniżona o dziesięć punktów procentowych poniżej poziomu stawki stosowanej w ramach kontymgentu WTO (z możliwością podwyższenia do stawki KNU). W wyniku porozumień WTO jak również umów z Unią Europejską, krajami EFTA i CEFTA oraz kilku bilateralnych układów o wolnym handlu, średnia ważona stopa protekcji celnej w całym polskim imporcie przemysłowym i rolnym obniżyła się bardzo znacznie.

Na ten poziom składają się zarówno stawki KNU jak i niższe od nich lub zerowe cła preferencyjne w ramach umów europejskich i stref wolnego handlu.

Liberalizacja ceł na towary przemysłowe dokonuje się w zróżnicowanym tempie, w zależności od przyporządkowania towaru do jednej z list. Należy podkreślić, iż po 1 stycznia 1997 roku w wyniku kolejnych stopniowych redukcji, cła na towary przemysłowe obowiązują jedynie w stosunku do kilku procent pozycji taryfowych (np. z Czechami i Słowacją dla ok. 30 pozycji po obydwu stronach). Fakt ten oznacza, iż umowa CEFTA wyprzedza czasowo (o 2 lata) harmonogramy redukcji ceł obowiązujące w układach stowarzyszeniowych państw Grupy Wyszehradzkiej ze Wspólnotami Europejskimi.

(Głównym celem Środkowoeuropejskiej Umowy o Wolnym Handlu jest ustanowienie najpóźniej do 1 stycznia 2001 roku strefy wolnego handlu pomiędzy Czechami, Polską, Słowacją, Węgrami , Słowenią, Bułgarią i Rumunią, w zgodności z Art. XXIV GATT. Realizacji tego celu służą postanowienia dotyczące likwidacji barier taryfowych i pozataryfowych dla handlu oraz uzgodnienia związane ze swobodnym przepływem towarów: zamówienia publiczne, pomoc państwa, ochrona własności intelektualnej, zasady konkurencji, monopole państwowe itp. Umowa CEFTA nie przewiduje całkowitej likwidacji barier w handlu artykułami rolnymi.)

Proponowane działania.

Celem polityki proeksportowej do 2002r. jest:

• promowanie proeksportowego rozwoju gospodarczego Polski,
• poprawa konkurencyjności polskiej oferty eksportowej i zwiększenie wolumenu eksportu,
• intensyfikacja dopływu do Polski bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ).

Wśród postulowanych przez Ministerstwo Gospodarki działań zmierzających do polepszenia sytuacji w polskim handlu zagranicznym wymienić należy kilka grup środków polityki makroekonomicznej: Działania o charakterze traktatowym, a wśród nich:

• Dostosowanie polskiego ustawodawstwa do ustawodawstwa obowiązującego w Unii Europejskiej i współpraca dwustronna z krajami Unii Europejskiej
• Realizacja zobowiązań liberalizacyjnych wynikających z przystąpienia Polski do OECD i ratyfikacja i wprowadzanie w życie porozumień wynegocjowanych w ramach WTO.
• Wypracowanie koncepcji udziału Polski w kolejnej rundzie negocjacji wielostronnych w ramach WTO (rozpoczęcie przewidywane na 2000 r.), pod kątem akcesji do Unii Europejskiej i w konsekwencji - przyjęcia zewnętrznej taryfy celnej UE.
• Przyjęcie zasad międzyresortowej współpracy w celu wypracowania stanowiska Polski wobec nowych interdyscyplinarnych tematów, takich jak: współzależność między handlem a inwestycjami, handlem a polityką konkurencji, handlem a ochroną środowiska, standardy pracy, zamówienia publiczne oraz handel za pośrednictwem Internetu.
• Opracowanie strategii udziału Polski w międzynarodowych systemach udzielania pomocy rozwojowej - z uwzględnieniem problematyki wspierania reform słabiej zaawansowanych państw regionu Europy Środkowo-Wschodniej (np. Ukrainy) - i traktowania preferencyjnego w handlu zagranicznym państw rozwijających się.
• Rozwój stosunków gospodarczych z krajami nie należącymi do Unii Europejskiej koncentrowanie działań na następujących rynkach uznanych za priorytetowe i ważne z punktu widzenia perspektyw rozwoju handlu, np. Federacja Rosyjska, Ukraina, Bialoruś, państwa nadbałtyckie, kraje CEFTA, wybrane kraje kontynentu amerykańskiego, Azji i Afryki..
• Zawieranie umów o popieraniu i ochronie inwestycji z krajami, z którymi tych umów jeszcze nie podpisano, np. RPA, Tajwanem, Libanem, Kubą i Koreą Płn., w sprawie których negocjacje są najbardziej zaawansowane.

Usprawnienie działania finansowych i celnych instrumentów wspierania eksportu, a wśród nich:

• Ubezpieczenia kredytów eksportowych;
• Finansowanie kredytów eksportowych dla podmiotów krajowych ze środków publicznych;
• Dopłaty do oprocentowania kredytów eksportowych ze środków publicznych;
• Poręczenia i gwarancje na finansowanie przedsięwzięć proeksportowych;
• Rządowe kredyty na eksport towarów i usług związane z elementem pomocy:
• Przygotowanie i wdrożenie planu procedur uproszczonych i statusu solidnego eksportera;

Intensyfikacja i wzmocnienie działań promocyjnych prowadzonych przez Ministerstwo Gospodarki, w tym w szczególności:

• Znaczne zwiększenie środków przeznaczonych na promocję gospodarczą realizowaną przez MG oraz podporządkowane mu placówki ekonomiczo-handlowe ,
• Ulepszenie i rozszerzenie systemu refundacji kosztów udziału polskich przedsiębiorstw w targach i wystawach za granicą i w kraju,
• Wzmocnienie kadrowe, sprzętowe i finansowe działalności w zakresie promocji gospodarczej realizowanej przez polskie placówki ekonomiczno handlowe w krajach o priorytetowym znaczeniu dla interesu gospodarczego kraju,
• Stworzenie nowoczesnego, opartego o platformę internetową systemu informacji gospodarczej, łączącego polskie firmy z rynkami państw obcych poprzez nasze placówki ekonomiczno-handlowe w tych krajach,
• Koncentracja środków na rynkach priorytetowych, na których musi dokonywać się identyfikacja nisz rynkowych dla konkretnych polskich firm i pojedynczych marek, co pozwoli na koncentrację środków finansowych i ich lepszą efektywność,
• Wzmocnienie udziału przedsiębiorstw małych i średnich w dostępie do środków i działań promocyjnych,
• Łączenie na szczeblu MG i rządu polityki promocji regionalnej i polityki w stosunku do sektora MSP tak aby uzyskać lepszą efektywność działania w tych powiązanych ze soba obszarach.
• Współpraca z organizacjami przedsiębiorców.
• Promocja inwestycji.
• Pełniejsza kooperacja Państwowej Agencji Inwestycji Zagranicznych S.A., Agencji Techniki i Technologii oraz Polskiej Fundacji Promocji i
• Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw.
• Realizacja założeń polityki innowacyjnej państwa na rzecz zwiększenia innowacyjności polskiej gospodarki .

Materiał opracowany przez Ministerstwo Gospodarki.