Dobry rok kazachskiej gospodarki

Michał Sikorski :: 22 stycznia 2006 :: www.stosunki.pl

Miniony rok był dla Republiki Kazachstanu ważny z dwóch powodów. Po pierwsze na kolejną, siedmioletnią kadencję prezydentem został wybrany Nursułtan Nazarbajew. Drugi powód to nieprzerwany i bezprecedensowy dla krajów regionu Azji Centralnej wzrost gospodarczy i sukcesy ekonomiczne tej byłej radzieckiej republiki.

Choć duża część zachodnich obserwatorów miała pewne wątpliwości dotyczące przebiegu kampanii wyborczej i samych wyborów, to bez wątpienia wynik 91,15 proc. dla Nazarbajewa świadczy o faktycznym poparciu dla przywódcy. Drugie miejsce zajął główny rywal urzędującego prezydenta Żarmachan Tujakbaj, reprezentujący opozycyjny blok „Za sprawiedliwy Kazachstan”, na którego zagłosowało 6,48 proc. Kazachów. Pozostałym trzem opozycjonistom udało się zebrać zaledwie około 2 proc. głosów.

Wskaźniki w górę

Trudno dziwić się sukcesowi zwycięzcy. Przez swoje dość wolnorynkowe jak na warunki Środkowej Azji reformy doprowadził do wzrostu gospodarczego swojego kraju i idącego za tym wzrostu zamożności społeczeństwa. Przyjrzyjmy się bliżej gospodarce Kazachstanu w minionym roku.

Wartość PKB od stycznia do września 2005 r. wyniosła 5169,3 mld ton w cenach bieżących (1 USD = 133 ton). W porównaniu z analogicznym okresem roku 2004 realny wzrost PKB wyniósł zatem 8,9 proc. Udział przemysłu w strukturze PKB wyniósł 43,2 proc, a usług – 52,9 proc. Chociaż tempo wzrostu produkcji przemysłowej wykazywało tendencję zwalniającą, jest to rezultatem zmniejszenia tempa wzrostu produkcji w przemyśle wydobywczym, co z kolei tłumaczone jest ograniczonym tempem wzrostu zapotrzebowania zewnętrznego, pracami remontowymi przygotowującymi nowe inwestycje, a także osobliwymi przepisami ograniczającymi spalanie gazu. Z branż przemysłu przetwórczego najwyższe tempo wzrostu obserwuje się w przemyśle żywnościowym (o 14 proc.), tekstylnym i odzieżowym (29,8 proc.), budowie maszyn (15,9 proc.), produkcji koksu, produktów naftowych i materiałów jądrowych (12,1 proc.). Wartość globalnej produkcji rolniczej wzrosła o 6,5 proc.

Cechą charakterystyczną Kazachstanu ostatnich lat jest dość niska inflacja, której pozazdrościłby mu niejeden kraj Unii Europejskiej. Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w październiku 2005 r. w porównaniu z grudniem 2004 r. wyniósł 106 proc. Ceny towarów żywnościowych wzrosły o 5,4 proc, nieżywnościowych o 5,9 proc., a usług o 7,3 proc.

Wpływy do budżetu Republiki Kazachstanu, według danych ministerstwa finansów, wyniosły pod koniec roku 1383,3 mld ton, czyli aż o 49,5 proc. więcej niż rok wcześniej! Oto do czego prowadzi nawet minimalne zmniejszenie fiskalizmu. W strukturze wpływów z podatków główna część to podatek korporacyjny - 36,9 proc. oraz podatek VAT - 18,1 proc. Właśnie te dwa rodzaje obciążeń przyniosły największy wzrost wpływów. Był on wyższy od zeszłorocznych, odpowiednio o 100 i 22 proc.

Według informacji Narodowego Banku Kazachstanu według rezerwy walutowe tego kraju na koniec roku, wliczając w to pieniądze Funduszu Narodowego (6 miliardów 750,8 miliona USD), wyniosły 14 miliardów 368 milionów USD.

Odwzorowaniem wzrostu gospodarczego jest zwiększanie liczby kredytów inwestycyjnych udzielanych przez banki komercyjne. Wśród nich 68,2 proc. stanowią kredyty długoterminowe, prawie połowa jest udzielana w walucie zagranicznej.

Rynek pracy

Liczba bezrobotnych w październiku zeszłego roku wyniosła 646,4 tysiące osób, czyli poziom bezrobocia wynosił zaledwie 8,2 proc. ludności aktywnej zawodowo (w Polsce jest to obecnie 17,3 proc.). Jednak liczba zarejestrowanych w urzędach pracy wyniosła jedynie 102,2 tysiące, czyli 1,3 proc. ludności aktywnej zawodowo. Największa część z dostępnych w kraju wolnych miejsc pracy przypada na obwód Karagandyjski (19,3 proc.), miasto Astana, (15,6 proc.) oraz obwód Wschodniokazachstański (15 proc.). Według danych Statystycznej Agencji Republiki Kazachstanu największa liczba wakatów - 8,7 tysiąca (36 proc.) - to miejsca dla wykwalifikowanych pracowników wielkich i małych firm przemysłowych, budownictwa, transportu, łączności i geologii; 3,7 tysiąca (15,4 proc.) to miejsca dla operatorów, kierowców, techników, monterów; 3,4 tysiąca (14,2 proc.) - dla specjalistów z wyższymi kwalifikacjami. Najmniej wolnych miejsc czeka na wykwalifikowanych pracowników rolnictwa, gospodarki leśnej, hodowli ryb i rybołówstwa - 136 wolnych miejsc (0,6 proc.).

Przeciętna pensja nominalna w połowie 2005 r. wyniosła 34540 ton i w porównaniu z lipcem 2004 r. wzrosła o 20,6 proc. Realny wzrost pensji wyniósł 11,5 proc. Szacunkowo przeciętne nominalne dochody na głowę mieszkańca wyniosły 16430 ton, co oznacza wzrost o 24,9 proc. Realne dochody ludności zwiększyły się o 15,8 proc.

Rekordy w budownictwie

Gdyby liczba oddawanych mieszkań rosła w Polsce w takim tempie jak w Kazachstanie, rządowi premiera Marcinkiewicza udałoby się zrealizować przedwyborczą obietnicę wybudowania ich 3 milionów. Niestety i w tym kraju Azji Centralnej rynek mieszkaniowy nie do końca odpowiada wyłącznie zasadom wolnego rynku, bo na ten cel państwo przeznaczyło w ciągu pół roku aż 63,5 miliarda ton. Zaledwie 64,9 proc. mieszkań powstało bez pomocy państwa. Do użytku oddano 1480,8 tys. metrów kwadratowych ogólnej powierzchni domów mieszkalnych, co stanowi wzrost wyników z analogicznego okresu 2004 r. aż o 164,5 proc.! A w obwodach Ałmatyńskim i Mangistańskim liczba nowo oddawanych mieszkań wzrosła aż 2,7 razy. Program rozwoju budownictwa jest oczkiem w głowie prezydenta Nazarbajewa.

Grunt pod inwestycje?

Niezrozumiały wydaje się dalszy interwencjonizm państwowy, którego skutki zwykle bywają niepożądane, bo i po co psuć mechanizm, który dobrze funkcjonuje. Zamiast zmniejszać rolę państwa w gospodarce, 4 maja 2005 r. przyjęta została ustawa nr 48 „O wprowadzeniu zmian i uzupełnień do niektórych aktów prawnych dotyczących kwestii inwestycji”. Jest to nowy „mechanizm zapewnienia państwowego wsparcia inwestycjom”. Przewidziane zostało wsparcie i „stymulowanie” w równym stopniu krajowych, jak i zagranicznych inwestorów. Trudno sobie wyobrazić, że właściciele koncernów Shell czy Exxon Mobil oczekują przy wydobyciu kazachskiej ropy państwowych dotacji. Zaletą ustawy jest poważne skrócenie okresu rozpatrywania wniosków (do 30 dni roboczych) o przyznanie preferencji inwestycyjnych, uproszczone zostały także procedury ich przyznawania.

Ważna turystyka

Władze Kazachstanu dużą wagę przykładają do rozwoju sektora turystycznego. Analiza działalności organizacji turystycznych, którą zawarto w otrzymanym przez redakcję „Stosunków Międzynarodowych” zestawieniu pokazała, że we wszystkich rodzajach turystyki obserwuje się wzrost podstawowych wskaźników. I tak turystyka wewnętrzna wzrosła o 36,9 proc. (23826 osób), turystyka wjazdowa - o 27 proc. (7705 osób) i wyjazdowa - o 73 proc. (37623 osoby). Według danych służby granicznej Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego Kazachstanu i Agencji Statystycznej Republiki Kazachstanu w pierwszym kwartale 2005 r. do kraju przyjechało w celach turystycznych na podstawie wiz służbowych, prywatnych i turystycznych 668565 osób. A gdzie najchętniej podróżowali Kazachowie? Najczęściej odwiedzane były: Federacja Rosyjska - 432492 osoby, Chiny - 42650 osób (turystyka i prywatne wyjazdy), Zjednoczone Emiraty Arabskie - 10733 osoby (turystyka), Turcja - 9354 osoby (wyjazdy służbowe, turystyczne i prywatne), Niemcy - 6470 osób (wyjazdy służbowe i prywatne), Holandia - 4765 osób (wyjazdy służbowe i prywatne). Wśród cudzoziemców, którzy odwiedzili Kazachstan, najwięcej było obywateli Federacji Rosyjskiej - 407556 osób, Chin - 18438 osób, Turcji - 10577 osób, Niemiec - 7260 osób, USA - 4839 osób i Wielkiej Brytanii - 3614 osób.

Banki górą

Niezwykle dynamicznie, szczególnie na tle innych państw WNP rozwija się w Kazachstanie system bankowy. Czysty dochód (zysk) banków komercyjnych banków w 2004 r. wzrósł o 9,4 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim i osiągnął 31,5 miliarda ton (około 232 milionów PLN).

Jak informuje Agencja Nadzoru Finansów, aktywa banków wzrosły w sumie o 60,5 proc., do 2,69 biliona ton (20,7 miliardów dolarów). Na przełomie ostatnich 3-4 lat aktywa banków kazachskich rosły średnio o połowę rocznie. W kraju funkcjonuje 35 banków komercyjnych, 15 banków z udziałem kapitału zagranicznego i jedna państwowa spółka akcyjna - Bank Rozwoju Kazachstanu. „Połączony kapitał sektora bankowego wyniósł w sumie 347,6 miliarda ton i wzrósł w ciągu ostatniego roku o 48,8 proc.”, informują autorzy informacji prasowej.

Aktualnie sektor bankowy jest największą i najszybciej rozwijającą się częścią systemu finansowego Kazachstanu, którego gospodarka rośnie głównie dzięki boomowi naftowemu. Fachowcy wskazują przy tym na wzrost bazy depozytowej oraz dochodów społeczeństwa, a także umacnianie się krajowej waluty, ton. Ogólna wartość wkładów przyciągniętych przez banki (bez depozytów bankowych i środków międzynarodowych organizacji finansowych) wzrosła o 65,4 proc. i wyniosła 1,608 biliona ton (12,4 miliarda dolarów), z czego środki osób prawnych stanowiły 1,16 biliona ton, a osób fizycznych - 0,45 biliona.

Choć gospodarka Kazachstanu swój boom zawdzięcza głównie ropie naftowej, znaczenia nabierać będą także inne surowce bogato tu występujące, ponadto przy zwiększaniu wolności gospodarczej kraj ten ma szanse na dobry rozwój w innych dziedzinach.

Obroty handlu zagranicznego Kazachstanu w okresie od stycznia do września 2005 r. wyniosły 33004,6 miliona dolarów i w porównaniu z analogicznym okresem 2004 r. zwiększyły się o 42,2 proc. Wartość eksportu wyniosła 20460,6 miliona dolarów (o 45,2 proc. więcej), a importu - 12544 miliony dolarów (37,6 proc. więcej).

Głównymi produktami eksportowymi Kazachstanu w okresie od stycznia do września 2005 r. były zasoby mineralne. Stanowiły one aż 73,8 proc. wartości całego eksportu.

Główni nabywcy produkcji kazachskiej:

• Szwajcaria - 16,2 proc. całej wartości eksportu,
• Włochy - 14,5 proc.,
• Federacja Rosyjska - 12,7 proc.,
• Francja - 10 proc.,
• Chiny - 9,9 proc.,
• Holandia - 3 proc.,
• Iran i Polska - po 2,7 proc.,
• USA - 2,4 proc.,
• Wyspy Dziewicze - 2,3 proc.,
• Izrael - 1,8 proc.,
• Cypr i Irlandia - po 1,6 proc.,
• Hiszpania - 1,5 proc.

Główni dostawcy produktów do Kazachstanu:

• Federacja Rosyjska - 33,1 proc.
• Niemcy - 11,4 proc.,
• USA - 8.4 proc.,
• Chiny - 6,6 proc.,
• Ukraina - 5 proc.,
• Włochy - 3,8 proc.,
• Japonia - 3,2 proc.,
• Wielka Brytania - 2,9 proc.,
• Republika Korei i Turcja - po 2 proc.,
• Szwecja i Francja - po 1,7 proc.,
• Uzbekistan - 1,6 proc.

Dane Komitetu Kontroli Celnej Ministerstwa Finansów Republiki Kazachstanu nie uwzględniające handlu niezorganizowanego.