Powrót

NAFTA :: USA, Kanada, Meksyk.

Autor: Sergiusz Kuczyński

Polsko-izraelska współpraca gospodarcza
NAFTA
ALCA :: FTAA

Integracja gospodarcza na kontynencie północnoamerykańskim.

W ostatnich dziesięcioleciach gospodarka światowa wkroczyła na drogę prowadzącą do zbliżenia i wzajemnego przenikania się ekonomiki krajów sąsiadujących ze sobą, znajdujących się na jednym kontynencie, od lat współpracujących ze sobą w sferze politycznej i gospodarczej.

Zachodzące od wielu lat pozytywne procesy polityczne, kulturowe i gospodarcze motywują poszczególne kraje do liberalizacji wielostronnych stosunków pomiędzy nimi, do łączenia swoich sił w obliczu silniej konkurencji szybko rozwijających się krajów i grup regionalnych. Szereg problemów ekonomicznych, które nawet najbogatsze i mające silną gospodarkę kraje nie są w stanie w obecnych warunkach rozwiązywać same, motywuje je do łączenia swoich sił i możliwości. Stare wzorce uprawiania polityki gospodarczej również nie do końca sprawdzają się w czasach obecnych.

Biorąc pod uwagę fakt, że procesy integracyjne nie zawsze, ale jednak w zdecydowanej większości przypadków, przynoszą zauważalne korzyści krajom angażującym się w szerszą współpracę, czynnikami odgrywającymi główną rolę pozostają korzyści ekonomiczne i interes narodowy .

R. Baldwin zauważa: "prawie wszystkie badania empiryczne europejskich i północnoamerykańskich umów udowadniają pozytywny wpływ na standardy życia państw stron tych umów".

Państwa integrujące się z innymi stawiają sobie za zadanie zwiększenie efektywności funkcjonowania gospodarki tak we własnym kraju jak i w krajach należących do danej grupy, lepsze warunki wspólnego wykorzystania ograniczonych zasobów. W odróżnieniu od nich kraje współpracujące nie biorą na siebie zobowiązań co do dostosowania struktury swojej gospodarki narodowej, systemu prawnego, nie są zmuszone do ponoszenia kosztów z tym związanych. Dbają bowiem one o swoje własne interesy narodowe.

Aktualnie integracja nosi charakter regionalny. Tłumaczyć to można występowaniem takich czynników jak bliskość geograficzna, wieloletnie lub nawet wielowiekowe kontakty polityczne i gospodarcze, podobieństwo struktur gospodarczych, otwartość gospodarek narodowych na przyjmowanie zagranicznych inwestycji, kwestii językowych i mentalnościowych. Potrzeba integracji, łączenia możliwości i potencjału gospodarek narodowych pojawia się głównie w państwach wysokorozwiniętych, mających nasycone rynki wewnętrzne. Dla tych krajów integracja otwiera możliwości rozszerzenia rynku zbytu, łatwiejszego dostępu do zasobów i środków produkcji.

Międzynarodowa integracja gospodarcza jest logicznym i naturalnym rezultatem transnacjonalizacji procesów mikro i makroekonomicznych.

W chwili obecnej, najbardziej zaawansowaną formą integracji gospodarczej i politycznej jest Unia Europejska. Wśród znaczących organizacji regionalnych o charakterze gospodarczym na kontynencie amerykańskim możemy wyróżnić przede wszystkim NAFTA - Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu oraz kilka porozumień regionalnych zawartych pomiędzy państwami w regionie Ameryki Centralnej i Południowej m. in.: LAFTA, CARICOM, ANDIAN GROUP, MERCOSUR. Istnieje plan utworzenia strefy wolnego handlu Ameryki. Najbardziej prężnym, mającym największe osiągnięcia, obejmującym kraje najbardziej rozwinięte i najbogatsze na kontynencie amerykańskim jest niewątpliwie NAFTA
(NAFTA - North American Free Trade Agreement / fr. L'Accord de Libre-Échange Nord-Américain (ALÉNA) / hiszp. Tratado de Libre Comercio de América del Norte (TLCAN) ).

Zalążkiem powstania tej organizacji regionalnej skupiającej trzy państwa Ameryki Północnej była współpraca dwóch najbogatszych i najbardziej rozwiniętych krajów amerykańskich: Stanów Zjednoczonych Ameryki oraz Kanady. Gospodarki tych krajów są na tyle mocno powiązane ze sobą od wielu lat, że naturalnym continuum tego procesu staje się zawarta w dniu 2 stycznia 1988 roku Amerykańsko - Kanadyjska Umowa o Wolnym Handlu (Canada - US Free Trade Agreement). Na mocy tego porozumienia, w ciągu 10 lat między Stanami i Kanadą miały zostać zniesione cła i ograniczenia, co w praktyce miało prowadzić do powstania całkowicie wolnego handlu w tym regionie. Umowa weszła w życie 1 stycznia 1989 roku. Zachęcony sukcesami północnych sąsiadów, szukający możliwości rozwoju i modernizacji swojej gospodarki, pozyskania kapitału z Północy, w późniejszym okresie do umowy przystąpił Meksyk. Ze swojej strony Meksyk w latach 80. odnotował realne sukcesy gospodarcze, które osiągnął m. in. dzięki restrukturyzacji gospodarki narodowej, zmniejszeniu długu zagranicznego.

Stany Zjednoczone i Kanada zainteresowane były ulokowaniem w Meksyku bezpośrednich inwestycji, ograniczeniem zjawiska nielegalnej imigracji na południu kraju poprzez tworzenie miejsc pracy na terenie Meksyku oraz podniesienie poziomu zamożności i jakości życia obywateli meksykańskich. Nie były to cele czysto altruistyczne, bowiem od wielu dziesięcioleci USA mimo angażowania dużych środków finansowych, starań, wdrażanych planów i projektów nie może powstrzymać fali nielegalnej emigracji, przestępczości (m. in. handel narkotykami) i postępującej "latynizacji" południowych stanów USA.

Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu (NAFTA) pomiędzy trzema krajami została podpisana 7 października 1992 roku, w życie weszła blisko dwa lata później (po ratyfikacji przez parlamenty Kanady, Meksyku i Stanów Zjednoczonych) 1 stycznia 1994 roku.

Głównymi przesłankami, sprzyjającymi powstaniu porozumienia NAFTA między Kanadą i Stanami Zjednoczonymi był fakt, że kraje te posiadały wspólne interesy gospodarcze. Ważnym czynnikiem pobudzających do szerszej integracji były amerykańskie i kanadyjskie transnacjonalne korporacje działające na terenie USA, Kanady i Meksyku. Budowa jednolitego rynku w Europie, obawa przed coraz mocniejszą konkurencją ze strony Unii Europejskiej i Japonii, przesycenie rynku tanimi i wątpliwej jakości towarami z Chin i wiele innych przesłanek zmobilizowały Stany Zjednoczone do budowania nowego bloku handlowego. Efektem starań USA i negocjacji z Kanadą staje się zawarte porozumienie handlowe. Nowo powstałe porozumienie gospodarcze ma zapewnić przewodnictwo w sferze gospodarczej Stanom Zjednoczonym. W późniejszym okresie te kraje postanowiły włączyć w ten proces sąsiedni kraj - Meksyk. NAFTA jest jedynym w swoim rodzaju układem łączącym kraje wysokorozwinięte z krajem rozwijającym się. Poziom PKB per capita w USA jest 6,6 razy większy niż w Meksyku i 4 razy niż w Kanadzie.

Źródło: Report of the Department of Foreign Affairs and International Trade of Canada

Wejście w życie układu Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu (NAFTA) powołało powstanie obszaru handlowego liczącego 406 milionów ludzi ze wskaźnikiem PKB (GDP) na poziomie prawie 11,4 miliona USD. Poza obszarem geograficznym, NAFTA ma podobne podstawowe wskaźniki ekonomiczne i demograficzne jak i rozszerzona Unia Europejska. W odróżnieniu od Unii Europejskiej inicjatywa o utworzeniu strefy wolnego handlu pomiędzy trzema krajami Ameryki Północnej szła "od dołu", podyktowana chęcią usunięcia barier we współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami amerykańskimi i kanadyjskimi.

Obszar układu NAFTA.

Źródło: Wikipedia

Istnieją plany poszerzenia układu o nowe państwa Ameryki Środkowej i Południowej. Ich inicjatorem są Stany Zjednoczone, które pod swoim przywództwem chcą stworzyć regionalne ugrupowanie o charakterze ekonomiczno - politycznym, a w ten sposób pozyskać możliwość poszerzenia swojego rynku, pozyskanie tańszej siły roboczej w regionie. Poprzez posiadanie ogromnych wpływów gospodarczych USA będą w stanie kontrolować i wpływać także na sytuacje polityczną na całej zachodniej półkuli. Jest to, moim zdaniem, nowoczesna forma doktryny Monroe'a z przeniesieniem punktu ciężkości z instrumentów militarno - politycznych na gospodarcze.

Układ pomiędzy trzema krajami zakładał piętnastoletni okres przejściowy, podczas którego miały zostać zniesione cła na artykuły przemysłowe. W handlu artykułami rolnymi miała także nastąpić liberalizacja. Członkowie NAFTA zobowiązali się do stworzenia warunków dla uczciwej konkurencji na obszarze strefy wolnego handlu oraz zapewnienia skutecznej ochrony praw własności intelektualnej każdej ze stron. Umowa, jako międzynarodowy akt prawny, porusza takie kwestie jak: zasady rozwiązywania sporów, prawa pracownicze, inwestycje zagraniczne, standardy techniczne i ochrona środowiska.

Wśród celów, które stawia przed sobą to porozumienie regionalne są między innymi: osiągnięcie dobrobytu (tu ma się na uwadze w głównej mierze Meksyk) i rozwój krajów członkowskich, dogodny klimat inwestycyjny w krajach członkowskich oraz stworzenie warunków politycznych służących rozwojowi wzrostu gospodarczego stron umowy.

Te cele zawarte w bardzo obszernym akcie prawnym jakim jest umowa o NAFTA określone są w sposób następujący:

• usunięcie barier w handlu towarami, ułatwienie przepływ towarów i usług przez teren Stron umowy;
  eliminate barriers to trade in, and facilitate the cross-border movement of, goods and services between the territories of the Parties;
• promowanie warunków do uczciwej konkurencji w strefie wolnego handlu;
  promote conditions of fair competition in the free trade area;
• znaczne rozszerzenie możliwości inwestycyjnych na terenie Stron umowy;
  increase substantially investment opportunities in the territories of the Parties;
• zapewnienie odpowiedniej i skutecznej ochrony oraz wprowadzenie w życie praw własności intelektualnej na terenie każdej ze Stron umowy;
  provide adequate and effective protection and enforcement of intellectual property rights in each Party's territory;
• utworzenie efektywnych procedur niezbędnych do wdrożenia i realizacji tego porozumienia, do jego wspólnego administrowania i rozwiązywania sporów;
  create effective procedures for the implementation and application of this Agreement, for its joint administration and for the resolution of disputes; and
  
  a także
  
  
• utworzenie struktury potrzebnej do dalszej trójstronnej, regionalnej i wielostronnej współpracy, do rozwoju i wzmacniania korzyści płynących z tej Umowy.
  establish a framework for further trilateral, regional and multilateral cooperation to expand and enhance the benefits of this Agreement.

Umowa reguluje zasady współpracy pomiędzy stronami porozumienia w takich sferach jak :

• Handel towarami (TRADE IN GOODS),
• Handel usługami (CROSS-BORDER TRADE IN SERVICES),
• Inwestycje (INVESTMENT, SERVICES AND RELATED MATTERS),
• Zamówienia państwowe (GOVERNMENT PROCUREMENT),
• Polityka konkurencji, monopole i przedsiębiorstwa państwowe (COMPETITION POLICY, MONOPOLIES AND STATE ENTERPRISES),
• Zasady dotrzymywania standardów (STANDARDS-RELATED MEASURES),
• Niektóre aspekty ruchu osobowego (TEMPORARY ENTRY FOR BUSINESS PERSONS),
• Prawa własności intelektualnej (INTELLECTUAL PROPERTY),
• Zasady rozpatrywania i rozwiązywania sporów (INSTITUTIONAL ARRANGEMENTS AND DISPUTE SETTLEMENT PROCEDURES).

W sferze liberalizacji handlu towarami, umowa o NAFTA zakłada zniesienie barier (taryfowych i pozataryfowych) pomiędzy stronami tej umowy. Większość barier powinna być zlikwidowana w ciągu 10 lat, niektóre - 15 lat od wejścia w życie umowy o NAFTA.

Zgodnie z tym wszelkie bariery pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem zostaną zniesione do końca 2008 r. Ze względu na wysoki poziom rozwoju gospodarczego, stałe relacje polityczne i gospodarcze, te założenia przede wszystkim zostały zrealizowane pomiędzy USA i Kanadą.

W ramach NAFTA zostały zniesione wszelkie bariery pozataryfowe w handlu artykułami rolniczymi. Dla towarów wrażliwych (tekstylia, samochody, niektóre wyroby spożywcze, energetyka, itd.) zostały wprowadzone dłuższe okresy przejściowe. Poza tym kraje NAFTA mogą stosować w okresie przejściowym środki ochronne w przypadkach zaistnienia sytuacji zagrożeń dla gospodarki krajowej.

W samej strefie NAFTA do końca okresu przejściowego ma nastąpić swobodny obrót towarami i usługami, które kwalifikują się do tego, żeby móc określić ich pochodzenie jako wytworzonych w USA, Kanadzie lub Meksyku (reguły pochodzenia będą omówione w dalszej części opracowania). Na zewnątrz zaś, w stosunkach z krajami trzecimi, kraje członkowskie mogą zachować swoje taryfy celne oraz instrumenty pozataryfowe.

Jednocześnie porozumienie o NAFTA przewiduje pewnego rodzaju wyjątki (Exceptions). Tak, między innymi, zachowano prawo Meksyku do zakazu działalności firm zagranicznych w sektorze naftowym, prawo Kanady do ochrony niektórych sektorów rynku informacyjnego ważnych w sensie kulturowym (radio, przemysł filmowy, produkcja fonograficzna, itd.), prawo USA do podtrzymania cen wewnętrznych i zachowania systemu zakupów towarów rolno - spożywczych.

W treści umowy wszystkie towary zostały podzielone na trzy duże grupy: towary przemysłowe (bez tekstyliów), wyroby rolno - spożywcze oraz tekstylia (w tym ubrania). Dla każdej z grup zostały opracowane harmonogramy zmniejszenia i stopniowego zniesienia stawek taryfowych (w ciągu 5, 10 i 15 lat). Pięcioletni odstęp w czasie jest podyktowany wrażliwością niektórych sektorów gospodarek poszczególnych państw na import z innych krajów członkowskich. Na niektóre pozycje stawki celne i inne ograniczenia pozataryfowe zostały zniesione w momencie wejścia umowy w życie.

Różne warunki liberalizacji handlu zostały przewidziane dla poszczególnych krajów stron porozumienia. W głównej mierze wzięto pod uwagę dużą różnice pomiędzy wysokorozwiniętymi gospodarkami USA i Kanady a słabszym Meksykiem. Tak, na przykład, meksykańskie taryfy na import amerykańskich i kanadyjskich towarów przemysłowych miały być zniesione w ciągu 10 lat po wejściu w życie umowy o NAFTA. Meksyk otrzymał ułatwiony dostęp do zdecydowanej większości rynku amerykańskiego a 90% taryf na meksykańskie towary zostały zniesione w ciągu pięciu lat, reszta - w ciągu 15 lat.

Zamówienia państwowe i przetargi, zgodnie z postanowieniami tej umowy, powinny być prowadzone na zasadach wolnego handlu bez stosowania jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na kraj macierzysty przedsiębiorstwa oferenta bądź wykonawcy towarów i usług (national treatment).

Ta sama zasada wraz z podstawową regułą stosowaną w umowach o wolnym handlu - Zasadą największego uprzywilejowania (most-favoured national treatment) stosuje się do inwestycji. Państwa wchodzące w układ NAFTA zobowiązały się do zniesienia szczególnych wymagań (non-discriminatory treatment) stosowanych wcześniej dla przedsiębiorstw zagranicznych inwestujących w sektorach gospodarki działalność których jest w dużym stopniu reglamentowana przez poszczególne państwa. Kraje NAFTA zobowiązały się do ułatwienia przepływu środków finansowych związanych z inwestycjami w krajach członkach porozumienia (Article 1109: Transfers). Zostały potwierdzone zasady ekspropriacji kapitału będącego przedmiotem inwestycji w ścisłej zgodzie z prawem międzynarodowym (Article 1110: Expropriation and Compensation) oraz prawo do przekazania spraw do rozpatrzenia przez sąd międzynarodowy w przypadku zlamania podjętych przez strony zobowiązań (PART FIVE, Section B - Settlement of Disputes between a Party and an Investor of Another Party).

Od momentu wejścia w życie porozumienia kraje strony umowy notują stały wzrost poziomu inwestycji bezpośrednich (FDI - foreign direct investments). Najważniejszymi inwestorami są przeważnie kraje wchodzące w NAFTA. Tak, na przykład od roku 1994, poziom FDI - zagranicznych inwestycji bezpośrednich w gospodarce Kanady stale rośnie i wynosi średnio 279 milionów USD rocznie. W roku 2005 całkowity poziom FDI w Kanadzie osiągnął 415 milionów USD. FDI najbliższego i największego partnera Kanady Stanów Zjednoczonych stanowiły w rozpatrywanym roku ponad połowę tej liczby: 266 milionów USD. Natomiast FDI Kanady w krajach strefy NAFTA wynosił 213.7 milionów USD w gospodarce USA i 3.14 milionów USD w Meksyku (głównie w sektorach usługowych: finansowych, bankowości, ubezpieczeniowych). Kraje spoza układu NAFTA rozpatrują na przykład tereny słabszych pod względem gospodarczym krajów, głównie Meksyku, lokując tam swoją działalność produkcyjną, mając na uwadze możliwości swobodnego handlu (po osiągnięciu wymogów dot. pochodzenia towarów) w całej strefie wolnego handlu. Głównym celem jest niewątpliwie najliczniejszy i najzamożniejszy rynek amerykański.

Układ o NAFTA przewiduje szeroką liberalizację handlu usługami (PART FIVE: INVESTMENT, SERVICES AND RELATED MATTERS). W tym przypadku mają zastosowanie zasady największego uprzywilejowania i niedyskryminacji usługodawcy z powodów narodowościowych.

Zostaje zlikwidowany wymóg posiadania siedziby w kraju świadczenia usługi. Licencjonowanie i certyfikacja przewidziana dla specjalistów różnych zawodów ma się odbywać jedynie według kryteriów kompetencji. W ramach porozumienia o NAFTA są także regulowane kwestie obrotu usługami transportowymi, telekomunikacyjnymi i finansowymi.

Układ NAFTA stawia wysokie wymagania co do kwestii ochrony praw własności intelektualnej. Nakłada na strony umowy wymagania zapewnienia ochrony własności intelektualnej, patentów, praw autorskich i znaków towarowych (PART SIX: INTELLECTUAL PROPERTY). Te wymagania są uznawane za najbardziej restrykcyjne w świecie.

Reguły pochodzenia towarów

Zasady określające towar jako produkt pochodzący z terenu państw stron porozumienia o NAFTA bardzo szczegółowo omawia część II paragraf 401 do 415 umowy (PART TWO, Originating Goods).

Zgodnie z tymi ustaleniami, towar uznaje się za pochodzący z terenu objętego umową o NAFTA w przypadku gdy:

1. towar jest w pełni pozyskany lub wytworzony na terenie jednego lub kilku krajów stron porozumienia;
2. materiał użyty do produkcji towaru zostaje na tyle przetworzony, że zmienia się klasyfikacja tego materiału (surowca) w taryfie celnej (ma inny numer towarowy w Nomenklaturze scalonej). Wtedy zostaje on uznany za towar w pełni pozyskany lub wytworzony na terenie jednego lub kilku krajów stron porozumienia;
3. odsetek regionalnej wartości dodanej (regional value content) w towarze wynosi nie mniej niż 60 %, jeśli ta liczba została otrzymana z zastosowaniem metody wartości transakcyjnej (transaction value method) lub nie jest mniejsza niż 50 % jeśli ta liczba została otrzymana z zastosowaniem metody kosztów netto (net cost method) .

Odsetek Regionalnej Wartości (Regional Value Content)

Jako jedna za metod stwierdzenia czy towar może być uznany za produkt pochodzący z jednego lub kilku krajów stron porozumienia o NAFTA jest obliczenie z zastosowaniem metody wartości transakcyjnej (transaction value method) lub metody kosztów netto (net cost method).

Wzór do obliczenia z zastosowaniem Metody Wartości Transakcyjnej wygląda następująco:

           TV  ­  VNM
  RVC = --------------- x 100
              TV
gdzie

RVC - Odsetek Regionalnej Wartości w procentach
(regional value content)
TV - Wartość transakcyjna towaru kalkulowana
na warunkach dostawy F.O.B. (INCOTERMS 2000)
(transaction value of the good)
VNM - Wartość materiałów i surowców pochodzących
spoza obszaru NAFTA (value of non - originating materials)
użytego przez producenta z kraju (krajów) układu NAFTA
do produkcji danego towaru.

Wzór do obliczenia z zastosowaniem Metody Kosztów Netto wygląda następująco:

           NC  ­  VNM
  RVC = --------------- x 100
              NC
gdzie

RVC - Odsetek Regionalnej Wartości, wyrażony w procentach
(regional value content)
NC - Koszty netto wytworzenia, pozyskania produktu
(net cost of the good)
VNM - Wartość materiałów i surowców pochodzących spoza
obszaru NAFTA (value of non-originating materials)
użytego przez producenta z kraju (krajów) układu NAFTA do
produkcji danego towaru.

Ocena osiągnięć ekonomicznych krajów wschodzących w NAFTA i perspektywy dalszego rozwoju.

Układ o strefie wolnego handlu pomiędzy trzema krajami Ameryki Północnej ma swoich zwolenników oraz przeciwników. Pozytywne osiągnięcia członków tego porozumienia przysparzają niewątpliwie więcej zwolenników.

W odróżnieniu od innych grup integracynych (UE, MERCOSUR, LAFTA, CARICOM, ANDIAN GROUP, itd) w strefie NAFTA jest jeden silny ośrodek - USA, którego siła ekonomiczna przewyższa kilkakrotnie Kanadę i Meksyk. Ten monocentryzm ułatwia zarządzanie procesami integracyjnymi i działalnością calego układu. Jednocześnie tworzy podłoże do potencjalnych konfliktów pomiędzy czlonkami NAFTA (partnerzy USA mogą być niezadowoleni ze swojego położenia jako kraju słabszego, podległego). Przeciwnicy porozumienia wysuwają argument o tym, że integracja jest jednostronna, skupiona wobec silnego ośrodka: Kanada i Meksyk są mocno zintegrowani z USA lecz nie ze sobą.

Z powodu wyżej wspomnianej monocentryczności układ NAFTA nie posiada żadnych ponadpaństwowych instytucji podobnych do Parlamentu Europejskiego, Komisji Europejskiej, itd., stałyby się bowiem one tylko dodatkiem do administracji i instytucji Stanów Zjednoczonych. Centralną instytucją strefy NAFTA jest Komisja ds. Wolnego Handlu (The Free Trade Commission) skupiająca ministrów ds. Handlu krajów członkowskich, która dba o poprawne wykonanie postanowień umowy i pomaga przy rozwiązywaniu spraw konfliktowych, jakie powstają przy ich interpretacji. Komisja kontroluje 30 komitetów i grup roboczych. Jeśli jakiś kraj będzie usiłował zignorować decyzję Komisji, będzie ukarany za pomocą sankcji handlowych ze strony pozostałych partnerów.

Kampania wyborcza w Stanach Zjednoczonych wywołała falę dyskusji w USA, które jednak czerpią najwięcej korzyści z funkcjonowania strefy NAFTA. Oponenci poruszają głównie kwestie gospodarcze, ujemny bilans handlu zagranicznego Stanów Zjednoczonych w wymianie z partnerami ze strefy NAFTA, spadek zatrudnienia w USA i inne problemy.

Peter Constantini, dziennikarz piszący dla wielu czołowych gazet, pracujący m. in. dla MS NBC pisze o tym, że “... mimo szybkiego wzrostu poziomu wymiany handlowej, deficyt handlu USA z Kanadą wynosi 16.4 mld USD, z Meksykiem - 14.5 mld USD." W swoim artykule NAFTA and after ."Lies, damn lies and trade statistics" zwraca on uwagę na spadek zatrudnienia w USA w związku z przeniesieniem przez firmy amerykańskie produkcji do Meksyku, gdzie poziom życia jest niższy, płace oraz koszty zatrudnienia pracownika także są niższe niż w USA lub Kanadzie. Zwolennicy odpierają, że gdyby produkcja nie została przeniesiona do Meksyku, musiała by zostać ulokowana w Azji.

W Meksyku możliwości, które oferuje strefa NAFTA spowodowały, na przykład, exodus meksykańskich farmerów (campesinos) do miast i zespołów farmerskich w Północnym Meksyku i południowych stanach USA. Niektóre sektory rolnictwa meksykańskiego są niszczone przez napływ taniej, subsydiowanej kukurydzy z USA. W wyniku tego 2.7 mln meksykańskich farmerów produkujących kukurydzę musiało zostawić to zajęcie.

Peter Constantini przytacza wypowiedź jednego z meksykańskich farmerów": "Jeśli USA będzie wysyłać subsydiowaną kukurydzę do Meksyku, niech wysyła ją w wagonach kolejowych z ławkami aby móc zabrać z powrotem meksykańskich farmerów, którzy będą poszukiwać pracy" .

("If the U.S. sends subsidized corn into Mexico, send it in trains with benches to bring back the Mexican farmers who will need jobs.").

Mówiąc o inwestycjach napływających do Meksyku zauważa, że większość bezpośrednich inwestycji zagranicznych trafia do maquiladoras, tax-free montowni samochodowych, które importują komponenty i re-eksportują wyroby gotowe (samochody, traktory, inny sprzęt rolniczy, itd.). Ponad 40% meksykańskiego eksportu jest realizowane przez maquiladoras. Ale te zakłady nie przyczyniają się znacznie do rozwoju krajowego przemysłu i rynku.

Poza niektórymi mankamentami, plusów wynikających z utworzenia strefy wolnego handlu w Ameryce Północnej jest zdecydowanie więcej.

Dane statystyczne pomijają trudności, z którymi spotkali się mieszkańcy regionu objętego Umową o Wolnym Handlu, za to wyraźnie pokazują korzyści, których beneficjantami stały się strony tej umowy.

Tak, na przykład eksport firm amerykańskich do krajów nie należących do NAFTA w okresie od roku 1993 do 2005 wzrósł o 77%, z krajami NAFTA o 133%. Kanada i Meksyk obecnie są największymi partnerami dla USA. Eksport do Kanady wzrósł w całym okresie istnienia umowy o 62%, do Meksyku - 106% przy ogólnym zwiększeniu eksportu do innych krajów 0 36%.

Poniższa tabela pokazuje kraje wchodzące do NAFTA od strony podstawowych wskaźników ekonomicznych.

Tabela 1. Wskaźniki ekonomiczne krajów członków NAFTA (przykładowe dane za rok 2005)

Wskaźnik USA KANADA MEKSYK NAFTA Ludność (mln) 301,2 33,3 108,7 443,2 Teren (tyś. km2) 9364 9971 1972,5 21307,5 PKB (mld USD) 9152,1 634,9 483,7 10270,7 PKB per capita (mld USD) 32921 20481 4966 25291 Eksport (mld USD) 695,2 238,4 136,7 1070,3 Import (mld USD) 1059,1 220,2 148,7 1428,0 Saldo (mld USD) -363,9 18,2 -12,0 -357,7 Udzial w eksporcie światowym (%) 12,8 4,4 2,5 19,7 Eksport usług (mld USD) 253,4 34,2 11,8 299,4 Import usług (mld USD) 180,4 38,5 13,8 232,7 Udział w światowym (%) 19,9 2,7 0,9 23,5 Klimat inwestycyjny (udział FDI w %) 10,6 19,6 10,5 10,2

Próba porównania danych statystycznych dwóch organizacji zrzeszających największe gospodarki światowe (Unii Europejskiej i krajów NAFTA) napotykają na pewne problemy. Dane, w zależności od ich źródła są czasami sprzeczne. Dane amerykańskie i kanadyjskie przedstawiają układ NAFTA jako przewyższający we wszystkich parametrach Unię Europejską. Dane WTO i samej UE wydają mi się bardziej wiarygodne. Pokazują one to, że osiągnięcia UE i NAFTA w wielu dziedzinach są podobne. Niektóre na korzyść UE, niektóre - krajów NAFTA.

Wskaźniki ekonomiczne krajów członków NAFTA oraz UE (dane WTO za lata 2004-2006)

W okresie od 1993 do 2005 PKB USA wzrósł o ok. 48%, Kanady - 49% i Meksyku - 40%. Poziom inwestycji USA do Meksyku w w/w okresie wzrósł o 242%, do krajów nie będących członkami NAFTA tylko o 148%. Inwestycje Meksyku w gospodarce amerykańskiej wzrosły o 280%, w tym do krajów z poza NAFTA o 185%.

Przedsiębircy z krajów NAFTA patrzą na rynek trzech krajów członkowskich jako na jeden wspólny rynek i w tym można upatrywać jedno z głównych osiągnięć Umowy o Wolnym Handlu w Ameryce Północnej.

Porozumienie o NAFTA otworzyło drogę do utworzenia jednego wspólnego rynku na kontynencie amerykańskim. Jej osiągnięcia zachęciły kręgi gospodarcze i polityczne do rozszerzenia strefy wolnego handlu na inne kraje kontynentu. Inicjatorem tego porozumienia był prezydent Stanów Zjednoczonych Bill Clinton. Strefa Wolnego Handlu Obu Ameryk (ang. Free Trade Area of the Americas) - FTAA mogłaby połączyć prawie wszystkie kraje Ameryki (z wyjątkiem Kuby). FTAA miała rozpocząć swoją działalność do końca 2005 roku, jednak w związku z silną opozycją kilku krajów południowoamerykańskich oraz części konserwatywnych kręgów w Stanach Zjednoczonych nie doszło do tego. Aktualnie wciąż trwają negocjacje w tej sprawie, choć niektóre elementy umowy są stopniowo wprowadzane. Jeżeli przedsięwzięcie dojdzie do skutku, będzie to największy obszar wolnego handlu na świecie. Obejmie 34 państwa zamieszkane przez 800 mln ludzi o łącznym produkcie gospodarczym powyżej 13 mld dolarów.

IV Szczyt Państw Ameryki (Fourth Summit of the Americas) miał miejsce w argentyńskiej miejscowości Mar del Plata w listopadzie 2005 r. Na nim przedstawiono plan utworzenia sterfy wolnego handlu FTAA, który został odrzucony przez kraje południowoamerykańskie. Zwolennikami utworzenia strefy i podpisania umowy o FTAA były członkowie porozumienia o NAFTA: USA, Kanada i Meksyk oraz sympatyk NAFTA - Chile. Przeciwko wystąpiła Argentyna, Brazylia, Wenezuela, Paragwaj i Urugwaj. Oponenci FTAA stwierdzili, że zaproponowany przez USA plan zagraża nie tylko interesom gospodarczym krajów Ameryki Południowej ale rónież ich suwerenności i niezależności politycznej.

Amerykanie w ostatnich latach podjęli próbę odnowienia procesu interacyjnego próbując przekonać do tego polityków z krajów Ameryki Południowej. Na razie nie przyniosły one sukcesu.

Na początku 2004 roku w Meksyku odbyły się negocjacje mające na celu utworzenie "lżejszego" wariantu strefy wolnego handlu, tzw. FTAA Light. Główni sceptycy utworzenia takiego porozumienia: Brazylia i Argentyna zażądali od USA zniesienia wszelkich subsydiów na amerykańskie artykuły rolnicze oraz barier celnych dla południowoamerykanskich towarów rolnospożywczych. Administracja amerykańska zgodziła się na zamrożenie subsydiów. Stanowią bowiem one tylko 6,6% całego "koszyka" dotacji i innego rodzaju pomocy rządowej dla amerykańskich rolników i eksporterów. Większa część ma postać preferencyjnych kredytów i gwarancji ubezpieczeniowych.

Możliwości skasowania tych instrumentów wsparcia administracja amerykańska odmówiła. Południowoamerykańskich partnerów nie satysfakcjonuje też ten fakt, że projekt umowy nie przewiduje utworzenia regionalnych funduszy rozwoju, które pomogłyby w usunięciu ogromnych dysproporcji pomiędzy krajami członkami ewentualnego porozumienia o FTAA (funduszy na wzór istniejących w UE). Były prezydent Argentyny Dr Néstor Kirchner powiedział między innymi: "Nie jesteśmy przeciwni integracji, chcemy jedynie interacji ekonomicznej bez asymetrii, subsydiów i protekcjonizmu. Chcemy interacji nie dającej korzyść tylko silniejszym, lecz wszystkim."

Procesy integracyjne zachodzące w różnych częściach świata mają swoje niezaprzeczalne osiągnięcia. Nie są wolne jednak od porażek i słabych punktów. Tak jak w grupach skupiających osoby mające różnorodne plany, ambicje, interesy i oczekiwania, proces ich integracji ma równe szanse na osiągnięcie sukcesu jak i poniesienia klęski. O ile bardziej jest to trudne w procesach integracji politycznej, społecznej i gospodarczych państw. Problemy w tym procesie pojawiają się i mimo coraz większego doświadczenia uczestników procesu integracyjnego będą się pojawiać. Ważne jest aby egoizm, brak szacunku do innych partnerów nie przesłonił perspektywę osiągnięcia wspólnego sukcesu.