Wprowadzenie.

Czym jest NPR?

1. Obecność Polski w Unii Europejskiej stwarza Polsce ogromną szansę zmniejszenia dystansu do najwyżej rozwiniętych społeczeństw. Doświadczenie Unii i wsparcie finansowe oraz możliwość integracji gospodarczej, naukowej i kulturalnej z krajami członkowskimi otwierają przed nami nową perspektywę rozwojową. Narodowy Plan Rozwoju (NPR) jest niezbędny, aby Polska mogła właściwie zagospodarować swoje członkostwo w Unii Europejskiej i dobrze rozdysponować środki oferowane przez Unię. Już teraz realizujemy pierwszy Plan (na lata 2004 - 2006), który był tworzony głównie po to, aby przedstawić Unii Europejskiej dokument opisujący działania, które zostaną sfinansowane ze środków funduszy strukturalnych. Natomiast NPR na lata 2007-2013, czyli na kolejny okres budżetowy UE, spaja wszystkie przedsięwzięcia i działania o charakterze rozwojowym podejmowane w kraju. NPR jest koncepcją modernizacji polskiej gospodarki. To kompleksowy program rozwoju społecznego, który finansowany jest przy współudziale środków unijnych oraz ze środków krajowych. To uregulowanie wynika z przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia o Narodowym Planie Rozwoju.
NPR ma sprzyjać realizowaniu interesów różnych grup ludności, ukierunkowywać i stabilizować działanie instytucji publicznych i społecznych, zapobiegać napięciom i rozczarowaniu państwem. W ten sposób stanie się narzędziem programowania i koordynowania działań podmiotów publicznych, prywatnych i społecznych.

Podstawy rozwoju społeczno-gospodarczego

2. Fundamentem rozwoju społeczno-gospodarczego Polski w perspektywie kilkunastu lat musi być wysokie tempo wzrostu gospodarczego rzędu 5% PKB rocznie. Wysoki wzrost gospodarczy stwarza podstawę dla stopniowego usuwania barier rozwoju wynikających z negatywnych cech strukturalnych gospodarki oraz z deficytu kapitału ludzkiego i społecznego, ale nie eliminuje wszystkich tych problemów. Wysoka dynamika gospodarcza wywołuje efekty mnożnikowe oraz z pewnym opóźnieniem efekty dyfuzyjne, ale mimo to samoczynnie nie wywołuje pozytywnych skutków rozwojowych w całej gospodarce oraz odczuwanych przez wszystkie grupy społeczne. By wyeliminować bariery rozwojowe niezbędne są interwencyjne działania państwa, skoncentrowane na stymulowaniu i utrwalaniu tendencji rozwojowych. Powinny one wzmocnić konkurencyjność gospodarki i zachować niezbędny poziom spójności społeczeństwa.

Wielowymiarowość działań

3. Osiągnięcie tak ujętych celów rozwojowych jest warunkowane harmonizacją działań podejmowanych równocześnie w trzech wymiarach:

• strukturalnym - oddziaływanie na cechy strukturalne gospodarki,
• przestrzennym - oddziaływanie na zagospodarowanie przestrzeni kraju,
• regionalnym - oddziaływanie na rozwój i konkurencyjność regionów (województw).

Takie ich wyróżnienie wynika z odrębnych, specyficznych funkcji.

4. Kwestią, której musimy podołać, konstruując NPR, jest stworzenie instytucjonalnego układu organów władzy państwowej i samorządowej, który zapewni efektywne wypełnianie tych funkcji i wynikających z nich zadań przez różne podmioty władzy publicznej.

Cele rozwojowe a układ instytucjonalny

5. Do tej pory, mimo wysiłków reformatorskich, nie udało się w Polsce ustanowić takiego układu instytucjonalnego. I dlatego instytucjonalna zdolność do skutecznych działań rozwojowych jest ograniczona. Chaotycznie miotamy się między centralizacją i decentralizacją, podejściem sektorowym i horyzontalnym, naciskiem na resortowość i samorządność. Wśród obywateli wywołuje to przekonanie o "biurokratycznej anarchii". Państwo - zgodnie z tym odczuciem - stało się źródłem nieładu i rozkładu więzi społecznych. Gwałtownie obniża to zaufanie do instytucji publicznych, przy jednoczesnym rozbudzeniu roszczeniowych postaw w stosunku do państwa. A w rezultacie rośnie demokratyczny deficyt. Przyczyny tego stanu są złożone, ale cześć z nich tkwi korzeniami w systemie państwowego socjalizmu. Przejawia się to zwłaszcza siłą oddziaływania branżowych korporacyjnych interesów, które determinują funkcjonowanie takich sektorów jak: górnictwo, energetyka, kolejnictwo, drogownictwo, służba zdrowia czy oświata. Branżowe struktury korporacyjne przetrwały tam, gdzie nadal dopuszczona jest jedynie lub pozostaje dominująca własność publiczna a centralna administracja rządowa ściśle reguluje i reglamentuje funkcjonowanie organizacji wchodzących w skład danego sektora. Prowadzi to do zachowania resortowego (branżowego i hierarchicznego) układu zarządzania.
Na pozór umacnia to centralne organy państwa i sprzyja realizacji strategicznych przedsięwzięć. W rzeczywistości jest inaczej. Struktury resortowo-korporacyjne dążą do utrzymania i poszerzania swych domen, wykorzystując w tym celu presję społeczną (protesty) i polityczne naciski. Sprzyjają partyjnej penetracji administracji publicznej i zawłaszczaniu państwa przez partyjno-administracyjno-biznesowe koterie, które skutecznie rozmiękczają finanse publiczne, łamią budżetową dyscyplinę i utrwalają korupcję. To stanowi główny mechanizm kształtowania się syndromu "miękkiego państwa".
Dialog społeczny nazbyt często stał się fasadą, za którą ukrywa się korporatystyczna walka o grupowe interesy. Przy czym promowane są interesy tylko wybranych, najsilniejszych i politycznie wpływowych grup. Państwo zamiast być arbitrem staje się stroną tych sporów. W tej sytuacji konieczne jest rozwijanie otwartego dialogu obywatelskiego zapewniającego możliwość wyrażania swych dążeń i racji także grupom dotychczas izolowanym. Debata nad NPR 2007-2013 powinna stać się przykładem takiego podejścia.

6.Niezbędne jest konsekwentne skonstruowanie takiego systemu organizacji państwa, który pozwoli na przezwyciężenie tego syndromu "miękkiego państwa". Sedno tkwi w urzeczywistnieniu konstytucyjnej zasady pomocniczości państwa, gdzie organy władzy państwowej tworzą warunki dla aktywności innych aktorów sceny publicznej, a nie przejmują ich ról i zadań. Państwo respektuje autonomię i współdziałanie trzech sektorów: państwa, rynku oraz społeczeństwa obywatelskiego. Nie wypiera prywatnej działalności gospodarczej i obywatelskiej aktywności społecznej. Ma wyznaczoną, a tym samym ograniczoną domenę.

7. Z tego wynika, iż nie da się oddzielić dwóch procesów: określenia celów rozwoju społeczno-gospodarczego i zmian w układzie instytucjonalnym władzy. Stąd Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 musi być także programem niezbędnych zmian instytucjonalnych.

8. Podstawową kwestią w takim modelu współdziałania władzy jest wyznaczenie pozycji i roli województwa oraz jego samorządowych władz. Tym samym jednym z kluczowych zagadnień dotyczących przyszłości Polski jest odpowiedź na pytanie: co dalej stanie się z polskimi regionami?

9. Wzmocnienia wymagają także instytucje społeczeństwa obywatelskiego. Dostarczają one istotnych dóbr publicznych, zapewniają wyższą jakość standardów życia publicznego, dyscyplinując instytucje publiczne i patrząc im na ręce, wzbogacają debatę publiczną, dbając o różnorodność prezentowanych w niej opinii, wreszcie tworzą podstawy solidarności społecznej, kapitału społecznego oraz rozwijają postawę odpowiedzialności za siebie i swoje otoczenie. Bez nich nie jest możliwe umocnienie spójności społecznej.

NPR a strategia integracji z UE

10. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 wykreślający oś rozwoju społeczno-gospodarczego Polski jest zarazem odzwierciedleniem strategicznego podejścia do integracji Polski ze Wspólnotą Europejską. Plan określa pozycję, jaką Polska ma uzyskać w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz cele polityki gospodarczej. Wyznacza również środki służące osiągnięciu tej pozycji.

11. Polska strategia integracyjna w pełni respektuje kierunki rozwoju Unii wyznaczane przez dokumenty programowe, zwłaszcza "Strategię Lizbońską" i powiązaną z nią koncepcję zrównoważonego rozwoju.
Dzięki przyjęciu i konsekwentnej realizacji własnej strategii Polska będzie aktywnym, wykazującym inicjatywę, wiarygodnym i szanowanym partnerem krajów członkowskich i organów Unii Europejskiej, co powinno jej stopniowo zapewniać trwałą pozycję w grupie krajów nadających kierunek i tempo rozwoju Unii.

Stan prac nad NPR

12. Prace nad Planem zostały zainicjowane powołaniem przez Prezesa Rady Ministrów w dniu 6 lutego 2004 r. Międzyresortowego Zespołu do spraw przygotowania Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013. Zespołowi przewodniczy Wicepremier - Minister Gospodarki i Pracy.
Członkami Zespołu są przedstawiciele: Rządowego Centrum Studiów Strategicznych, Ministra Finansów, Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministra Infrastruktury, Ministra Środowiska, Ministra Nauki i Informatyzacji, Ministra Kultury, Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, Ministra Polityki Społecznej, Ministra Zdrowia, Ministra Spraw Zagranicznych, Ministra Obrony Narodowej, Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn, Sekretarza Komitetu Integracji Europejskiej, Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, Marszałków Województw oraz Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Ponadto w pracach Zespołu uczestniczą przedstawiciele partnerów społecznych, m.in. Rady Działalności Pożytku Publicznego oraz Rady Przedsiębiorczości.

13. Wstępnym etapem prac nad tym dokumentem było zlecenie i wykonanie w ostatnim kwartale 2003 roku kilkudziesięciu ekspertyz. Stały się one podstawą do dyskusji w Międzyresortowym Zespole na temat najważniejszych problemów społeczno-gospodarczych Polski. Po to by diagnoza była wiarygodna przygotowano szczegółowe prognozy oraz strategiczne założenia makroekonomiczne. Tak powstały "Założenia do Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013". Zostały one przyjęte przez Radę Ministrów 27 kwietnia 2004 r. Stały się przedmiotem wielomiesięcznych konsultacji społeczno-gospodarczych (regionalnych od maja do lipca 2004 r. oraz sektorowych od września do grudnia 2004 r.). Przeprowadzono także konsultacje z przedstawicielami Komisji Europejskiej.

14. Zaktualizowane jesienią 2004 roku wersje prognoz oraz strategii horyzontalnych i sektorowych stanowią podstawę wstępnego projektu NPR. Równocześnie samorządy wojewódzkie podjęły prace nad aktualizacją strategii regionalnych; wszystkie przygotowały "Założenia aktualizacji strategii wojewódzkich do roku 2020".

15. Wstępny projekt Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013 został zatwierdzony przez Radę Ministrów w dniu 11 stycznia 2005 i skierowany do ogólnonarodowej debaty. Zasady i harmonogram tej debaty oraz sposób uwzględnienia jej wyników określa rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów. Zgodnie z tym rozporządzeniem skorygowany projekt NPR 2007-2013 ma zostać przedłożony Radzie Ministrów w maju 2005 r.

16. Konsultacje wstępnego projektu NPR 2007-2013 będą prowadzone zgodnie z następującymi zasadami:

• kompleksowości - mają charakter ogólnopolski, sektorowy i regionalny;
• dokumentacji - poszczególne idee i stanowiska są dokumentowane;
• ciągłości - prowadzone są systematycznie i zmierzają do sformułowania społecznie legitymizowanego projektu NPR;
• sprzężenia zwrotnego - uczestnicy uzyskują odpowiedzi na swoje propozycje i stanowiska;
• przejrzystości - powszechnie dostępne są wszystkie rządowe dokumenty dotyczące projektu jak i opinie wyrażane przez uczestników konsultacji;
• równości - w konsultacjach mogą wziąć udział wszyscy zainteresowani.

17. Celem konsultacji nie jest uzyskanie akceptacji dla rządowych propozycji, lecz wywołanie szerokiej debaty o przyszłości kraju. Dlatego chodzi o włączenie się do niej możliwie szerokiej reprezentacji grup społecznych i środowisk zawodowych.

18. Prace nad końcową wersją projektu będą prowadzone równolegle z pracami nad opracowaniem i przyjęciem kilkunastu strategii sektorowych i horyzontalnych, Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego oraz aktualizacją 16 strategii regionalnych i koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. Równocześnie podjęte zostaną prace nad przygotowaniem ustalonych w projekcie NPR programów operacyjnych.

19. Końcowe przygotowanie NPR wymaga ponadto opracowania prognoz i ocen oddziaływania lub wpływu Planu na środowisko naturalne, rynek pracy, konkurencyjność gospodarki i innowacyjność przedsiębiorstw oraz oceny przewidywanego efektu makroekonomicznego. We wszystkich tych pracach będą na bieżąco wykorzystywane wyniki monitoringu i oceny wdrażania Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006.

20. Ostateczna wersja NPR zostanie zatwierdzona do końca 2005 roku przez rząd wyłoniony przez parlament następnej kadencji. Rok 2006 zostanie wykorzystany na przeprowadzenie wszystkich przygotowań instytucjonalnych i logistycznych warunkujących kompleksowe podjęcie realizacji Planu od początku 2007 r.