Indie - kraj kontrastów.

1. Indie na tle świata

	Spis Treści   Wstęp 1.1. Sytuacja gospodarcza 1.2. Wskaźniki jakości życia UNDP

		Obraz Indii w świecie ukształtowany został przez pryzmat przeludnienia, biedy i chorób. Dokonania ekonomiczne ostatnich lat w niektórych dziedzinach przyczyniły się do wyniesienia Indii na czołowe pozycje w gospodarce światowej. Zaawansowany udział w rozwoju nauk medycznych, technicznych i badania przestrzeni kosmicznej kontrastują z brakiem żywności i czystej wody. Indie są jedynym krajem świata, gdzie na tak wielką skalę pojawia się tyle sprzeczności. Obok małych gospodarstw rolnych egzystują wielkie nowoczesne zakłady przemysłowe, rozdzielone całymi wiekami w czasie, chociaż sąsiadujące w jednej przestrzeni. Rozdział I pokazuje pozycję gospodarczą Indii na tle gospodarki świata i ocenę rozwoju ludzkiego. Dla celów porównawczych wykorzystano podstawowe wskaźniki rozwoju społecznego, stosowane przez agendę ONZ do spraw rozwoju, UNDP. Osiągnięcia nauki i wiodące gałęzie gospodarki Indii są tematem rozdziału II. Tam też została przybliżona sylwetka indyjskiego ekonomisty, Amartya Kumara Sena i jego wkład w badania nad zagadnieniem dobrobytu. Rozdział III koncentruje się na głównych problemach, z jakimi muszą zmagać się dzisiejsze Indie, które determinują, a jednocześnie osłabiają skuteczność polityki gospodarczej. Wzrastająca populacja niesie kłopoty wyżywienia i zdrowia, a różnice narodowościowe i religijne przyczyniają się do bratobójczych walk.

Wstęp

Indie są siódmym pod względem wielkości powierzchni krajem świata i drugim państwem w Azji. Przodują także z uwagi na liczbę ludności. To obecnie drugi, po Chinach, najludniejszy kraj, jednak w nadchodzącym stuleciu przejmie on palmę pierwszeństwa. Według prognoz demografów, przy obecnym tempie przyrostu naturalnego, Indie w 2050 roku będą miały 1529 milionów obywateli.

Flagę Indii zaprojektowano jako symbol wolności Hindusów. Szafranowy kolor odzwierciedla odwagę, poświęcenie i ducha wyrzeczenia, biel - to czystość i prawda, a zielony - wiara i płodność. Na centralnym miejscu znajduje się Dharma Chakra, koło prawa.

Indie, poprzez olbrzymi obszar jaki zajmują, a także zawiłości historii stały się krajem niespotykanej nigdzie indziej różnorodności językowej i etnicznej. Jako podstawę podziału obszaru przyjęto języki najczęściej używane w danym regionie. Obok 18 języków regionalnych, identyfikowanych przez Konstytucję jako "Języki Indii" występuje ponad 700 dialektów. Sanskryt, którym mówili Ariowie, połączył się z rodzimym narzeczem Drawidów dając początek nowym językom. Hindi, którego używa 45% populacji stał się językiem narodowym. Jako dodatkowy, w oficjalnej komunikacji zachowano angielski, narzucony podczas dwustuletniego władania Brytyjczyków. Jest to jedyny, wśród mnogości innych, język, którym mogą porozumieć się Hindusi z różnych regionów kraju.

W Indiach spotyka się też prawdopodobnie największą w świecie i najbardziej zróżnicowaną mieszankę ras ludzkich, reprezentującą pięć głównych typów - australoidalny, europeidalny, mongoloidalny, negroidalny oraz kaukaski. Ludność należy do różnych grup, jako że, w poszczególnych okresach historii kolejne fale najeźdźców i kolonizatorów (Ariowie, Grecy, ludy zamieszkujące Azję) osiedlając się, łączyły z lokalną ludnością.

Wiele z 25 stanów, które tworzą federację Indii jest większych niż większość krajów świata. Osiem stanów ma więcej niż 20 mln obywateli, trzy - populację 60 mln, dwa przekraczają 80 mln, jeden liczy ponad 150 mln ludzi. Stany te mogłoby stanowić osobne państwa, chociaż różnią się znacznie pod względem zasobów naturalnych, uprawnień administracyjnych, jak również osiągnięć gospodarczych. Do najbogatszych należą stany północne: Pendżab ze średnim dochodem na jednego mieszkańca 544 USD w 1991 roku i Haryana (486 USD), zamieszkałe głównie przez Sikhów. Udział rolnictwa tych stanów w wypracowaniu GDP wynosił 51% i 48%, i znacznie przekraczał średnią kraju (ponad 32%). Istotna jest również duża liczebność populacji w miastach (odpowiednio 30% i 25%). Dalej plasuje się Maharashtra (446 USD), Gujarat (351 USD) oraz Tamil Nadu (324 USD). Do najbiedniejszych stanów należy Madhya Pradesh (244 USD), Uttar Pradesh (223 USD), Orissa (213 USD) i Bihar (161 USD).

1.1. Sytuacja gospodarcza

Uważa się, że Indie są jednym z najbardziej spektakularnie rozwijających się rynków, a w założeniach optymistów w 2020 roku będą czwartym ekonomicznym mocarstwem świata. Połączenie wiedzy wykwalifikowanej kadry menedżerskiej z pracą techników sprawia, że, przewyższając liczebnością Stany Zjednoczone lub Wspólnotę Europejską, mogą stać się potęgą globalnej konkurencji. Od czasu odzyskania niepodległości gospodarka indyjska przyjęła socjalistyczny model planowania centralnego i ekonomicznej samowystarczalności kraju. System taki propagowano do połowy lat 80-tych, gdy podjęto działania w kierunku uwolnienia rynku i otwarcia na świat. Reformy rozpoczęte przez premiera Rajiva Gandhiego rozwinął rząd Narasimhy Rao. Ekonomia przeżyła zdecydowaną transformację - z kraju pierwotnie rolniczego, z udziałem leśnictwa, rybołówstwa i przemysłu tekstylnego, jakim była pod rządami brytyjskimi, przeszła do przemysłu ciężkiego, transportowego oraz telekomunikacji. Skoncentrowano się na rozwoju przemysłu maszynowego, którego atutem są np. pojazdy transportowe, obróbki stali i żelaza, przemysłu chemicznego i elektronicznego. Duży nacisk położono też na przemysł wymagający zaawansowanych technologii, np. komunikacji cyfrowej, tworzy się ośrodki badania kosmosu. Indie mają długą tradycję tkactwa, jednak z uwagi na fakt, iż jest to zazwyczaj produkcja chałupnicza, jakość nie może spełniać europejskich wymagań. Przemysł tekstylny odgrywa również dużą rolę w krajach związanych dawniej z Indiami, w Pakistanie, Bangladeszu i na Sri Lance, będąc głównym składnikiem eksportu tych krajów.

Produkt Narodowy Brutto (PNB) określa całkowity dochód w gospodarce narodowej kraju. W 1991 roku w Indiach wynosił on średnio 370 USD na jednego mieszkańca, przy czym występują duże różnice pomiędzy stanami. Określa się więc poziom dochodów w ramach poszczególnych stanów. PNB nie odzwierciedla jednak w pełni rozmiarów produkcji w sensie ekonomicznym, trudno jest należycie uwzględnić zjawisko pojawiania się nowych, nie wytwarzanych dotąd produktów. Nie ma też bezpośredniego związku między wielkością PNB a poziomem satysfakcji osiąganej przez społeczeństwo.

Tabela 1: Wzrost PNB w latach 1951-89 (zmiany % do roku poprzedzającego przy stałych cenach w FY 1980 )

Okres PNB PNB na 1 mieszkańca 1951-55 3.6 1.7 1956-60 3.9 1.9 1961-65 2.3 0.1 1966-68 2.2 -0.1 1969-73 3.3 0.9 1974-79 3.1 2.6 1980-84 5.4 3.2 1985-89 5.5 3.3

Źródło: Economist Intelligence Unit, Country Profile: India, Nepal, 1993-94, London 1993, str.14

W ekonomii indyjskiej, podobnie jak w innych dziedzinach życia wyraźnie uwydatnia się dwoistość, jaka cechuje całe społeczeństwo i państwo. Chociaż niektóre obszary gospodarki stanowią czołówkę technologii, inne nie zmieniły się przez wieki. W dalszym ciągu najważniejszym działem pozostało rolnictwo, w którym zmiany metod gospodarowania są najmniej widoczne, a intensyfikacja produkcji postępuje wolno i wymaga ogromnych nakładów finansowych.

Tabela 2: Udział sektorów (%) w tworzeniu Produktu Krajowego Brutto w latach fiskalnych 1987-92

Sektor 1987 1988 1989 1990 1991 1992 Pierwszy (rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, przemysł wydobywczy, kamieniołomy) 32.5 34.8 33.8 33.5 32.8 32.3 Drugi (przetwórstwo, konstrukcje, elektryczność, inne) 28.8 26.9 27.7 27.7 27.4 26.9 Handel, transport i komunikacja 17.2 17.5 18.5 18.0 18.0 18.3 Nieruchomości i finanse 9.4 9.5 9.9 10.7 10.7 10.9 Usługi, wraz z administracją publiczną i obronnością 12.1 11.3 10.8 11.1 11.1 11.6 Ogółem 100 100 100 100 100 100

Źródło: Economist Intelligence Unit, Country Profile: India, Nepal, 1994-95, London 1995, str.21

Skupiając się na wykorzystaniu ogromnego ludzkiego potencjału kraju, władze nie doceniły znaczenia infrastruktury. Dopiero w trzecim sektorze znalazł się przemysł transportowy. Zaniedbano rozbudowę dróg i systemu kolejnictwa, bazując na dokonaniach Brytyjczyków, gdzie układ linii kolejowych określały przede wszystkim względy strategiczne. U progu XXI wieku brak wystarczających nakładów na rozbudowę linii bocznych uniemożliwia stworzenie efektywnych połączeń.

Transport jest dużym i zróżnicowanym sektorem ekonomii Indii. Wiele jest sposobów przemieszczania, poczynając od ludzkich głów, na których towary są balansowane, przez riksze rowerowe, do samochodów i pociągów. Koleje wiodły prym w momencie odzyskania niepodległości, jednak od tego czasu nastąpił gwałtowny rozwój transportu drogowego. Obecnie obydwa są wiodącymi działami gospodarki. Cały tabor kolejowy jest własnością państwa, nadzorują go Koleje Indyjskie. W połowie lat 90-tych Indie były na czwartym miejscu w świecie pod względem wykorzystania systemu kolejowego. Przy 62.458 km torów kolejowych zatrudniano 1,7 mln osób oraz przewieziono 350 mln ton (w FY 1992) i 3,7 mld pasażerów. Obecnie miliardowi Hindusów sprzedaje się około 4,5 mld biletów. 11.000 km linii jest zelektryfikowane, część jest ekspresowa, 14.600 km posiada dwa lub więcej torowisk, jest 116 tys. mostów. Inwestycje rządowe pozwoliły na modernizację głównego system łączącego New Delhi z całym krajem, sieci metra w Bombaju i Kalkucie oraz pociągów pospiesznych w Madrasie.

Także pod względem długości dróg Indie nie pozostają w tyle, posiadają około 2 mln km, z czego 960.000 km to drogi nawierzchniowe, a ponad 1 mln km stanowi żwir, tłuczony kamień oraz ubita ziemia. Transport miejski zdominowany został przez pojazdy motorowe, wzrosła liczba pojazdów dwu- i trójkołowych, samochodów, mini-busów, autobusów (w Bombaju pozostałością po czasach kolonii są autobusy dwupiętrowe), ciężarówki. Ilość zarejestrowanych pojazdów w latach 50-tych wynosiła 300 tys., w roku 1980 było już 5,2 mln, a następnie na początku lat 90-tych - 23,4 mln sztuk. Indie mają obecnie więcej niż 375 tys. autobusów i 800 tys. ciężarówek. Obok nich spotyka się też woły, wielbłądy, słonie i inne zwierzęta pociągowe. Wśród całego zamieszania na indyjskich ulicach specjalne miejsce należne jest krowom, uznawanym za stworzenia święte. W Kalkucie natomiast, chociaż zostało to prawnie zabronione, pracują jeszcze ostatni "ludzie - konie". Riksze, których siłę napędową stanowi siła mięśni, najszybciej i najsprawniej przemieszczają się w wąskich zatłoczonych ulicach miasta.

Wraz ze zmianami wewnątrz kraju nastąpiło także inne spojrzenie na świat. Śmiały program reform, wprowadzony w 1991 roku, oparty został na popieraniu prywatyzacji, wyeliminowaniu protekcjonizmu państwa i zaprzestaniu hamowania inwestycji zagranicznych. Nastąpił wzrost wymiany zagranicznej. Ale 16% udziału w tworzeniu PKB Indii odbiega od udziału krajów najbogatszych, w Stanach Zjednoczonych udzial ten wynosi 25%, a w Japonii - 80%. W FY 1996-97 wartość eksportu wzrosła do 33.500 mln USD z 31.797 mln USD w roku poprzednim. W ciągu sześciu lat od FY 1989-90 stopa wzrostu eksportu indyjskiego osiągnęła przeciętnie 12% rocznie, dwa razy więcej aniżeli poziom eksportu światowego.

Wykres 1: Import i eksport Indii w latach 1989-97 (mln USD)

Źródło: TATA Press Exporters' Pages, India 1997-98, Mumbai, str.III

Od FY 1994 nastąpił znaczny wzrost eksportu wyrobów gotowych, natomiast importuje się głównie surowce i środki produkcji. W 1997 roku import stanowił 11% PNB, z czego 26% przypadało na ropę naftową i produkty na jej bazie.

Wykres 2: Zakres importu Indii w latach 1996-97 (mln USD)

Źródło: TATA Press Exporters' Pages, India 1997-98, Mumbai, str. VI

W FY 1980-81 eksport pokrywał jedynie 52,4% wartości importu, natomiast w latach 90-tych dochody z eksportu wynosiły już prawie 90%.

Tabela 3: Kierunki indyjskiego importu i eksportu w FY 1996-97 (mln USD)

Część świata Import Eksport Azja 8.846 7.179 Europa Zachodnia 8.275 10.863 Ameryka 6.661 3.878 Bliski Wschód 2.738 8.418 Afryka 1.463 2.634 Europa Wschodnia 961 971 Oceania 414 1162

Źródło: TATA Press Exporters' Pages, India 1997-98, Mumbai, str.VI

Głównym odbiorcą towarów indyjskich jest Europa Zachodnia i Bliski Wschód. Eksportuje się szczególnie towary przetworzone: odzież, elementy mechaniczne, chemikalia, wyroby skórzane. Wśród produktów rolnych dominuje herbata, kawa, przyprawy oraz jedwab i juta. Dalej plasują się rudy i minerały: mangan, chrom i boksyty z Bengalu Zachodniego. Ważnym towarem są diamenty, których złoża stanowią 5% zasobów światowych.

Wykres 3: Zakres eksportu Indii w latach 1996-97 (mln USD)

Źródło: TATA Press Exporters' Pages, India 1997-98, Mumbai, str.VI

W ostatnich latach odnotowano spadek inflacji z 16% do 7,7%, natomiast wartość rezerw zagranicznych wzrosła z 1 mld USD do 23,6 mld USD. Biorąc pod uwagę te czynniki oraz bogate zasoby bogactw naturalnych i sprzyjający klimat dla dalszych reform, Indie są krajem wielkich możliwości. Niewystarczająca rodzima infrastruktura, zbyt mała ilość energii i brak usług telekomunikacyjnych zachęcają do działania. Hindusi pracujący dotąd zagranicą powracają, szukając w kraju zatrudnienia i podejmując nowe wyzwania.

1.2. Wskaźniki jakości życia UNDP i próby klasyfikacji krajów według osiągniętego poziomu rozwoju

Równolegle do osiągnięć gospodarczych czyni się starania o poprawę bytu. Organizacja Narodów Zjednoczonych w ramach badań kondycji życia ludności świata od 1990 roku wydaje raport o rozwoju społecznym (Human Development Report). Dane ze wszystkich krajów, dotyczące różnych dziedzin wykorzystuje się przy ustalaniu rankingu państw w każdym roku.

Rozwój społeczny jest określany jako proces poszerzania zakresu wyborów, jakich dokonuje się w życiu, poprzez zwiększanie zdolności i możliwości jednostki. Jego pełna realizacja zależna jest od trzech podstawowych czynników, dążeń człowieka, aby:

• wieść długie i zdrowe życie,
• mieć możliwość zdobywania wiedzy,
• mieć dostęp do źródeł niezbędnych dla godnego standardu życia

Jeśli te warunki nie są spełnione, wiele możliwości, jakie niesie ze sobą życie, pozostaje poza zasięgiem. Chodzi o możliwość uczestnictwa w życiu politycznym, perspektywy rozwoju ekonomicznego i społecznego, świadomość przynależności do społeczności, jak również o poczucie własnej wartości. Chociaż dochody są jednym z głównych środków pomnażających możliwości wyboru i dobrobyt, nie decydują wyłącznie o jakości życia. Rozwój społeczny odnosi się do wielu innych zagadnień globalnych współczesnego świata, takich jak:

• Prawa człowieka, jako że rozwój ludzki prowadzi do realizacji wielu oczekiwań - ekonomicznych, socjalnych, kulturalnych, obywatelskich. Przywileje ludzi nie ograniczają się jedynie do politycznych i społecznych sfer życia, lecz obejmują szerszy zakres, bowiem w myśl Światowej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku "każdy ma prawo do standardu życia odpowiedniego dla zdrowia oraz powodzenia jego i jego rodziny, włączając pożywienie, ubiór, mieszkanie i opiekę medyczną oraz niezbędne świadczenia socjalne. Każdemu przysługuje prawo do edukacji, do pracy i opieki społecznej".
• Grupowy dobrobyt, w myśl którego indywidualne prawa, wybory i możliwości nie mogą być nieograniczone, a wolność jednostki nie powinna zagrażać wolności innych. Teoria społecznego wyboru skupia się na podejmowaniu optymalnych zbiorowych decyzji. Jeśli spełniają one równocześnie oczekiwania społeczeństwa, w dużej mierze zubożałego, mogą być siłą napędową działania na rzecz rozwoju ludzkiego.
• Równość, którą sytuuje się w samym centrum rozwoju społecznego. Chociaż zazwyczaj analizuje się dochód i dobrobyt, szczególny nacisk kładziony jest na podstawowe możliwości i zdolności ludzi - równy dostęp do nauki, zdrowia, uprawnień politycznych.
• Podtrzymanie poziomu życia, czyli dbałość, aby spełnianie potrzeb i wymagań obecnej generacji nie zmniejszyło możliwości przyszłych pokoleń. Oznacza równość w stosunku do żyjącego pokolenia, jak i w odniesieniu do tych, którzy żyć będą na świecie w przyszłości. Podtrzymanie jest ważnym wyznacznikiem rozwoju ludzkiego, musi być jednak osiągalne dla wszystkich, tak, aby dobrobyt jednych nie powodował krzywdy innych. Obejmuje ono szczególnie kwestie demografii, wykorzystania energii i ochrony środowiska naturalnego.

W celu porównania dobrobytu w różnych krajach lub dla analizy zmian w tym samym kraju na przestrzeni lat, używa się wskaźników jakości życia, mierzących ogólny poziom życia i istniejące różnice. Ich twórcą jest Amartya Kumar Sen, hinduski ekonomista od lat związany z uczelniami Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Wspólnie z Pakistańczykiem Mahbudem ul Haq wprowadził on miary dobrobytu, które dają pełniejszy obraz rozwoju ludzkiego niż powszechnie stosowany średni dochód przypadający na jednego mieszkańca. W dalszym ciągu jednak ocena rozwoju ludzkiego nie jest kompletna, ponieważ wiele cech jest niemierzalnych. Mimo niedoskonałości praca Sena przyczyniła się do stworzenia przez United Nations Development Programme (UNDP) raportu na temat jakości życia ludzkiego, który niezależnie od badań Banku Światowego ocenia kondycję krajów świata. Informacje prezentowane w raportach pochodzą sprzed trzech lat, tak więc ostatni raport z września 1999 roku określa sytuację społeczną na świecie w roku 1996.

System Human Development odnosi się do:

• państw wysoko rozwiniętych,
• państw rozwijających się,
• regionów świata,
• przeciętnych wielkości wskaźników w skali światowej

i obejmuje ponad 400 wskaźników usystematyzowanych w kilkudziesięciu grupach tematycznych.

Wśród wskaźników opracowanych dla krajów rozwijających się wyróżnia się:

• wskaźniki rozwoju ludności, profil rozwoju ludności i marginesu społecznego, trendy rozwoju ludności,
• zmniejszenie i zwiększenie różnic pomiędzy Północą a Południem,
• status kobiet i wskaźniki według płci,
• zróżnicowanie miast i wsi, urbanizacja,
• urodzenia żywe i rozwój dzieci, profil demograficzny,
• stan i ochrona zdrowia społeczeństwa,
• produkcja żywności i poziom wyżywienia,
• poziom wykształcenia, wskaźniki edukacyjne,
• zatrudnienie, zamożność społeczeństwa, struktura zasobów ludności, wydatki i pomoc socjalna,
• struktura mediów masowych,
• bilans płatniczy, zadłużenie zagraniczne i handel zagraniczny,
• wydatki wojskowe,
• bilans zasobów naturalnych, zużycie energii,
• makroekonomiczne wskaźniki aktywności gospodarczej,
• trendy rozwoju gospodarczego.

W odniesieniu do krajów uprzemysłowionych dochodzą następujące miary:

• zagrożenia społeczne,
• osłabienie więzi społecznych,
• bezrobocie.

Wskaźniki dla regionów świata i grup państw obejmują:

• regionalne, zagregowane wskaźniki rozwoju ludności,
• makroekonomiczne wskaźniki rozwoju społecznego.

Główną miarą jest wskaźnik rozwoju społecznego (HDI, Human Development Index), na który składają się trzy, odpowiadające dążeniom, wielkości:

• średnia przewidywana długość życia w chwili urodzin,
• poziom wykształcenia obywateli, dostępność edukacji (piśmienność dorosłych oraz łączna rejestracja w szkole podstawowej, średniej i wyższej),
• standard życia (realny dochód w dolarach).

Drugim wskaźnikiem stosowanym do pomiaru poziomu życia jest wskaźnik ubóstwa społecznego (HPI, Human Poverty Index). Nie sposób jednoznacznie zdefiniować ubóstwa. Ubóstwo to głód, brak schronienia, niemożność kontaktu z lekarzem w razie choroby. Ubóstwo jest niemożliwością uczęszczania do szkoły, niewiedzą jak czytać, jak prawidłowo się wysławiać. Jest to też brak pracy, obawa o przyszłość, życie z dnia na dzień. Ubóstwo powoduje śmierć dziecka wskutek choroby, spowodowanej zanieczyszczeniem wody. Ubóstwo to wreszcie utrata zaufania we własne siły, brak możliwości zaprezentowania siebie oraz wolności wyboru.

Podczas gdy HDI ocenia przede wszystkim postęp kraju w osiąganiu rozwoju społecznego, wskaźnik HPI odzwierciedla pozbawienie praw, które wciąż jeszcze istnieje. Jako, że ogólny poziom życia różni się znacznie w rozmaitych częściach świata, konieczne jest wzięcie pod uwagę odmiennych wyznaczników biedy. Dlatego też począwszy od wydania raportu z 1998 roku wskaźnik ubóstwa HPI występuje w dwóch wariantach: HPI-1 i HPI-2.

Wskaźnik HPI-1 mierzy ubóstwo w krajach rozwijających się. Wartości określają m.in. procent ludności, co do którego spodziewany jest zgon przed 40.rokiem życia, odsetek dorosłych analfabetów, pozbawienie zabezpieczeń wyrażone przez procent ludzi bez dostępu do nieskażonej wody i usług medycznych, a także dzieci do 5.roku życia z niedowagą.

Natomiast dla krajów wysoko uprzemysłowionych stosuje się wskaźnik HPI-2. Miarą jest procent ludzi, którzy nie dożyją 60.roku życia, odsetek dorosłych nie umiejących posługiwać się słowem pisanym w stopniu dostatecznym oraz ludzi żyjących poniżej granicy biedy (osiągających dochód niższy niż 50% średnich dochodów w danym państwie). Dodatkowym czynnikiem jest poziom wykluczenia społecznego, mierzony poprzez określenie procentu długookresowego bezrobocia (procent osób pozostających bez pracy przez ponad rok). Charakterystyczna w krajach rozwiniętych jest większa dostępność danych, dzięki czemu raport wierniej oddaje rzeczywistość.

Wskaźnik rozwoju społecznego kobiet (GDI, Gender-related Development Index) odnosi się do pozycji kobiet. Jego celem jest uchwycenie różnicy między tempem rozwoju społecznego kobiet i mężczyzn w danym kraju. Jest to HDI ukazujący nierówność ze względu na płeć, im różnica jest większa, tym niższy jest współczynnik GDI w porównaniu z HDI dla danego kraju.

Tabela 4: Wskaźniki HDI, HPI-1, HPI-2, GDI

Źródło: What is Human Development?,

Wskaźnik równouprawnienia płci (GEM, Gender Empowerment Measure) ocenia w jakim stopniu kobiety mogą brać czynny udział w życiu społecznym i politycznym. Skupia się na uczestnictwie kobiet w procesie podejmowania decyzji, określa ich odsetek w parlamencie, władzach administracyjnych i na stanowiskach kierowniczych, wśród specjalistów i pracowników technicznych. Wykazuje również udział kobiet w wytwarzaniu dochodu w porównaniu z udziałem mężczyzn.

W raporcie UNDP z 1998 roku Indiom przyznano 139 pozycję spośród 174 krajów świata, w przedziale krajów o niskim poziomie rozwoju społecznego.

Tabela 5: Wskaźnik HDI dla Indii w porównaniu z wybranymi krajami

a) Oczekiwana długość życia przy urodzeniu (w latach)
b) Umiejętność pisania i czytania u dorosłych (%)
c) Edukacja w szkołach I, II i III stopnia (%)
d) Realny dochód na osobę PPP$
e) Średni dochód na osobę PPP$
f ) Wartość wskaźnika rozwoju ludzkiego HDI

Źródło: HDR 1998 - Human Development Index,

Istnieją duże różnice między najlepiej i najsłabiej rozwiniętymi krajami. Wskaźnik rozwoju społecznego w Kanadzie, zajmującej pierwsze miejsce w rankingu, wynosi 0.96, zaś najsłabiej rozwinięte Sierra Leone otrzymało wynik 0.185. Oznacza to, że Kanada ma do odrobienia braki w zapewnieniu pełnego rozwoju swoim mieszkańcom w wysokości zaledwie 4%, podczas gdy Sierra Leone 82%. W przypadku Indii braki stanowią jeszcze 55%.

Poprawia się poziom wykształcenia ludności świata. W ciągu ostatnich 25 lat w krajach rozwijających się odsetek ludności umiejącej pisać i czytać wzrósł z 48% do 70%. Wciąż jednak istnieją znaczne różnice, podczas gdy w południowo-wschodniej Azji wskaźnik ten wynosi prawie 90%, w Indiach zaledwie 52% z miliarda obywateli potrafi pisać.

Tabela 6: Wskaźnik GDI dla Indii w porównaniu z wybranymi krajami

a) Oczekiwana długość życia przy urodzeniu (w latach)
b) Umiejętność pisania i czytania u dorosłych (%)
c) Edukacja w szkołach I, II i III stopnia (%)
d) Udział w dochodzie
e) Wskaźnik GDI:
w - wartość wskaźnika
m - miejsce według tego wskaźnika

Źródło: HDR 1998 - Gender-Related Development Index,

W ciągu 36 lat w krajach rozwijających się średnia długość życia zwiększyła się z 46 do 62 lat, wzrosła też średnia długość życia kobiet. W Nepalu jednak żyją one krócej, a w Indiach tyle samo lat, co mężczyźni. Większa śmiertelność kobiet w tych krajach spowodowana jest zarówno złym stanem opieki zdrowotnej, jak też większym, niż w przypadku mężczyzn, niedożywieniem. Z kolei w krajach o wysokim poziomie rozwoju wzrasta długość życia, prowadząc do starzenia się społeczeństwa.

Analizując udział kobiet w rozwoju społecznym zauważa się rozbieżności w stosunku do miar stosowanych dla całego społeczeństwa. Francja, plasowana na drugim miejscu pod względem wskaźnika HDI, znalazła się na pozycji 7 wśród 163 krajów, dla których obliczano wskaźnik GDI. Japonia, która zajęła 8 miejsce w pierwszym zestawieniu, w drugim spadła na pozycję 13. Indie pod względem GDI uzyskały pozycję wyższą aniżeli dla całego społeczeństwa, jest to 128 lokata przy 139 miejscu HDI. Kanadzie w obydwu analizach przyznano 1 miejsce, wzrosła natomiast pozycja Szwecji, zajęła ona 3 miejsce w rankingu GDI przy ogólnej 10 lokacie HDI.

Tabela 7: Wskaźnik GEM dla Indii w porównaniu z wybranymi krajami

Kraj a1995 b1995 c1995 d1995 e1995 Kraje o wysokim poziomie rozwoju w m Ogółem: 14.1 .. .. 35 .. -- 1. Kanada 21.2 42.2 56.1 38 0.72 7 2. Francja 9 9.4 41.4 39 0.489 31 3. Norwegia 36.4 31.5 61.9 42 0.79 2 4. USA 11.2 42.7 52.6 40 0.675 11 5. Islandia 25.4 27.7 53.5 42 0.723 6 6. Finlandia 33.5 25.3 62.5 42 0.725 5 8. Japonia 7.7 8.9 43.3 34 0.472 38 9. Nowa Zelandia 29.2 34 49.1 39 0.725 4 10. Szwecja 40.4 38.9 64.2 45 0.79 1 14. Wielka Brytania 11.6 32.9 44.2 38 0.593 20 18. Dania 33 19.2 46.8 42 0.739 3 20. Grecja 6.3 22 44.2 32 0.438 51 52. Polska 12.7 34.7 62.5 39 0.494 29 Kraje o średnim poziomie rozwoju Ogółem: .. .. .. 36 .. -- 85. Kuba 22.8 18.5 47.8 31 0.523 25 106. Chiny .. 11.6 45.1 38 0.483 33 Kraje o niskim poziomie rozwoju Ogółem: 7.9 .. .. 25 .. -- 138. Pakistan 2.6 3.9 19.5 21 0.179 100 139. Indie 7.3 2.3 20.5 25 0.228 95 152. Nepal .. .. .. .. .. .. 170. Burundi .. .. .. .. .. .. 171.Mali 12.2 19.7 19 39 0.351 72 173. Nigeria 1.2 8.5 8.1 37 0.121 102 174. Sierra Leone .. .. .. .. .. .. Wszystkie kraje rozwijające się 8.6 .. .. 32 .. -- Kraje najsłabiej rozwinięte .. .. .. .. .. -- Kraje uprzemysłowione 15.3 .. .. 37 .. -- Świat 11.8 .. .. 33 .. --

a) Miejsca w parlamencie zajmowane przez kobiety (%)
b) Kobiety w administracji i na stanowiskach kierowniczych (%)
c) Kobiety jako specjaliści i pracownicy techniczni (%)
d) Udział kobiet w wypracowanym dochodzie (%)
e) Wskaźnik GEM:
w - wartość wskaźnika
m - miejsce według tego wskaźnika

Źródło: HDR 1998 - Gender Empoverment Measure,

W zestawieniu wyników wskaźnika GEM podsumowano dane z 102 państw. Dostrzegalne są tutaj znaczne odchylenia od wskaźnika HDI. Kanada plasuje się dopiero na pozycji 7, podczas gdy w czołówce znajduje się Szwecja, Norwegia i Dania. Indie uzyskały 95 lokatę, natomiast Polska sklasyfikowana została na 29 miejscu. Nie jest jednak do końca pewne, jakie kryteria poza podanymi w raporcie przyjęli autorzy, gdyż z danych wynika, że kobiety mają w Polsce lepszą pozycję niż w Wielkiej Brytanii, która zajęła 20 miejsce.

W świetle ostatniego Raportu HDI z września 1999 roku pierwsze miejsce ponownie zajęła Kanada, a na dalszych znalazły się: Norwegia, USA, Japonia, Belgia, Szwecja, Australia, Holandia, Islandia oraz Wielka Brytania. Z kolei w ostatniej dziesiątce znalazły się: Republika Środkowoafrykańska, Mali, Erytrea, Gwinea-Bissau, Mozambik, Burundi, Burkina Faso, Etiopia, Nigeria i Sierra Leon, a Indie usytuowane zostały kilka pozycji wyżej i zajęły 132 miejsce. Nie tylko one zmieniły pozycję w rankingu, dotyczy to zarówno krajów z samego końca tabeli, jak też tych, które znajdują się w czołówce.

Powyższe raporty obrazują pozycję Indii na tle całego świata. Wskaźnik HPI-1 zaś odnosi się poziomu ubóstwa wśród krajów rozwijających się. Otwiera go Cypr, znajdujący się na 23 pozycji w klasyfikacji HDI. W gradacji ubóstwa bierze się pod uwagę dużo więcej składowych, niż w dotychczasowych miarach.

Tabela 8: Wskaźnik HPI-1 dla Indii w porównaniu z krajami rozwijającymi się

a) Ludzie, którzy nie dożyją 40.roku życia (% populacji), 1995
b) Analfabetyzm dorosłych (%), 1995
c) Populacja bez dostępu do nieskażonej wody (%), 1990-96
d) Populacja bez dostępu do usług medycznych (%), 1990-95
e) Niedowaga dzieci do 5.roku życia (%), 1990-97
f) Dzieci, które nie dożyją 5.roku życia (promile), 1995
g) Rzeczywisty dochód na osobę PPP$ najbiedniejszych 20% populacji, 1980-94
h) Rzeczywisty dochód na osobę PPP$ najbogatszych 20% populacji, 1980-94
i) Populacja poniżej linii ubóstwa - 1USD na dzień
w) wartość wskaźnika HPI-1 (%), 1995

Źródło: Human Poverty Profile and Index,

Raporty HDR badają poziom życia dopiero od 1990 roku, jednak już od ponad 20 lat dostępne są dane obrazujące rozwój społeczny oraz dokonania w walce z zacofaniem i biedą.

Tabela 9: Postęp krajów rozwijających się (jako całości) w latach 1975-95

Źródło: Measuring Development Progress,

Mimo widocznego postępu w ciągu tych 20 lat, wyznacza się kolejne zadania. Rok 2015 obrano jako datę osiągnięcia następujących celów:

• redukcja skrajnej biedy o połowę,
• powszechna edukacja podstawowa,
• eliminacja różnic płci w dostępie do nauki,
• zmniejszenie śmiertelności niemowląt i dzieci o 2/3,
• zmniejszenie umieralności matek o 3/4,
• powszechny dostęp do usług medycznych.

Priorytetem jest redukcja biedy, bowiem jeśli nawet procent ludzi żyjących w ubóstwie pozostanie stały, to ze względu na wzrost populacji zwiększy się także liczba biednych. Przy obecnym poziomie prawie 30% ludności żyjących poniżej linii ubóstwa - 1 USD dziennie, ocenia się, że ilość biednych w 2015 roku wzrośnie do 1,8 miliarda z 1,3 miliarda w 1993 roku.

Do pomiaru realizacji wyznaczonych celów stworzono zestaw pięciu miar opisujących całościowo dany kraj. Są to: zakres skrajnej biedy, odsetek dorosłych w wieku 15-24 lat umiejących czytać i pisać, śmiertelność poniżej 5.roku życia, wskaźnik urodzin przypadający na jedną kobietę, odsetek społeczeństwa z dostępem do czystej wody.

Biorąc pod uwagę odległość poszczególnych krajów od wyznaczonych celów, świat podzielono na pięć części, zwane kwintylami, z 31 lub 32 krajami w każdym. Początkowe grupy wykazują największe braki w stosunku do stanu wymaganego, natomiast końcowe zbliżają się do standardów krajów rozwiniętych. Wartości miar mogą być prezentowane w formie tabeli lub graficznie, na tzw. diamencie.

Indie i Chiny ze względu na wielkość populacji potraktowano osobno. Według wskaźników Indie znalazły się w drugim, a Chiny zakwalifikowano do trzeciego kwintyla.

Tabela 10: Różnice w postępie rozwoju między kwintylami

Źródło: Development Indicators. Five Dimensions of Develompent,

W latach 1987-97 w pierwszym przedziale 41% ludzi żyło w skrajnej nędzy w porównaniu z 3% w piątym kwintylu. 64 % potrafiło czytać i pisać, podczas gdy w ostatniej grupie było to 99 %. W przypadku Indii optymistyczny jest fakt, że przy ogólnym bardzo wysokim odsetku analfabetyzmu obejmującym ponad połowę społeczeństwa, 66% dorosłych potrafi czytać. Oprócz znaczących różnic względem Chin, pokazanych powyżej istnieją kolejne, w każdym przypadku niekorzystne dla Indii.

Tabela 11: Różnice pomiędzy Chinami i Indiami

Kraj a b c d Chiny 620 16 99 115 Indie 350 66 .. 437

Źródło: Development Indicators. Quintiles,

W oparciu o dane tworzy się atlas świata z podziałem na poszczególne wskaźniki lub całe kwintyle. Zapewnia to szybką orientację co do pozycji kraju w odniesieniu do odpowiednich kryteriów.

Mapa 3: Podział krajów w ramach kwintyli

Źródło: Development Indicators. Coutries in each quintile

Chociaż ekonomia sytuuje Indie pośród 15 wiodących krajów świata, wciąż jeszcze 70% ludności kraju żyje tak, jak przed wiekami ich przodkowie, walcząc o egzystencję. Dane z raportu UNDP ukazują kraj, który musi zrobić jeszcze bardzo dużo w celu poprawy życia ludzi.