Polski system wspierania eksportu.

Propozycje zmian.

Obecnie wszystkie państwa wspierają własny eksport, aczkolwiek czynią to z różną intensywnością. Państwa, które nie prowadza skutecznej polityki wspierania eksportu stawiają swoich eksporterów w gorszej sytuacji od eksporterów z państw prowadzących aktywna politykę proeksportowa.

Istnieją porozumienia WTO, które ograniczają zakres polityki proeksportowej (nie mogą one naruszać warunków konkurencji międzynarodowej). Porozumienia te wyznaczają współczesny zakres polityki proeksportowej, która ma wyrównać warunki konkurencji różnych podmiotów na arenie międzynarodowej, ma poprawić dostęp zagranicznych producentów do rynku krajowego, natomiast nie może zniekształcać konkurencji. Wszystkie kraje są zmuszone do stosowania polityki proeksportowej, ale takiej, która spełnia normy prawa międzynarodowego. Istnieją dwa typy polityki proeksportowej:

• bezpośrednia (która polega na likwidacji barier rozwoju konkurencyjnego eksportu: informacyjnej, finansowej, promocyjnej, marketingowej, szkoleniowej)
• i pośrednia (polegająca na poprawie konkurencyjności produktów krajowych).

W latach 80 w USA, a następnie w latach 90 w Europie Zach. nastąpiło przesuniecie punktu ciężkości w polityce proeksportowej z instrumentów bezpośrednich na pośrednie. Polska musi wejść w druga fazę transformacji - dostosowanie się do współczesnej gospodarki światowej m.in. przez tworzenie potencjału wiedzy i innowacyjności w przedsiębiorstwach. Aby tworzyć ten potencjał potrzebna jest skumulowana aktywność przedsiębiorstw i państwa, a wiec polityka strukturalna, bardzo zdecydowanie stawiająca na rozwój nowoczesnych, wysoko naukochłonnych produktów czyli modernizacja strukturalna gospodarki polskiej a z nią eksportu (przykład Finlandii, gdzie Nokia zmieniła profil gospodarki tego państwa).

Wymagane jest działanie w czterech kierunkach:

• odbudowa (mobilizacja) oszczędności wewnętrznych;
• przyciąganie, lepsze wykorzystywanie dla celów makroekonomicznych obcej akumulacji, czyli transferu kapitału zagranicznego;
• inwazja edukacyjna;
• innowacja, nadanie faktycznego impulsu innowacyjnego gospodarce (co prawda jest dokument - "Strategia innowacyjna państwa do roku 2006", ale on zawiera pewne kierunkowe zapisy nie dając skonkretyzowanych propozycji).

Impuls proinnowacyjny wymaga zarówno uruchomienia instrumentów nacelowanych na zwiększenie popytu na te innowacje ze strony podmiotów gospodarczych jak i zwiększenie podaży nowych rozwiązań. Od strony popytowej kierunek obniżania obciążeń fiskalnych podmiotom gospodarczym jest słuszny i godny kontynuacji. Zwiększenie skłonności ludności do oszczędzania np. poprzez dalsze rozwijanie instrumentów nacelowanych na zwiększenie zachęt do oszczędzania na cele mieszkaniowe, zdrowotne, edukacyjne. Temu celowi może tez służyć obniżanie progu minimalnego opodatkowania.

Zapewnienie jednoznaczności impulsów, informacji, które docierają do przedsiębiorstw ze strony polityki fiskalnej i pieniężnej. Odroczenie płatności podatkowej, prolongata terminu płatności podatków (tax credit) do wysokości równej wartości inwestycji zorientowanych na realizacje celów makroekonomicznych (np. proinnowacyjnych). Rozwiązanie węgierskie - zwolnienie od opodatkowania części wyniku finansowego przeznaczonego na inwestycje innowacyjne. Przyspieszona amortyzacja.

Jeśli chodzi o wzmocnienie korzyści ekonomicznych z tytułu transferu zagranicznych inwestycji bezpośrednich, to wydaje się, ze obok dogodnych uwarunkowań instytucjonalnych (tzn. rozwoju infrastruktury, kształcenia dostosowane do struktury popytu kreowanego przez ten kapitał) może byłoby celowe różnicowanie wakacji podatkowych, jeśli chodzi o różne dziedziny gospodarowania (tzn. dłuższe dla dziedzin związanych z naukochłonnymi dziedzinami wytwarzania i takimi usługami, krótsze - dla dziedzin niższego przetwórstwa i usług rynkowych).

Kierunki działania w sferze badawczo-rozwojowej - impuls innowacyjny wymaga rozwoju badań własnych (przykład: Irlandia i "tygrysy azjatyckie"). Nie można opierać się wyłącznie na imporcie technologii. Badania własne wymagają dwóch działań: obok realokacji środków publicznych na rzecz sektora nauki (zdjąć z nadmiernie rozwiniętej administracji publicznej), zwiększenie finansowania nauki ze środków przedsiębiorstw (przemysłu) - rozwój instytucji pomostowych pomiędzy przemysłem a nauka jest niezwykle pożądanym kierunkiem (np. UNIDO chce stworzyć Centrum Produktywności - na wzór japoński - w Polsce), tworzenie konsorcjów celowych. Inwazja edukacyjna - Irlandia i "tygrysy" poprzedziły swój dynamiczny rozwój eksportu podstawowa, zmasowana akcja edukacyjna.

Te kierunki (mobilizacja oszczędności krajowych, przyciągania i lepszego wykorzystania bezpośrednich inwestycji zagranicznych, poprawa kwalifikacji kadr poprzez inwazje edukacyjna, rozwój badań własnych) mogą zapewnić rozwój produkcji eksportowej.

Środki należy zainwestować w restrukturyzacje przemysłu, pomoc małym i średnim przedsiębiorstwom (mogą to być określone instrumenty podatkowe). Istnieje propozycja, aby zachować ulgi inwestycyjne przy jednoczesnym ich odbiurokratyzowaniu, obniżyć wskaźnik rentowności, uniezależnić podmiot gospodarczy od urzędu skarbowego (żeby nie był "zakładnikiem" tej ulgi). Ulga taka nakierowana byłaby na dwie sfery: łagodziłaby bezrobocie oraz łagodziłaby deficyt w handlu zagranicznym. Ulga ta miała być stosowana w odniesieniu do eksporterów oraz podmiotów działających w obszarach o dużym wskaźniku bezrobocia. Informacja jest ta dziedzina, która można rozwijać i finansować. Skąd eksporterzy czerpią informacje o rynkach zbytu: od zagranicznych agentów - 31 proc., międzynarodowe targi i wystawy - 45 proc., wydawnictwa fachowe - 50 proc., polskie BRH ("wehy") - 12 proc., krajowe centra informacji rynkowej - 4 proc. To wszystko daje ogromne pole do działania. Rośnie udział Internetu w pozyskiwaniu informacji (w 1998 r. - 14 proc., 1999 r. - 28 proc.). Istnieje pilna potrzeba zakończenia w Ministerstwie Gospodarki prac nad stworzeniem teleinformatycznego systemu promocji eksportu.

Istotne jest pytanie: gdzie szukać środków na zwiększenie wydatków na promocje, system wspierania eksportu? Najłatwiej poprzez "odchudzenie" administracji. Nie powinna powstawać kolejna instytucja promująca polski eksport (mamy już MG i KUKE). Należy wydatnie zwiększyć środki na promocje (bez ingerencji urzędników) i wydatkować je w sposób czytelny, bez uznaniowego traktowania sprawy promocji.

Większość propozycji mających na celu poprawę polskiego eksportu jest zawieszonych w powietrzu, jeżeli nie będzie wsparcia eksportu ze strony systemu bankowego. Jednak na ten system nie można liczyć ponieważ kredyt w Polsce jest bardzo drogi. Poza tym przejecie naszych banków przez inwestorów zagranicznych spowoduje ograniczenie kredytów (szczególnie proeksportowych). Rozwiązanie: należy wspomóc eksport przy pomocy kredytów udzielanych przez banki państwowe.

Przekształcenie BRH w Wydziały Ekonomiczno-Handlowe (tzw. "wehy") ambasad doprowadziło do powstania bałaganu decyzyjnego i osłabiło polskie placówki handlowe. Istnieje konieczność przywrócenia sprawnie działających biur radcy handlowego, kierowanych samodzielnie przez fachowców. Ambasadorzy najczęściej nie maja elementarnego wykształcenia ekonomicznego. Nie powinni w żaden sposób ingerować merytorycznie w prace biur radcy handlowego.

Jest potrzebna znacznie rozbudowana polityka wspierania eksportu. Powinna obejmować:

• rozszerzenie istniejącego instrumentarium przede wszystkim zbudowanie i uzupełnienie tego instrumentarium o narzędzia wspierania eksportu na poziomie małych i średnich przedsiębiorstw. Środki finansowe przeznaczone na ten system powinny być wielokrotnie zwiększone (jak np. Irlandia, USA, Węgry).
• Potrzebna jest także polityka przemian strukturalnych i polityka na szczeblu makro, która by promowała rozwój dziedzin rokujących rozwój konkurencyjnych rodzajów eksportu (dziedziny tzw. nowej gospodarki, dziedziny nasycone nowa myślą). Popyt rośnie na produkty związane z telekomunikacją i technologią informacyjną w tempie 50-100 proc. rocznie. Natomiast na produkty żywnościowe, odzieżowe, tradycyjne surowce - popyt stoi w miejscu lub rośnie bardzo wolno.
• Edukacja, stawianie na rozwój informatyzacji społeczeństwa, rozwój dziedzin wymagających zaawansowanej wiedzy, znajomość języków - to imperatyw dla rządu. Polsce potrzebna jest długofalowa strategia podnoszenia konkurencyjności całej gospodarki, we wszystkich dziedzinach.

Materiał opracowany przez Ministerstwo Gospodarki.