Artykuły informacyjne z kraju i ze świata

Powrót

: Polska

Strategia

Kierunki zmian zagranicznej polityki gospodarczej Polski

Seminarium w Instytucie Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego

Kierunki i skutki zmian zagranicznej polityki gospodarczej Polski po przystąpieniu do Unii Europejskiej

(wybrane zagadnienia)

Niektóre globalne problemy zagranicznej polityki ekonomicznej Polski po jej przystąpieniu do UE

prof. dr hab. Marian Paszyński

W obecnym cyklu gospodarki światowej handel międzynarodowy odgrywa rolę szczególną. Regres popytu wewnętrznego (inwestycyjnego i konsumpcyjnego) w niemal wszystkich głównych ośrodkach globalnej gospodarki spowodował, iż eksport stał się jedynym czynnikiem zdolnym podtrzymać aktywność ekonomiczną. Słaby na ogół popyt wewnętrzny nie mógł jednak przekładać się na wzrost importu. W tych warunkach jedynie USA stały się – poprzez wzrost importu – rynkiem podtrzymującym gospodarkę światową, ale kosztem ogromnego wzrostu deficytu bilansu bieżącego.

Sytuacja ta jest nie do utrzymania w dłuższym okresie. Dalszy wzrost deficytu amerykańskiego bilansu bieżącego już osłabia dolara (co prowadzi do korekty tej sytuacji) i może doprowadzić do jego załamania, jeśli inwestorzy w aktywa finansowe USA zaczną się w przyspieszonym tempie wycofywać z rynku. Równocześnie jednak gospodarka USA – mimo spowolnienia wzrostu – rośnie w tempie dwa do trzech razy szybszym niż gospodarka UE, a tym bardziej Japonii.

To właśnie powoduje, że zagraniczna polityka ekonomiczna zaczyna zyskiwać w świecie coraz większe znaczenie. Rolę USA w kreacji globalnego popytu importowego musi, obok Azji Południowo-Wschodniej, w coraz większej mierze przejmować Unia Europejska tak, aby powstała wielobiegunowość w stymulacji gospodarki światowej. Konieczne jest także eliminowanie barier dla rozwoju handlu międzynarodowego. Ponieważ po przystąpieniu do UE Polska sceduje na Wspólnotę prowadzenie polityki handlowej, staniemy się podmiotem podejmowania wspólnych (to znaczy z uwzględnieniem interesów pozostałych państw członkowskich) decyzji w tym względzie. Ponadto, Unia Europejska stanie przed koniecznością dynamizacji swego wzrostu ekonomicznego, w czym także będziemy z natury rzeczy uczestniczyć.

Pierwsza grupa problemów powstanie na tle narastania w świecie presji protekcjonistycznej, zazwyczaj towarzyszącej wolniejszemu wzrostowi ekonomicznemu. W tym kontekście dwa zagadnienia wydają się zasługiwać na szczególną uwagę – skłonność do zaogniania wojen handlowych, zwłaszcza na osi UE-USA oraz przyszłość – na tym tle – wielostronnego systemu regulowania handlu międzynarodowego.

• Wojny handlowe powodować będą dwie podstawowe konsekwencje. Z jednej strony przyczynią się do wywołania konfliktów politycznych z USA w warunkach uznania, że Stany Zjednoczone są jedynym realnym gwarantem zapewnienia bezpieczeństwa globalnego. Z drugiej – nawet jeśli nie będziemy zaczynem konfliktów handlowych (co jest niemal pewne) – będziemy ponosili ich koszty w wyniku narażenia na szwank naszych interesów handlowych w eksporcie i imporcie jako konsekwencji błędnego koła retaliacji i retorsji.
• W przypadku wielostronnego systemu handlowego jego pomyślna przyszłość zależy od sukcesu nowej rundy negocjacji handlowych, tzw. Rundy Doha. Zwłaszcza kraje rozwijające się, ale także poważni eksporterzy produktów rolnych z krajów przemysłowych (w tym USA) uznali, że pomyślne zakończenie rundy zależy od podjęcia przez EU radykalnej reformy Wspólnej Polityki Rolnej, co jest warunkiem liberalizacji handlu produktami rolniczymi, na której im zależy. Bez tego sukces rundy jest mało prawdopodobny. UE dotąd odmawiała podjęcia jakichkolwiek zobowiązań w tej kwestii. Chociaż ostatnio rozeszły się pogłoski, iż w czerwcu br. to nastąpi, wątpliwe jest, czy Unia rzeczywiście dojrzała do takiego kroku. Jako kraj członkowski UE wpiszemy się w ten konflikt, narażając na szwank stosunki z Trzecim Światem, USA i niektórymi innymi krajami, tym bardziej że w Kopenhadze opowiedzieliśmy się za kontynuacją zasadniczych kierunków WPR. Natomiast osłabienie, a tym bardziej załamanie się wielostronnego systemu handlowego nie jest w naszym interesie, gdyż wówczas w międzynarodowych stosunkach handlowych zapanuje prawo silniejszego.

Drugą grupą problemów jest gotowość i zdolność Unii Europejskiej do zdynamizowania swego rozwoju gospodarczego przez podjęcie głębokich reform strukturalnych, w tym także funkcjonowania rynku pracy, i przyspieszenie postępu technologicznego w ramach realizacji tzw. Programu Lizbońskiego z 2000 r. Wymaga to od nas efektywnego i skutecznego realizowania założeń tego programu. W dodatku obecne kraje członkowskie Unii Europejskiej wyrażają obawy, że z uwagi na niedostateczne jeszcze zaawansowanie transformacji ekonomicznej, a także z uwagi na znacznie niższy poziom rozwoju technologicznego, nie tylko nie będziemy wspomagać wprowadzenia w życie Programu Lizbońskiego, który miał zapewnić wyprzedzenie w 2010 r. USA przez Unię Europejską, ale stanowić możemy obciążenie w tej dziedzinie.

Skutki przystąpienia Polski do UE w zakresie polityki handlowej (wybrane aspekty)

prof. dr hab. Elżbieta Kawecka Wyrzykowska,
mgr Ewa Kaliszuk

1. Obecne warunki wymiany handlowej między Polską a Unią Europejską

• Strefa wolnego handlu wyrobami przemysłowymi z UE
• Umowy o wolnym handlu z kilkoma krajami, z którymi Unia ma wolny handel (bezcłowy import stanowił ok. 75% łącznego importu Polski w 2001 r.)
• Znaczny i rosnący stopień liberalizacji handlu artykułami rolnymi z UE

2. Zmiany poziomu stawek celnych w imporcie Polski z krajów trzecich

• Redukcje stawek celnych na niemal wszystkie wyroby przemysłowe w imporcie spoza UE
• Różnokierunkowe zmiany stawek celnych na artykuły rolne w imporcie spoza UE
• Eliminacja istniejących jeszcze barier w handlu rolnym z UE
• Rozszerzenie zakresu preferencji celnych GSP na większą liczbę krajów (w tym na kraje WNP)
• Utrata GSP na rynku amerykańskim

3. Możliwości ochrony krajowego rynku za pomocą środków pozataryfowych (ceł antydumpingowych, wyrównawczych i środków ochronnych przed nadmiernym importem)

Aspekt prawny i instytucjonalny

• Zastąpienie prawa polskiego prawem UE (rozporządzenia Rady - jako przepisy podstawowe i umowy handlowe z krajami trzecimi, w których zamieszczono klauzule ochronne)
• Prowadzenie postępowań antydumpingowych, antysubsydyjnych i ochronnych na szczeblu Wspólnoty. Organem odpowiedzialnym jest Komisja Europejska

Stosunki w ramach UE-25

• Zniesienie istniejących środków w handlu między Polską a pozostałymi krajami UE:
  • ze strony UE
  • ceł antydumpingowych na kilka towarów i dodatkowej opłaty celnej w imporcie niektórych produktów stalowych,
  • ze strony Polski
  • dodatkowej opłaty celnej w imporcie niektórych produktów stalowych;
  • Zniesienie istniejących środków w handlu między Polską i innymi nowo przyjętymi państwami członkowskimi (np. Litwą i Czechami);
  • Brak możliwości prawnych ustanawiania nowych barier w handlu wzajemnym (wyjątek: art. 30 TWE i klauzule ochronne wynikające z Traktatu akcesyjnego)

Stosunki z krajami trzecimi

• Rozszerzenie na Polskę, z dniem ustanowienia członkostwa, ceł antydumpingowych (na około 60 produktów pochodzących z ponad 20 krajów), wyrównawczych (na kilkanaście towarów pochodzących z kilku krajów azjatyckich) i ewentualnie środków ochronnych przed nadmiernym importem, obowiązujących w UE (są duże szanse, że obowiązujące obecnie takie środki w imporcie stali zostaną przed akcesją zniesione)
• Ustanowienie:
  • kontyngentów ilościowych w imporcie niektórych produktów stalowych z Rosji, Kazachstanu, Ukrainy (sytuacja zależna od ich członkostwa w WTO)
  • kontyngentów ilościowych w imporcie odzieży oraz tekstyliów w imporcie z niektórych państw trzecich (do końca 2004 r.)
  • kontyngentów ilościowych w imporcie porcelany i obuwia z Chin (do końca 2004 r.)
• Korzystanie z nowego instrumentu ochronnego w imporcie z Chin do 2013 r.
• Możliwość rewizji środków ustanowionych wobec polskiego eksportu (przez kraje trzecie wobec UE jako całości) i importu (przez UE w ramach WPH)
• Możliwość wystąpienia polskich producentów/eksporterów o rewizję środków nałożonych przez państwa trzecie wobec UE-15 (jako całości) i obowiązujących wobec polskiego eksportu, z dniem akcesji
• Możliwość wystąpienia eksporterów z państw trzecich lub ich rządów o wszczęcie postępowania przeglądowego w sprawie środków nałożonych przez UE-15 z tytułu pogorszenia warunków dostępu do polskiego rynku (ex post)
• Możliwość wystąpienia polskich producentów o wszczęcie postępowania przeglądowego w sprawie środków nałożonych przez UE-15 z tytułu podrożenia importu (ex post)

Skutki przystąpienia Polski do UE dla ochrony pozataryfowej

• Ściślejsza współpraca polskich przedsiębiorstw z przedsiębiorstwami unijnymi i europejskimi zrzeszeniami branżowymi w przygotowaniu wniosków o wszczęcie postępowania w sprawie ustanowienia dodatkowej ochrony przed importem po cenach dumpingowych, subsydiowanych lub szybko wzrastającym
• Mniejsze lub żadne szanse na ustanowienie środków ochronnych na import towarów ważnych jedynie dla Polski bądź kilku krajów, np. na węgiel (ustanawianie ceł antydumpingowych i wyrównawczych wymaga bezwzględnej większości głosów członków Rady UE, a środków ochronnych przed nadmiernym importem
• większości kwalifikowanej)
• Większe szanse na ustanowienie środków ważnych dla wielu krajów UE (np. na import nawozów azotowych) i większa skuteczność ich stosowania
• Skuteczniejsza ochrona na forum WTO w razie sporów handlowych i w Europejskim Trybunale Sprawiedliwości
• Możliwe pewne przesunięcia w imporcie Polski na korzyść towarów pochodzenia unijnego ze względu na wysoki zazwyczaj poziom tych ceł (w porównaniu z cłami konwencyjnymi)

4. Główne zmiany warunków prowadzenia handlu z krajami WNP

• Wzmocnienia i usprawnienia kontroli towarów na granicy wschodniej jako zewnętrznej granicy Unii
• Wprowadzenie wiz i innych rozwiązań systemu Schengen
• Obniżka większości ceł importowych
• Wzrost skuteczności dozwolonej protekcji polskich producentów przed nadmiernym i nieuczciwym importem
• Wzrost możliwości subsydiowania polskiego eksportu rolnego na wschód
• Przyjęcie wymogów technicznych jednolitego rynku europejskiego
• Wsparcie finansowe UE dla Polski
• Inne czynniki (np. dynamika przemian ustrojowych w krajach WNP, zmiany koniunktury)

5 Możliwe skutki przyjęcia przez Polskę wspólnej polityki handlowej UE

• Wzrost efektywności krajowej produkcji (pod wpływem presji konkurencyjnej, braku granic, korzyści dostępu do wielkiego rynku zbytu
• rynku ok. 470 mln osób, na którym obowiązują jednolite warunki działania)
• Korzyści zwiększonej wymiany handlowej (wzrost zatrudnienia, dochodów, lepsza oferta podaży)
• Wzmocnienie ochrony krajowych producentów w przypadku importu nieuczciwego (dumping) lub nadmiernego (szybki wzrost importu)
• Brak możliwości ochrony przed „importem” z obszaru UE (obecnie też praktycznie nie jest ona stosowana)
• Większe możliwości subsydiowania eksportu rolnego
• Współudział w podejmowaniu decyzji w UE dotyczących żywotnych interesów Polski (poziom ochrony przed importem, kierunki zmian interwencji w rolnictwie itd.)
• Wzmocnienie pozycji negocjacyjnej Polski na forum innych organizacji gospodarczych (WTO, OECD)
• Możliwość uwikłania Polski w konflikty handlowe między UE a USA i innymi krajami

Polityka wspierania eksportu

mgr Janusz Chojna

Międzynarodowa konkurencyjność przedsiębiorstw uzależniona jest nie tylko od ich własnej aktywności, lecz również od pomocy oferowanej przez państwo. Pomoc ta może mieć formę bezpośredniego wsparcia eksportu (instrumenty finansowe, wsparcie informacyjne, promocyjne i szkoleniowe, środki polityki traktatowej) i/lub wsparcia pośredniego (działania na rzecz rozwoju eksportu i tworzenia nowej oferty eksportowej, w tym stymulowanie aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw, pobudzanie innowacji, postępu technicznego i organizacyjnego). Powstaje pytanie, czy po wejściu do Unii Europejskiej polscy eksporterzy będą mogli liczyć ze strony państwa na pomoc porównywalną z udzielaną w obecnych krajach UE i innych krajach wstępujących? Środki polityki traktatowej znajdą się wraz z akcesją w gestii organów wspólnotowych. Natomiast system bezpośredniego wspierania polskiego eksportu przy wykorzystaniu narzędzi finansowych i pozafinansowych już obecnie zbliżony jest formalnie do standardów unijnych. Niemniej jednak faktyczne wsparcie ze strony państwa nie stanie się zapewne atutem polskich przedsiębiorstw w konkurencji na jednolitym rynku europejskim i na rynku światowym w okresie poakcesyjnym. Niezadowalającą jak dotąd efektywność polskiej polityki proeksportowej wiązać należy przede wszystkim z:

• niskim stopniem wykorzystania instrumentów wspierania eksportu;
• brakiem symetrii między polityką bezpośredniego wspierania eksportu i wspierania pośredniego;
• brakiem korelacji między polityką proeksportową i makroekonomiczną.

Niskie jest zwłaszcza wykorzystanie instrumentów finansowych wspierania eksportu: ubezpieczeń i gwarancji eksportowych, dopłat do oprocentowania kredytów eksportowych i dostaw w ramach pomocy wiązanej. Podstawową barierą jest nikła rola kredytu bankowego w finansowaniu i refinansowaniu transakcji eksportowych. Ze względu na ograniczenia wprowadzone przez OECD i UE, finansowe wspieranie ze środków publicznych może dotyczyć w zasadzie tylko eksportu inwestycyjnego i kierowanego na rynki krajów słabiej rozwiniętych (o wysokim ryzyku kredytowym). Dlatego też jedynie w niewielkim stopniu wpływać ono będzie na pozycję konkurencyjną polskich przedsiębiorstw na rynku unijnym, natomiast mieć będzie istotne znaczenie dla perspektyw ekspansji eksportowej na rynkach wschodnich i rynkach krajów rozwijających się. Możliwości wsparcia informacyjnego, promocyjnego i edukacyjnego polskich eksporterów ograniczają stosunkowo niewielkie środki przeznaczane na ten cel w budżecie państwa. Obecnie są one kilka, kilkanaście razy niższe niż w większości krajów UE i wobec trudnej sytuacji finansów publicznych nie można raczej liczyć na ich zasadnicze zwiększenie w najbliższych latach. W przeciwieństwie do podejścia przeważającego w UE, polska polityka proeksportowa była dotychczas nastawiona na wspieranie bezpośrednie przy niedorozwoju wsparcia pośredniego, służącego zwiększaniu potencjału eksportowego. W rezultacie nadal słabo wykształcone są mechanizmy sprzyjające inwestowaniu, działalności innowacyjnej i wdrażaniu nowych technologii. Zauważalny jest rozdźwięk między polityką proeksportową a kierunkami polityki makroekonomicznej. Przedsiębiorstwa wskazują od lat na niekorzystny kurs walutowy, wysokie stopy procentowe i nadmierne obciążenia podatkowe jako na podstawowe czynniki ograniczające ich eksport. Efektywność wsparcia polskich eksporterów przez państwo w okresie poakcesyjnym będzie uzależniona od eliminowania zasygnalizowanych wyżej barier i ograniczeń, jak również od wzmocnienia podstaw programowych i instytucjonalnych polityki proeksportowej.

Opracowanie: IKiCHZ

Powrót