Obroty handlowe z krajami arabskimi 2002

Synteza.

1. Obroty z grupą krajów arabskich, obejmujących 21 państw zamieszkałych przez blisko 300 mln mieszkańców, nie stanowią istotnej pozycji w polskiej wymianie handlowej z zagranicą. W 2001 roku przypadało na nie 1,2% polskiego eksportu i zaledwie 0,3% importu. Cechą wyróżniającą obroty z krajami arabskimi jest uzyskiwana od szeregu lat nadwyżka handlowa.
2. Wymiana handlowa Polski z krajami arabskimi koncentruje się głównie na sześciu spośród dwudziestu jeden państw. Są nimi Algieria, Arabia Saudyjska, Egipt, Maroko, Tunezja i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Eksport na te sześć rynków w 2001 roku stanowił 76,2% polskiego eksportu do krajów arabskich, natomiast import 90%.
3. Poziom i struktura polskiego eksportu do grupy krajów arabskich nie są stabilne, pomimo systematycznej jego nadwyżki nad importem. W okresie 1995-2001, eksport zwiększył się, choć jego dynamika w poszczególnych latach była zróżnicowana. Struktura polskiego eksportu do krajów arabskich w tym okresie uległa istotnym zmianom. O ile, w 1995 roku w polskim eksporcie dominowały wyroby metalurgiczne (38,2% udziału), produkty mineralne (16%), wyroby przemysłu elektromaszynowego (16,3%), na które łącznie przypadało 70,5% eksportu, to w 2001 roku największy udział w sprzedaży do krajów arabskich miały następujące grupy towarowe: artykuły rolno-spożywcze (36,5%), wyroby przemysłu elektromaszynowego (24,2%) i wyroby metalurgiczne (14,4%).
4. Odnotowywany niższy poziom polskiego importu z krajów arabskich niż eksportu do nich, to efekt zaniechania w połowie lat 90-tych przywozu ropy naftowej (głównie z Algierii i Libii). Była ona importowana tytułem kompensaty za dostarczane tam towary i usługi. O redukcji importu zadecydowało również ograniczenie zakupu fosforytów (w szczególności z Tunezji i Maroka). W 2001 roku pojawił się, prawie nie istniejący w 1995 roku przywóz do Polski wyrobów przemysłu elektromaszynowego (25,5% udziału) takich jak kable, przewody i druty oraz układy scalone i tranzystory (towary zaawansowane technologicznie). .

Ogólna charakterystyka krajów arabskich.

Grupa krajów arabskich składa się z 21 państw / leżących na Półwyspie Arabskim i w Północnej Afryce. Zajmują one łączną powierzchnię 13.492 km2 zamieszkałą przez 298,4 mln ludności, co przedstawiono w tablicy nr 1.

Kraje arabskie wchodzą w skład ugrupowania krajów rozwijających się i tak jak całe ugrupowanie są silnie zróżnicowane pod względem ekonomicznym, co pokazują wskaźniki w tablicy nr 2.

Siedem krajów spośród z nich (Algieria, Irak, Kuwejt, Libia, Katar, Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie) należy do międzynarodowej organizacji eksporterów ropy naftowej OPEC. Głównym czynnikiem ekonomicznego wzrostu w tych państwach jest eksport ropy naftowej. Na wzrost gospodarczy w pozostałych 10 krajach arabskich duży wpływ ma silne powiązanie handlowe i finansowe tych państw z krajami należącymi do OPEC.

Stabilnemu rozwojowi tego regionu nie sprzyjają istniejące konflikty, w tym głównie izraelsko - palestyński i napięta sytuacja w Zatoce Perskiej. Hamują one napływ kapitału inwestycyjnego z zagranicy do krajów tego regionu.

Silne uzależnienie gospodarek państw arabskich od poziomu cen ropy naftowej skutkuje:

• zróżnicowaniem tempa wzrostu gospodarczego poszczególnych krajów grupy, powodując z jednej strony wysoki wzrost w państwach posiadających ropę, z drugiej ograniczając tempo wzrostu gospodarczego w krajach jej nie posiadających;
• wysokim uzależnieniem tempa wzrostu gospodarczego od światowej koniunktury (szczególnie w USA, Japonii i krajach UE, będących głównymi odbiorcami ropy);
• niewielkim rozwojem produkcji przemysłowej powodującym znaczny poziom bezrobocia w większości krajów.

Ogólna charakterystyka obrotów towarowych z krajami arabskimi.

Wielkość polskich obrotów, ich dynamikę oraz kształtowanie się salda obrotów z grupą krajów arabskich w latach 1995 -2001 i po 11 miesiącach 2002 roku przedstawiono w tablicy nr 3.

W latach 1995-2001 obroty handlu zagranicznego z krajami arabskimi zamykały się dodatnim saldem wymiany. W roku 2001 w porównaniu z rokiem 1995 obroty z krajami arabskimi wzrosły zaledwie o 48 mln USD do poziomu blisko 576 mln USD. Na przestrzeni omawianego okresu obroty te stanowiły znikomy udział w ogólnych obrotach Polski i sukcesywnie ulegały obniżeniu (1% w 1995r. i 0,7% w 2001r.). Pomimo niewielkiego wzrostu bezwzględnej wielkości polskiego eksportu (o 76 mln USD) do krajów arabskich jego udział w ogólnym eksporcie Polski uległ redukcji o 0,3 pkt. procentowego. W przypadku polskiego importu, zmniejszyła się zarówno jego absolutna wielkość (o 35 mln USD) jak i o połowę zmalał jego udział w ogólnym imporcie.

Po 11 miesiącach 2002 roku obserwuje się kontynuację sytuacji z poprzednich lat. Eksport do krajów arabskich wyniósł 402 mln USD i pozostał na niezmienionym poziomie w porównaniu z analogicznym okresem roku 2001. Import z krajów arabskich wyniósł 160 mln USD i nieznacznie wzrósł (o 28 mln USD). W rezultacie nadwyżka handlowa uległa redukcji z 270 mln USD do 242 mln USD.

Struktura geograficzna obrotów z krajami arabskimi.

Polskie obroty towarowe z poszczególnymi krajami arabskimi jak i z całą grupą nie należą do znaczących. Wynoszą one 0,1% ogólnych obrotów grupy krajów arabskich, w tym polski eksport stanowił jedynie 0,14% udziału w ogólnym imporcie krajów arabskich, zaś polski import zaledwie 0,06% udziału w ich eksporcie. Rozpatrując obroty z każdym krajem z osobna mamy do czynienia z analogiczną sytuacją jak w przypadku ogólnych obrotów, co przedstawiono w tablicy nr 4.

Wymiana handlowa z tą grupa krajów w latach 1995 -2001 ograniczała się prawie wyłącznie do polskiego eksportu, jedynie w przypadku Tunezji import znacznie przewyższał eksport. Znalazło to odzwierciedlenie w dodatnim saldzie wymiany z tą grupą krajów.

W latach 1995-2001 głównymi partnerami w wymianie handlowej z omawianą grupą krajów były: Algieria, Arabia Saudyjska, Egipt, Maroko, Tunezja, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Przypadało na nie 80% w 1995 roku i 76,2% w 2001 roku łącznego eksportu do krajów arabskich oraz odpowiednio 91,1% i 90% łącznego importu z tych krajów.

Polski eksport kierowany był głównie do Egiptu, Algierii, Maroka, Arabii Saudyjskiej oraz Zjednoczonych Emiratów Arabskich. W roku 2001, pomimo wzrostu bezwzględnej wartości polskiego eksportu na ww. rynki (z 288 mln USD w 1995r. do 325 mln USD w 2001r.) ich udział w polskim eksporcie do krajów arabskich zmalał z 82,8% w 1995 roku do 75,2%. Udział wymiany towarowej z Egiptem i Algierią w polskim eksporcie do krajów arabskich wzrósł odpowiednio z 17,4% do 21,8% i z 8% do 24,9%, zaś z Maroka i Arabii Saudyjskiej zmniejszył się, a ze Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi pozostał na zbliżonym poziomie.

W polskim imporcie największymi partnerami były Maroko, Tunezja i Algieria. Łączna wartość importu z tych krajów wyniosła 152 mln USD (85,3% importu z krajów arabskich) w 1995 roku i 90 mln USD (62,5%) w 2001 roku. Redukcja importu była wynikiem 18,5-krotnego spadku importu z Algierii, przy równoczesnym podwojeniu wielkości importu z Tunezji i stabilizacji poziomu importu z Maroka. Po 11 miesiącach 2002 roku eksport do krajów arabskich pozostał na niezmienionym poziomie w porównaniu z analogicznym okresem roku 2001. Znaczący jego spadek do Algierii (o 33 mln USD), Egiptu (o 11 mln USD) i Syrii (o 7,5 mln USD) został zrównoważony wzrostem eksportu do Arabii Saudyjskiej (o 29 mln USD) i Mauretanii (12 mln USD) oraz Zjednoczonych Emiratów Arabskich (o 7,4 mln USD). Odnotowany nieznaczny przyrost importu z krajów arabskich w okresie styczeń-listopad 2002 roku, był rezultatem jego wzrostu w przywozie z 11 krajów, a w szczególności z Tunezji (o 13 mln USD) i ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich (o 8 mln USD).

Struktura przedmiotowa wymiany z krajami arabskimi.

Eksport.

W 1995 roku w strukturze towarowej polskiego eksportu do krajów arabskich decydujące znaczenie miały:

• wyroby metalurgiczne, na które przypadało 38,2% wartości eksportu, w tym żeliwo, żelazo i stal stanowiły ponad 3 wartości polskiego eksportu tej grupy towarowej. Największym importerem polskich wyrobów metalurgicznych było Maroko (55 mln USD), a także Egipt (18,7 mln USD), Arabia Saudyjska (18,1 mln USD) oraz Algieria (17,5 mln USD);
• wyroby przemysłu elektromaszynowego, które stanowiły 16,3% wartości eksportu, głównie maszyny i urządzenia mechaniczne (51 mln USD), przy czym odbiorcą 1 polskiego eksportu maszyn i urządzeń mechanicznych był Egipt (13 mln USD) oraz Libia (9 mln USD);
• produkty mineralne, przypadało na nie 16% wartości eksportu, w szczególności siarka (ok. 50 mln USD), stanowiąca 89,2% polskiego eksportu produktów mineralnych do krajów arabskich. Głównym odbiorcą produktów mineralnych były Maroko (37,2 mln USD) oraz Tunezja (14,4 mln USD).

Na te trzy grupy towarowe w 1995 roku przypadało 70,6% wartości łącznego eksportu do krajów arabskich. W 2001 roku w eksporcie do krajów arabskich zaszły istotne zmiany w porównaniu z 1995 rokiem. Dominującą grupą towarową w polskim eksporcie do tych krajów stały się artykuły rolno-spożywcze, których udział wzrósł blisko 5-krotnie (z 26,2 mln USD, tj. 7,5% w 1995r. do 157,6 mln USD, tj. 34,4% w 2001r.). Było to w szczególności wynikiem wzrostu eksportu do Algierii oraz Egiptu i Arabii Saudyjskiej.

Najwyższy wzrost eksportu artykułów rolno-spożywczych odnotowano w:

• sekcji I - zwierzęta żywe, produkty pochodzenia zwierzęcego (z 12 mln USD w 1995r. do 128 mln USD w 2001r.), głównie mleka w proszku. Najwyższą sprzedaż ww. produktu odnotowano w 2001 roku do Algierii (90,8 mln USD) i Egiptu (13,5 mln USD);
• sekcji IV - gotowe artykuły spożywcze (z 6 mln USD w 1995r. do 27 mln USD w 2001r.), głównie czekolady i wyrobów czekoladowych oraz pieczywa cukierniczego, a także wyrobów tytoniowych. W 2001 roku eksport dwóch pierwszych wyrobów kierowany był do Arabii Saudyjskiej (wzrost z 0,6 mln USD w 1995r. do 7,1 mln USD w 2001 r.), do Kuwejtu pieczywo cukiernicze (z 0,3 mln USD w 1995r. do 1,9 mln USD w 2001r.). Natomiast głównym odbiorcą polskich wyrobów tytoniowych w 2001 roku były Dzibuti (5,4 mln USD) i Mauretania (2,4 mln USD ).

Wzrósł również udział eksportu wyrobów przemysłu elektromaszynowego w eksporcie ogółem do krajów arabskich z 16,3% w 1995r. do 24,1% w 2001r. (tj. z 56,8 mln USD do 104,3 mln USD). O ile, w 1995 roku przedmiotem polskiego eksportu do krajów arabskich były maszyny i urządzenia, o tyle obecnie o wielkości polskiego eksportu tej grupy towarowej decyduje głównie wywóz wyrobów sekcji XVII - pojazdy, statki powietrzne i jednostki pływające (blisko 59% eksportu do krajów arabskich wyrobów przemysłu elektromaszynowego). O wzroście eksportu wyrobów tej sekcji w 2001 roku (o 55,8 mln USD do 60,9 mln USD) zadecydowała sprzedaż okrętów wojennych do Jemenu (o wartości 20,6 mln USD), samochodów osobowych i mikrobusów do Egipt (o wartości 21,4 mln USD) oraz jednostek pływających do zadań specjalnych do Algierii (o wartości 6,3 mln USD).

Znacznie spadł udział w polskim eksporcie do krajów arabskich wyrobów metalurgicznych z 38,2% w 1995 roku do 14,4% w 2001 roku, tj. o 70 mln USD. Było to następstwem spadku eksportu, w szczególności do Maroka (o 45,9 mln USD), Algierii (o 13,3 mln USD) oraz Arabii Saudyjskiej (o 10,7 mln USD). Najwyższy spadek eksportu do krajów arabskich w tej grupie towarowej wystąpił w sprzedaży wyrobów hutniczych. W 2001 roku na artykuły rolno-spożywcze oraz wyroby przemysłu eletromaszynowego i wyroby metalurgiczne przypadało 75% łącznego eksportu do krajów arabskich.

Po 11 miesiącach 2002 roku w porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego w eksporcie wzrósł wywóz:

• produktów mineralnych o 14,2 mln USD, w wyniku wzrostu eksportu węgla kamiennego do Mauretanii (o 9,5 mln USD) i Egiptu (o 9 mln USD) pomniejszone o spadek eksportu siarki do Maroka (o 4,5 mln USD);
• wyrobów przemysłu elektromaszynowego o 10,4 mln USD. Przyrost eksportu tej grupy towarowej byłby znacznie wyższy, gdyby znaczny wzrost wywozu maszyn i urządzeń mechanicznych (o 21 mln USD), głównie do Arabii Saudyjskiej i Zjednoczonych Emiratów Arabskich oraz Maroka nie został zredukowany przez spadek wywozu pojazdów i jednostek pływających oraz aparatury i przyrządów optycznych (o łącznej wartości 11 mln USD) przede wszystkim do Egiptu i Syrii.

W okresie styczeń-listopad 2002 roku w strukturze polskiego eksportu do krajów arabskich w porównaniu do analogicznego okresu 2001 roku, znacząco zmalał udział artykułów rolno-spożywczych do 28,4% (z blisko 37% przed rokiem). Najwyższy spadek eksportu artykułów rolno-spożywczych odnotowano głównie w sprzedaży mleka w proszku (o 46 mln USD) do Algierii i Egiptu. Redukcji tej nie zdołał zrównoważyć niewielki przyrost eksportu produktów pochodzenia roślinnego i gotowych artykułów spożywczych (o łącznej wartości 8,4 mln USD).

Import.

W latach 1995-2001 odnotowano znaczne zmiany w strukturze towarowej polskiego importu z krajów arabskich. Należą do nich:

• spadek wartości polskiego importu produktów mineralnych (ze 140 mln USD w 1995r. do 36 mln USD w 2001r.), co skutkowało przekształceniem się deficytu (-94,6 mln USD) w dodatnie saldo wymiany (10,7 mln USD). Wynikało to z całkowitego zaniechania importu ropy naftowej z Algierii, który w 1995 roku wynosił 92,3 mln USD oraz zmniejszenie skali przywozu do Polski naturalnych fosforanów wapniowych z Tunezji i Maroka (o łącznej wartości 15,1 mln USD);
• wzrost importu wyrobów przemysłu elektromaszynowego (z 1,5 mln USD w 1995r. do 36,1 mln USD w 2001r.), głównie maszyn i urządzeń mechanicznych (o 28,6 mln USD), w tym izolowanych kabli, diod i tranzystorów, elektronicznych układów scalonych, sprowadzanych z Tunezji (60% przyrostu) i Maroka (33% przyrostu);
• wzrost importu wyrobów metalurgicznych (z 0,9 mln USD w 1995r. do 17,1 mln USD w 2001r.). O wzroście importu tej grupy towarowej zadecydował przywóz pierwotnych stopów aluminiowych ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich o wartości 15,5 mln USD;
• wzrost importu wyrobów przemysłu lekkiego (z 13 mln USD w 1995r. do 23 mln USD w 2001r.). O wzroście tym zadecydował przywóz wyrobów przemysłu lekkiego z Tunezji (wzrost o 10,6 mln USD) i Maroka (wzrost o 7,2 mln USD), w tym materiałów i wyrobów włókienniczych, a w szczególności odzieży szytej i dzianej. Równocześnie nastąpiło zmniejszenie importu włókien chemicznych ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich (o 6,1 mln USD);
• wzrost importu wyrobów przemysłu chemicznego (z 9,5 mln USD w 1995r. do 18 mln USD w 2001r.), głównie tworzyw sztucznych (o 12,7 mln USD) stanowiących 1/3 importu wyrobów przemysłu chemicznego w 1995 roku i 87,8% w 2001 roku. Największy wzrost odnotowano w przywozie do Polski z Arabii Saudyjskiej poliacetali, żywicy epoksydowej oraz polimerów etylowych o łącznej wartości 8,6 mln USD

Po 11 miesiącach 2002 roku w porównaniu z analogicznym okresem 2001 roku polski import z krajów arabskich nieznacznie wzrósł (o blisko 28 mln USD). Najwyższy wzrost importu odnotowano w pozycjach:

• wyroby metalurgiczne (z 16 mln USD do 27 mln USD), w szczególności pierwotnych stopów aluminiowych ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich i z Arabii Saudyjskiej;
• wyroby przemysłu elektromaszynowego (z 32 mln USD do 41 mln USD), głównie import maszyn i urządzeń mechanicznych (o 6 mln USD), w tym drutów, kabli i przewodów izolowanych (wzrost o 7,1 mln USD) pochodzących wyłącznie z Tunezji;
• wyroby przemysłu lekkiego (z 21 mln USD do 26,5 mln USD), przede wszystkim materiałów i wyrobów włókienniczych (o 6 mln USD), a w szczególności odzieży szytej i dzianej. O wzroście importu zadecydował głównie import z Tunezji;
• produkty mineralne (z 33 mln USD do 38 mln USD), głównie import naturalnych fosforanów wapniowych z Jemenu i Algierii.

Podsumowanie i wnioski.

1. Obroty handlowe z krajami arabskimi, pomimo iż od lat charakteryzują się dodatnim saldem wymiany nie odgrywają istotnej roli w obrotach handlu zagranicznego Polski (1,2% udziału w polskim eksporcie i 0,3% w polskim Imporcie w 2001r.).
2. Kraje arabskie stanowią potencjalnie duży (zamieszkały przez ok. 300 mln mieszkańców), ale bardzo trudny i wymagający rynek zbytu (szczególnie w krajach należących do OPEC). O bogate kraje naftowe toczy się ostra walka pomiędzy potentatami ekonomicznymi współczesnego świata - Stanami Zjednoczonymi, Japonią oraz krajami UE, jak również wysoko technologicznie zaawansowanymi krajami rozwijającymi się (Chinami, Singapurem, Koreą Płd.). W świetle tego, szanse Polski w sprostaniu wymogom tej grupy krajów są niewielkie, z uwagi na skromną ofertę eksportową. Jest ona mało konkurencyjna zarówno pod względem asortymentowym, jakościowym jak i płatniczym (z uwagi na ograniczone możliwości kredytowe polskich firm) .
3. Dotychczasowa wymiana handlowa z krajami arabskimi skoncentrowana jest na wybranych rynkach geograficznych (Algieria, Arabia Saudyjska, Egipt, Maroko, Tunezja i Zjednoczone Emiraty Arabskie) i towarach (wyrobach metalurgicznych, wyrobach przemysłu elektromaszynowego, artykułach rolno-spożywczych, produktach mineralnych). Wydaje się, celowym utrzymanie w dalszym ciągu zasady koncentracji sił i środków. Wynika to przede wszystkim z ograniczeń kredytowo-finansowych leżących po stronie polskiej. Nie pozwalają one na szersze zaangażowanie się we wspieranie eksportu zwłaszcza towarów inwestycyjnych do biedniejszych krajów tego regionu mających duże potrzeby rozwojowe.
4. Wydaje się, iż szans na rozwinięcie i zwiększenie polskiego eksportu do krajów arabskich należy szukać w udziale Polski w przedsięwzięciach infrastrukturalnych (w budowie dróg, portów, linii kolejowych i telekomunikacyjnych oraz w budownictwie) realizowanych przez duże międzynarodowe koncerny. Należy tu wykorzystać już zdobyte przez Polskę doświadczenie na tym terenie w latach 70-80 ub. stulecia (głównie w Iraku, Libii).

Istnieją też możliwości transferu polskiej siły roboczej - specjalistów różnych dziedzin (wyższego i średniego personelu medycznego, inżynierów, programistów, nauczycieli). Jednak by skutecznie "wejść" na rynki arabskie trzeba przede wszystkim dobrze rozeznać potrzeby rynku, w czym pomocne winny być nasze Wydziały Ekonomiczno-Handlowe.

Źródło: Opracowanie rządowe - MGPiPS