Powrót

Niemcy - rynek i warunki rozwoju eksportu.

    Stosunki gospodarcze z zagranicą odgrywają w życiu gospodarczym Niemiec rolę kluczową; eksport stanowiący w krajowym produkcie brutto RFN prawie 29%, od lat pełni funkcję "lokomotywy" rozwoju gospodarki; Niemcy jako eksporter wysunęły się w latach dziewięćdziesiątych na 2 miejsce w świecie po USA, a wartość eksportu przypadająca na statystycznego mieszkańca tego kraju osiągnęła w 1999 r. prawie 12 tys. DM, przy czym ponad 1/4 zapotrzebowania kraju na dobra i usługi pokrywana jest z importu. Prawie co trzeci zatrudniony pracuje w Niemczech dla celów eksportu. Cechą charakterystyczną niemieckiego eksportu jest wysoka jakość towaru i obszerny serwis. Niemcy koncentrują się na produkcji wyrobów wysokiej jakości o najnowocześniejszej technologii, aby tym zrekompensować jedne z najwyższych na świecie koszty produkcji, zwłaszcza osobowe. Przedmiotem importu są surowce, produkty rolne, wyroby elektrotechniczne, tekstylia. Strukturę obrotów Niemiec z zagranicą ilustruje poniższe zestawienie:

Źródła: federalne biuro statystyczne

Grupy towarowe	Eksport w %	Import w %
Towary rolno-spożywcze	4,4	8,1
Surowce	0,7	4,3
Półfabrykaty	4,2	7,0
Wyroby gotowe	86,4	71,0
- wstępnie przetworzone	13,2	10,2
- końcowe	73,2	60,8
Inne	4,3	9,6
R a z e m - w mln DM (1999)	984 065	853 077

    Postępująca integracja Unii Europejskiej, której Niemcy są czołowym członkiem-założycielem, doprowadziła do silnego ożywienia handlu między krajami Unii. Niemcy kierują do krajów Unii ponad 56% swojego eksportu, co stanowi około 1/4 wartości importu UE. Kraje Unii kierują również nieco powyżej 1/4 swojego łącznego eksportu do Niemiec, dla których stanowi to ponad 52% ich globalnego importu. Najważniejszym partnerem handlowym Niemiec, wg statystyk za 1999 r., jest Francja, która odbiera niemieckie towary za 112,9 mld DM (11,5% globalnego eksportu RFN) i dostarcza za 89,7 mld DM (10,5% globalnego importu RFN). Do pierwszej dziesiątki partnerów handlowych Niemiec należą, poza Francją, w kolejności: USA, Wlk. Brytania, Włochy, Holandia, Belgia, Austria, Szwajcaria, Hiszpania i Japonia. Polska plasuje się na 11 miejscu. Cechą struktury geograficznej niemieckiego handlu zagranicznego jest jego wysoka europocentryczność. Mianowicie 72 - 75% niemieckiego handlu zagranicznego odbywa się z krajami europejskimi, 10 - 15% z krajami Azji i Pacyfiku, około 10% z Ameryką Płn. i po 2% z Afryką i Ameryką Łacińską. Największe odchylenie od równowagi występuje od lat w handlu z Japonią. Podczas gdy import japońskich towarów do Niemiec w roku 1999 miał wartość 42,0 mld DM, Japończycy zakupili w Niemczech towary wartości 20,5 mld DM; podobne dysproporcje mają miejsce w niemieckim handlu z Chinami (odpowiednio: 26,8 i 13,6 mld DM).

    Udział poszczególnych krajów związkowych Niemiec w globalnych obrotach handlowych federacji jest zróżnicowany. Największy udział w obrotach posiada Płn. Nadrenia-Westfalia (19,8% wartości globalnego wywozu Niemiec i 23,5% wartości globalnego przywozu Niemiec w 1998 r.), następnie Badenia-Wirtembergia i Bawaria (po około 15% wartości obrotów). Nowe kraje związkowe łącznie partycypują w 5,3% wartości globalnego eksportu Niemiec i w 4,9% w globalnym imporcie Niemiec. W wyniku modernizacji przemysłu nowych krajów związkowych, dokonanej po zjednoczeniu Niemiec, udział tych krajów w globalnych obrotach Niemiec powoli wzrasta.

    Kolejną, poza handlem zagranicznym, dziedziną współpracy gospodarczej z zagranicą jest współpraca kapitałowo-inwestycyjna. Wartość niemieckich inwestycji za granicą, poczynionych po II wojnie światowej ocenia się na 503 mld DM (1997). Zagraniczni inwestorzy natomiast zainwestowali w Niemczech ponad 333 mld DM (1997). Najważniejszym partnerem we wzajemnych powiązaniach inwestycyjnych są USA, a następnie Holandia, Francja, Wlk.Brytania i Belgia. Motywację skłaniającą do rozwoju tej formy współpracy stanowią m.in.: poszukiwanie niższych kosztów produkcji, dostępu do surowców, do rynków zbytu, unikanie i omijanie barier będących skutkiem polityki handlowej lub kursowej. W sumie ten rodzaj współpracy oznacza zacieśnienie międzynarodowych powiązań gospodarczych i sprzyja pogłębianiu międzynarodowego podziału pracy. Dla krajów rozwijających się inwestycje kapitałowe udostępniają równocześnie technologie, wiedzę menedżerską i doświadczenia w zakresie przedsiębiorczości.

    Tradycyjnie wysokim nadwyżkom niemieckiego bilansu handlowego towarzyszy deficyt w wymianie usług. Deficyt ten powodują wydatki niemieckich urlopowiczów za granicą, przekazy zagranicznych pracowników do swoich krewnych w kraju rodzinnym, pomoc rozwojowa, przekazy na rzecz Unii Europejskiej oraz składki na rzecz organizacji międzynarodowych. W efekcie bilans płatności bieżących od zjednoczenia Niemiec stał się wyraźnie ujemny. Skorygowany o, w większości dodatnie choć niewysokie, salda przekazów majątkowych, deficyt tego bilansu kształtuje się w granicach 20-38 mld DM rocznie. Bilans płatniczy wyrównywany jest dodatnim saldem bilansu kapitałowego (kredyty).

    We współpracy gospodarczej z Polską wymiana handlowa stanowi tradycyjnie formę dominującą. Od prawie 30 lat RFN jest pierwszym partnerem handlowym Polski wśród krajów rozwiniętych gospodarczo, a od 1990 r. również w obrotach globalnych, z udziałem 36,1% w polskim eksporcie globalnym i 25,2% w imporcie globalnym Polski (1999 r.). Dla RFN Polska jest od pięciu lat pierwszym spośród krajów postsocjalistycznych partnerem handlowym i posiada 11 miejsce w obrotach globalnych RFN, z udziałem 2,1% w globalnym imporcie Niemiec i 2,5% w globalnym eksporcie Niemiec (1999 r.). W latach dziewięćdziesiątych eksport polski do RFN wzrósł z 7,3 mld DM w 1991 r. do 18,0 mld DM w 1999 r. źródłem tego wzrostu była zmiana polskiego systemu gospodarczego, zwłaszcza liberalizacja handlu zagranicznego, jego reorientacja na Zachód w związku z załamaniem się rynków zbytu w krajach b.RWPG, poprawa dostępu do rynków Unii Europejskiej w wyniku zawartego układu stowarzyszeniowego, sprzyjająca koniunktura, wreszcie - relatywnie wysoka chłonność rynku niemieckiego na towary polskie. Polski eksport do Niemiec w 1999 r. stanowił równowartość łącznego eksportu Polski do następnych w rankingu 9 głównych partnerów Polski: Włoch (6,5% globalnego wywozu), Holandii (5,3%), Francji, (4,9%), Wlk. Brytanii (4,0%), Czech (3,8%), Danii (3,1%), Belgii (2,8%), USA (2,8%) i Rosji (2,6%). Wielkość i dynamikę polsko-niemieckich obrotów handlowych w okresie pozjednoczeniowym przedstawia następujące zestawienie:

Źródła: federalne biuro statystyczne

Lata	Eksport do RFN		Import z RFN		Dynamika rok poprzedni=100
	Wartość mln DM	Udział w glob. imp.RFN	Wartość mln DM	udział w glob. eksp.RFN
					Eksport	import
1	2	3	4	5	6	7
1991	7 250	1,13	8 475	1,27	104	111
1992	8 287	1,30	8 233	1,23	114	97
1993	8 639	1,52	9 702	1,54	104	118
1994	10 126	1,66	10 353	1,51	117	107
1995	12 413	1,96	12 695	1,74	123	123
1996	12 203	1,77	16 366	2,09	98	129
1997	14 347	1,87	20 669	2,33	118	126
1998	16 443	2,00	24 113	2,54	115	117
1999	18 010	2,11	24 157	2,43	110	100

    Cechą charakterystyczną obrotów handlowych z Niemcami jest ich wysoki wolumen, stała dynamika wzrostu i strukturalnie ujemne dla Polski saldo bilansu handlowego, szczególnie głębokie w latach 1996-1999. Cechą importu z Niemiec jest jego charakter rynkowy lub zaopatrzeniowo-inwestycyjny i w tym przypadku musi być postrzegany jako przywóz o charakterze proeksportowym, zwłaszcza w dłuższym okresie czasu. Pozytywną cechą polskiego eksportu do Niemiec jest radykalna poprawa jego struktury - udział towarów gotowych wzrósł z 57,2 % w 1991 r. do 79,9% w 1999 r. Zmiany te są rezultatem bardzo zróżnicowanej asortymentowo specyfikacji eksportowej - 5283 asortymenty dostarczane przez 15,9 tys. eksporterów; ponad 80% wartości eksportu jest dostarczone przez firmy prywatne. Liczba 5283 pozycji towarowych stanowi prawie 51% ogólnej liczby asortymentów importowanych przez Niemcy. Poniższa tabela ilustruje strukturę obrotów towarowych polsko-niemieckich z roku 1999:

Źródła: federalne biuro statystyczne

Grupy towarowe wg EGW/WA	Eksport do RFN		Import z RFN
	Wartość mln DM	struktura %	wartość mln DM	struktura %
1	2	3	4	5
Produkty rolno-spożywcze	1 199,1	6,7	1 044,8	4,3
Wyroby przemysłowe	16 609,4	92,2	23 081,3	95,6
a) surowce	506,7	2,8	229,5	1,0
b) półfabrykaty	1 714,7	9,5	1 133,6	4,7
c) wyroby gotowe	14 388,0	79,9	21 718,2	89,9
- wstępnie przetworzone	1 829,2	10,2	5 655,6	23,4
- końcowe	12 558,8	69,7	16 062,6	66,5
Inne towary	201,0	1,1	30,3	0,1
R a z e m	18 009,5	100,0	24 156,5	100,0

    Przedmiotem eksportu polskiego do RFN są praktycznie wszystkie towary występujące w polskim eksporcie globalnym. Wśród towarów rolno-spożywczych przeważają płody ogrodowo-leśne, z czego duża część do dalszego przetwórstwa, przed towarami przemysłu spożywczego, kierowanymi bezpośrednio do handlu detalicznego i z natury rzeczy - droższymi. Wśród wyrobów gotowych duży udział stanowią wyroby, wykonywane na zamówienie firm niemieckich i zbywane przez nie pod własną marką (odzież, meble), rośnie udział maszyn i urządzeń, wyrobów elektrotechnicznych oraz wyrobów przemysłu motoryzacyjnego.

    Przedmiotem importu z Niemiec są niewielkie ilości hodowlanych zwierząt zarodowych, produkty rolne: miód, mięso, sery, ryby i ich przetwory, zboża (siewne), tłuszcze, owoce południowe, używki, ponadto surowce i półfabrykaty: wełna, szmaty, włókna sztuczne, chemikalia, benzyna, smary, wyroby gotowe - tkaniny, skóry i wyroby z tworzyw sztucznych, wyroby hutnicze, wyroby elektrotechniczne, metalowe, papiernicze, narzędzia, instrumenty, aparatura, maszyny i urządzenia, środki transportu, farmaceutyki i kosmetyki.

    Specyficzną dziedziną eksportu, nie występującego na liczącą się skalę w stosunkach z innymi krajami, jest realizacja usług, w ramach tzw. umów o dzieło, przedstawioną szerzej w innym miejscu niniejszego "Informatora".

    Z obrotem towarów i usług wiąże się również współpraca przygraniczna i regionalna, zajmująca w stosunkach polsko-niemieckich ważne miejsce. Intensywnie rozwija się współpraca gmin i województw przygranicznych z ich niemieckim odpowiednikami, szczególnie przy organizacji małego ruchu granicznego ludności, działalności handlu, turystyki, komunikacji i parkingów, wód granicznych i utylizacji odpadów, ochrony przeciwpożarowej i zwalczania powodzi. Jednym z mimowolnych skutków intensywnego ruchu przygranicznego są turystyczne obroty towarowe. Rozwój współpracy przygranicznej jest promowany przez działalność powołanego w tym celu polsko-niemieckiego Towarzystwa Wspierania Gospodarki S.A. z Gorzowa Wlkp.

    Rozwija się również sieć związków regionalnych na poziomie województw i krajów związkowych, izb przemysłowo-handlowych, rzemieślniczych, gmin oraz miast partnerskich. Ich aktywność wyraża się organizowaniem spotkań, wystaw i seminariów, na ogół o profilu branżowym, których celem jest doprowadzenie do kontaktów między potencjalnymi partnerami reprezentowanego regionu lub branży i prezentacja ofert współpracy.

    Perspektywy dalszego rozwoju polsko-niemieckiej wymiany handlowej wynikają z przesłanek strukturalnych, koniunkturalnych i traktatowych, w sumie sprzyjających utrzymaniu trwałej dynamiki wzrostu tej wymiany aż do osiągnięcia, rzecz oczywista w dłuższym okresie, poziomu obrotów, jaki RFN posiada z pozostałymi sąsiadami - Holandią, Belgią, Francją, Szwajcarią i Austrią (poziom obrotów niemiecko-duńskich został osiągnięty przez Polskę w 1996 r.).

    Niemcy, z ich ponad 80-milionowym rynkiem konsumentów, należą do najbardziej stabilnych polskich partnerów handlowych. Dostawcy ze wszystkich praktycznie branż, poza przejściowo "wrażliwymi" dla gospodarki niemieckiej, są w stanie spotkać głęboki popyt na swoje trafione rynkowo towary. Nawet w branży spożywczej, redukującej swój udział w globalnym imporcie RFN z 12,7% w 1980 r. do 8,1% w 1999 r., wartość dostaw z zagranicy w 1996 r. przewyższyła o 60% wartość importu rolno-spożywczego sprzed 20 lat, co daje wyobrażenie o chłonności rynku w branżach, ktore zwiększają swój udział w globalnym przywozie. Udział wyrobów gotowych wzrósł z 51,2% w 1980 r. do 71,0% w 1999 r., tj. o 38,7%, przy wzroście wartości dostaw o 246,5%.

    Niemcy dzięki swojemu potencjałowi gospodarczemu, stanowią dla Polski rynek, w aspekcie jego chłonności, praktycznie nieograniczony, w porównaniu do mniej chłonnych rynków pozostałych krajów Unii. Dla przykładu: kraj związkowy Płn. Nadrenia-Westfalia (17,9 mln mieszkańców) importuje z Polski towary o równowartości łącznego polskiego eksportu do Wlk. Brytanii, Włoch i Grecji, prezentujących sobą popyt 126,5 mln konsumentów. Rynek niemiecki akceptuje towary o zróżnicowanej jakości, na potrzeby wewnętrzne i dla reeksportu, dla przetwórstwa przemysłowego i bezpośrednio dla konsumentów, towary markowe i "no name", na różnych poziomach cenowych.

    W RFN obserwuje się proces stałej adaptacji gospodarki do przemian zachodzących w gospodarce światowej. Głównym kierunkiem zmian strukturalnych jest zauważalny spadek znaczenia sektorów wytwarzających produkty na rzecz rozwoju usług, postępuje proces odchodzenia od produkcji surowco-, materiało-, energo- i pracochłonnej, na rzecz produkcji naukochłonnej, o wysokim udziale myśli naukowo-technicznej. Proces ten dotyczy całego przemysłu RFN, ale szczególne nasilenie restrukturyzacja ta będzie osiągać w nowych krajach związkowych. Efektem tych zmian jest przesuwanie za granicę produkcji materiało- i pracochłonnej do krajów o niższych niż w Niemczech kosztach produkcji. Proces tych przesunięć we współpracy gospodarczej z Polską zapoczątkowany został w przemyśle tekstylnym już w latach siedemdziesiątych i trwa nadal, w przemyśle meblarskim intensywnie rozwija się od pierwszych lat dziewięćdziesiątych, a w pozostałych branżach przemysłu drzewnego i tworzyw sztucznych rynek polski penetrowany jest w poszukiwaniu dogodnych partnerów.

    Innym czynnikiem stymulującym popyt na polskie towary jest na ogół dobra koniunktura. Do czynników sprzyjających utrzymywaniu się "ciągu" na Polskę, poza regulacjami traktatowymi, zapewniającymi coraz szerszy dostęp do rynku również dla towarów "wrażliwych" dla gospodarki niemieckiej, należą koszty produkcji w Polsce niższe niż w Niemczech, ciągle jeszcze stanowiące motywację do szukania partnerów w Polsce.

    Możliwość lokowania towarów polskich na rynku niemieckim będzie zależeć w przyszłości od miejsca i znaczenia, jakie dany towar posiada dla gospodarki niemieckiej. Podstawowe znaczenie dla oceny szans ulokowania towaru na rynku niemieckim, jeśli ma być on przeznaczony do dalszego przetwórstwa lub dla handlu detalicznego w Niemczech, ma ustalenie czy jest on produkowany na miejscu. Jeśli towar nie jest produkowany i jego import nie przeszkadza firmom miejscowym, szanse wejścia na rynek ograniczane są jedynie przez istnienie konkurencji zagranicznej. Jeśli towar jest produkowany - oprócz konkurencji zagranicznej przeszkadza również konkurencji miejscowej, która uaktywnia władze dysponujące szeroką paletą środków utrudniających dostęp do rynku, w przypadku gdy dostawca zagraniczny osiągnie znaczącą pozycję (1-3 miejsce) w niemieckim imporcie. W takich przypadkach rozwój eksportu będzie możliwy w bardzo ograniczonym stopniu, nie wyższym niż dynamika wzrostu niemieckiego produktu krajowego brutto. Czołowa pozycja na rynku będzie zawsze atakowana zarówno przez konkurencję miejscową, jak i zagraniczną, a dostawcy muszą stale być przygotowani do obrony tych pozycji.

    W pozycjach pozostałych, tzn. o dalekim miejscu Polski jako dostawcy na liście importowej Niemiec, eksport może być rozwijany z dużą dynamiką aż do zajęcia średnich pozycji (4-10 miejsce na liście importowej) bez obawy o wdrażanie środków ograniczających.

    Podobnie bezpieczny jest eksport towaru, którym dostawca polski trafia w tzw. "lukę rynkową". Ma to miejsce wówczas, gdy towar był nieobecny na rynku lub jest dostarczany przez innych dostawców poniżej popytu rynkowego lub łączna wielkość dostaw zaspakaja co prawda łączny popyt importowy, ale dostawca polski znajduje odbiorcę, wygrywając swoje atuty konkurencyjności (cena, jakość, funkcjonalność, wygodne dla odbiorcy terminy dostaw, serwis).

Źródło: dane Ministerstwa Gospodarki.